Portret daty. Część IV: 1956 Polscy artyści, film i „odwilż” Opracowała: dr Iwona Grodź, literaturoznawca, filmoznawca, historyk sztuki, muzykolog. Autorka książek: Synergia sztuki i nauki w twórczości Zbigniewa Rybczyńskiego, Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Jerzy Skolimowski. Interesuje się kulturoznawstwem, filozofią i psychologią, a także ideą korespondencji sztuk W Polsce mianem „odwilży” określany jest okres rozpoczynający się w 1953 r., po śmierci Stalina. Kolejnym etapem były poznańskie wydarzenia czerwcowe z 1956 r., kiedy to doszło do buntu społecznego. Wystąpienie robotników zaskoczyło ówczesne władze, dzięki czemu doszło do kolejnych zmian. Lata następujące po tych wydarzeniach nie były czasem jednorodnym i do końca stabilnym, bo po prostu zbyt krótkim, choć przecież Tadeusz Różewicz ów przełom określił mianem „małej stabilizacji”. Nazwa ta przyjęła się, gdyż trafnie oddawała istotę tamtych czasów: „my wam dajemy żyć, a wy nam nie przeszkadzajcie w rządzeniu”. Jeżeli chodzi o sztukę, przekładało się to na nieporównywalną z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej wolność korzystania z dorobku współczesnej kultury i nauki. Stopniowo zaczęła się też rozwijać sztuka krajowa: literacka, plastyczna, filmowa (por. złote lata kina) i teatralna. Triumfowała muzyka jazzowa. Błyskawicznie rozwijała się telewizja, która w latach 60. w większym zakresie niż później odgrywała rolę edukacyjną i kulturotwórczą. Niemniej na przełomie lat 50. i 60. zaczęły nasilać się represje wobec inteligencji, która kształtowała i wspierała rozwój sztuki w Polsce. To, co się działo w Polsce w zakresie sztuk plastycznych w latach 1955–1960, pokazało, jak zauważył Piotr Piotrowski, że artyści Europy Środkowo-Wschodniej potrafili wykorzystać szansę na ponowne nawiązanie łączności z kulturą Zachodu, wciąż wyznaczającego artystyczne tendencje epoki” . Przykładowo w 1955 r. odbyły się dwie ważne wystawy: Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki, zatytułowana Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi, zorganizowana w warszawskim Arsenale oraz krakowska Wystawa Dziewięciu. Na pierwszej prezentowali swoje prace przede wszystkim artyści młodego pokolenia, w drugiej uczestniczyli twórcy o znacznym dorobku. Wydarzenia te zapowiadały zmiany w polskiej sztuce. W teatrze przemiany zostały zapoczątkowane już na przełomie 1953 i 1954 r. Polegały one przede wszystkim na poszerzeniu samodzielności repertuarowej kierownictw teatrów. Kolejnym krokiem było powołanie Centralnego Zarządu Teatrów (CZT), który zapowiadał zmiany w sposobie kierowania poszczególnymi scenami. Miały one polegać na decentralizacji i usamodzielnieniu. Otwarto także granice. Po raz pierwszy od zakończenia wojny, latem 1954 r., zespół Teatru Polskiego w Warszawie wyjechał na występy do Europy Zachodniej. Od tego czasu tworzono też teatry studenckie, m.in. warszawski STS oraz gdański „Bim-Bom”. Jak się szybko okazało, swoboda ta, także w dziedzinie sztuk teatralnych, okazała się chwilowa. W 1959 r. Komisja Kultury Komitetu Centralnego PZPR kierowana przez Leona Kruczkowskiego przygotowała raport o kondycji teatru po przełomie październikowym. Wynikało z niego, że trzeba przywrócić nadzór nad repertuarem, m.in. w imię walki z „czarnowidztwem, oczernianiem socjalizmu i fałszywie pojętą wolnością twórcy” (cyt. Władysław Gomułka). Wydarzenia październikowe 1956 przyczyniły się do wyodrębnienia nurtu nazywanego „polską szkołą filmową”, której funkcjonowanie zwykło się datować na 1956–1963. Najprościej rzecz ujmując, jej celem było zerwanie z estetyką kina socrealistycznego, poprzez nawiązanie do włoskiego neorealizmu, niemieckiego ekspresjonizmu oraz filmu noir. Należeli do niej: Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Tadeusz Konwicki, Wojciech Jerzy Has, Jerzy Kawalerowicz, Kazimierz Kutz, Stanisław Różewicz, scenarzysta Jerzy Stefan Stawiński, operatorzy: Jerzy Lipman, Kurt Weber, Jerzy Wójcik, Jan Laskowski, aktorzy: Zbigniew Cybulski, Bogumił Kobiela, Tadeusz Janczar, Adam Pawlikowski, kompozytorzy: Jan Krenz, Andrzej Markowski, Tadeusz Baird oraz scenografowie Roman Mann i Anatol Radzinowicz. Pod adresem nurtu padały zarzuty dotyczące jego pesymistycznej wymowy, a w 1960 r. sekretariat KC PZPR wydał tajną uchwałę w sprawie kinematografii, która w praktyce oznaczała koniec formacji. Niemniej do dnia dzisiejszego „szkoła polska” pozostaje – obok „kina moralnego niepokoju” – jednym z najważniejszych kierunków w historii kina polskiego. Działania edukacyjne związane z lekcją na temat portretów polskich dat Temat: Portrety dat – rok 1956 Grupa wiekowa: uczniowie szkół średnich. Pytania (wybór): 1. Czy potrafisz wskazać najważniejsze powody, dla których rok 1956 jest tak ważny w historii Polski? 2. Czy potrafisz wskazać polskich pisarzy/poetów (pisarki/poetki), tworzących ok. 1956 r.? 3. Czy potrafisz wskazać polskich malarzy/malarki (artystów plastyków), tworzących ok. 1956 r.? 4. Czy znasz jakieś filmy dokumentalne, fabularne (seriale) poświęcone wydarzeniom z 1956 r.? 5. Co chciałbyś, żeby następne pokolenia zapamiętały w związku z datą 1956? Może to być wydarzenie, postać, dzieło sztuki itp. Uzasadnij swoją odpowiedź. Przygotujcie (w grupach) mapę pamięci tego roku. Wybór filmów związanych z tematem • Warszawa (dokumentalny), reż. Jerzy Bossak, Jarosław Brzozowski, 1956. • Poznańskie powstanie 1956 (dokumentalny), reż. Krzysztof Magowski, 2006. • Poznań 56 (fabularny), reż. Filip Bajon, 1996. Poznań 1956 (źródło: domena publiczna)