STAN PRAWNY NA 5 LUTEGO 2021 Ryczałtowa opłata za przedszkole Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2029 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.). Zasady pobierania opłat za przedszkola różnią się w zależności od tego, czy dana jednostka jest przedszkolem publicznym, prowadzonym przez jednostkę samorządu terytorialnego, czy też przedszkolem niepublicznym, prowadzonym przez inną niż jednostka samorządu teryto-rialnego osobę prawną (fundację, stowarzyszenie) lub osobę fizyczną. Osoby prowadzące przedszkola niepubliczne mają zdecydowanie więcej swobody w kształtowaniu treści stosun-ku prawnego, jaki łączy rodziców z przedszkolem, wydaje się zatem, że mogą również w do-wolny sposób ustalać opłaty. Bliższa analiza przepisów kształtujących prawo do dotacji wskazuje jednak, że część przedszkoli niepublicznych pobiera opłaty na podobnych zasadach jak przedszkola samorządowe i dotyczą je te same ograniczenia, które obejmują przedszkola publiczne. Ustalenie, które jednostki pobierają opłaty na tych samych zasadach, istotne jest dla odpowiedzi na pytanie, kiedy możliwe jest pobieranie opłat w postaci ryczałtu. Ryczał w postaci z góry określonej kwoty pobieranej za świadczenie usług przedszkolnych ma wiele zalet, zarówno z punktu widzenia dyrektora przedszkola, jak i rodzica. Jeżeli w umowie podpisywanej przez rodzica ustalimy go np. na poziomie 50 czy 100 zł miesięcznie, to niezależnie od czasu spędzanego przez dziecko w przedszkolu rodzic będzie dokonywał dokładnie tej samej miesięcznej opłaty. Jeżeli z dowolnych powodów liczba godzin spę-dzanych przez dziecko w przedszkolu wyraźnie by się zwiększyła, to nie miałoby to wpływu na wysokość opłaty. Taka sytuacja mogłaby w praktyce przynieść pewne oszczędności. Ryczałt w przedszkolu samorządowym Z punktu widzenia dyrektora ryczałt również ma istotne zalety, gdyż nie wymaga dokonywa-nia żmudnej kalkulacji ilości czasu spędzanego przez dziecko w przedszkolu, ale czy takie rozwiązanie w ogóle jest możliwe? Podstawą pobierania opłat przez przedszkola samorządowe jest art. 52 Ustawy z dnia 27 paź-dziernika 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych. Zgodnie z tą regulacją rada gminy okre-śla wysokość opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego dzieci objętych wychowa-niem przedszkolnym do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą sześć lat, w prowadzonym przez gminę publicznym przedszkolu i oddziale przedszkolnym w publicznej szkole podstawowej, w czasie przekraczającym wymiar zajęć, o którym mowa w art. 13 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Rada gminy w uchwale może również określić warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia z opłat. Przepis ten odwołuje się do art. 13 ust. 1 pkt ww. Ustawy, zgodnie z którym przedszkole pu-bliczne zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż pięć godzin dziennie. Niestety treść przywołanych regulacji jest pierwszym przeciwwskazaniem dla możliwości przyjęcia opłaty ryczałtowej. Jeżeli zakładamy, że przez pewien czas dziecko korzysta z usług przedszkola w ciągu dnia bezpłatnie, to możliwa jest sytuacja, w której będzie ono przebywało jedynie do pięciu godzin dziennie, a co za tym idzie – jego pobyt nie wykroczy poza czas prowadzenia zajęć bezpłatnych. To z kolei powoduje, że nie będzie możliwe naliczenie w ta-kim miesiącu ryczałtu. Czy jest wobec tego możliwe przyjęcie rozwiązań, w których opłata nie będzie naliczana za czas zajęć bezpłatnych, ale już przekroczenie tego czasu spowoduje, że opłacany będzie wy-łącznie wskazany w umowie ryczałt? Przeciwko takiemu rozwiązaniu przemawia regulacja art. 52 ust. 3 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, zgodnie z którym wysokość opłaty nie może być wyższa niż 1 zł za każdą rozpoczętą godzinę faktycznego pobytu dziecka w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej oraz innej formie wychowania przedszkolnego. Rodzic dziecka płaci wyłącznie za faktyczny czas pobytu dziecka w przedszkolu samorządo-wym. Jeżeli dziecko w ciągu miesiąca przekroczy czas zajęć bezpłatnych o jedną godzinę, to rodzic zapłaci w skali miesiąca wyłącznie 1 zł. Ta regulacja narzuca więc sposób liczenia opłaty, wykluczając opłatę ryczałtową. Co więcej, nie jest też dopuszczalne pobieranie opłaty według zadeklarowanej przez rodzica w umowie liczby godzin zajęć, z których będzie korzy-stało dziecko. Warto zauważyć, że umowa zawierana z przedszkolem jest z reguły przedstawiana do zaak-ceptowania jako określony wzorzec umowy. Innymi słowy rodzice dziecka mogą jedynie za-akceptować, lub nie, postanowienia zawarte w przedstawionym im wzorcu, a możliwości ne-gocjacji postanowień umowy z dyrektorem przedszkola jest z reguły ograniczona. Dopusz-czalność wzorca umowy daje art. 384 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy (w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin) wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Można by zapytać, w jaki sposób do wzorca umowy odnosi się zasada swobody umów, wyra-żona w art. 3531? Znajduje ona swoją realizację jedynie wtedy, gdy rodzic nie jest zobowią-zany do zawarcia takiej umowy. Wzorce umowy są przedstawiane w przedszkolach publicz-nych i niepublicznych, przy czym należy zauważyć, że umowa jest zawsze podstawą stosunku prawnego łączącego przedszkole z rodzicami dziecka. Pomimo tego, że w gminie obowiązuje uchwała w sprawie opłat za przedszkola, umowa z rodzicami zawsze musi zostać zawarta. Nie powinna jednak znaleźć się w niej deklarowana przez rodzica liczba godzin korzystania z usług przedszkola. Taka deklaracja jest dopuszczalna tylko w sytuacji, gdy ta sama umowa przewiduje zasady zwrotu opłaty pobranej a niewykorzystanej, gdy dziecko faktycznie korzy-stało z przedszkola przez czas krótszy niż zadeklarowany. Rzadko jednak w umowach spotkać można zapisy dotyczące zasad zwrotu pobranych nienależnie opłat, a jeżeli już się zdarzają, to dotyczą one najczęściej ponoszonej oddzielnie opłaty za wyżywienie dziecka. Takie stanowisko rodzi jednak co najmniej dwie konsekwencje. Po pierwsze – niedopuszczalność zapisu przewidującego uiszczanie z góry opłaty za przedszkole, jeżeli wysokość opłaty musi być powiązana z faktyczną liczbą wykorzystanych przez dziecko godzin pobytu w przedszkolu. Wówczas opłata powinna być pobierana z dołu, po zakończeniu miesiąca rozliczeniowego, gdy zostanie obliczona faktyczna liczba godzin pobytu danego dziecka w przedszkolu. Po drugie – skutkuje ono brakiem podstaw do zawierania w umowie, i późniejszego naliczania, kar za przekroczenie zadeklarowanego czasu pobytu w przedszkolu. Przykład Przypuśćmy, że rodzice zadeklarowali 6 godzin pobytu dziecka, czyli – zgodnie z wcześniej-szymi założeniami – płacą 1 zł dziennie za przedszkole. Przekroczenie tego czasu i pobyt dziecka w 7 godzinie powoduje naliczenie kary, której wysokość zależy od postanowień umowy, częstokroć sięgając 30 zł za godzinę. Tymczasem rodzice dziecka, które przebywa w danym dniu również 7 godzin, ale zadeklarowali w umowie taki czas pobytu, nie płacą kary. Jak widać, pozycję rodziców różni w podanym przykładzie jedynie zadeklarowany czas poby-tu, co nie może stanowić wystarczającej podstawy. Jest to więc kolejny argument przemawia-jący przeciwko możliwości deklarowania w umowach planowanej liczby godzin korzystania ze świadczeń przedszkola. W istocie jedyną karą, jaka może zostać zawarta w umowie, jest kara za pobyt dziecka w cza-sie przekraczającym czas pracy przedszkola. Kara taka ma swoje ekonomiczne uzasadnienie – przedszkole jest zmuszone zapewnić opiekę dziecku po godzinach jego otwarcia, co wiąże się z koniecznością wypłaty nauczycielom wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymia-rowych. Do tego można doliczyć koszty dodatkowe, choćby za energię elektryczną. Ponadto kara ta dotyczy wszystkich rodziców w równym stopniu, nie ma więc powiązania z deklaro-waną liczbą godzin pobytu. Uznać należy, że w przedszkolach samorządowych ryczałt nie jest dopuszczalną formą opłaty, ponieważ rodzic może ponosić koszty wyłącznie za ten czas, przez który dziecko korzystało z przedszkola gminnego poza godzinami bezpłatnymi. Ryczałt w przedszkolu niepublicznym W przypadku przedszkoli niepublicznych sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana z uwagi na zasady otrzymywania dotacji przez tego rodzaju placówki. Regulacja art. 17 Ustawy o fi-nansowaniu zadań oświatowych wymienia dwa rodzaje dotacji dla przedszkoli niepublicz-nych: • dotację pełną, w wysokości równej podstawowej kwocie dotacji dla przedszkoli – art. 17 ust. 1, • dotację w wysokości równej 75 proc. podstawowej kwoty dotacji dla przedszkoli – art. 17 ust. 3. Aby otrzymać pełną dotację przedszkole musi jednak zostać wyłonione w konkursie ofert or-ganizowanym przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz spełnić określone w art. 17 ust. 1 warunki, w tym pobierać opłaty nie wyższe niż opłaty ustalone przez radę gminy dla przedszkoli samorządowych. Ceną wyższej dotacji jest więc poważne ograniczenie wpływów z czesnego i przyjęcie zasad naliczania opłat określonych dla przedszkoli samorządowych. W takim przypadku pobieranie opłaty w formie ryczałtu nie jest możliwe. To z kolei prowadzi do konkluzji, że opłata ryczałtowa jest dopuszczalna jedynie w przed-szkolach niepublicznych, pobierających dotację zmniejszoną, w wysokości 75 proc. podsta-wowej kwoty dotacji dla przedszkoli. Osoby prowadzące takie przedszkola faktycznie mają największą swobodę przy zawieraniu umów z rodzicami i nie są związane postanowieniami Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych dotyczącymi wysokości opłat. Nie ma przeszkód w przyjmowaniu miesięcznej, stałej opłaty dla rodziców, niezależnie od faktycznego czasu spędzonego przez dziecko w przedszkolu.