STAN PRAWNY NA 29 STYCZNIA 2021 Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli Opracował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741), • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 ze zm.), • Rozporządzenie z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1378), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320). Nauczyciele za uchybienia w pracy podlegają odpowiedzialności dwojakiego rodzaju – porządkowej i dyscyplinarnej. Odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy określonych grup zawodowych, z reguły osób wykonujących tzw. zawody zaufania publicznego, tudzież takie, których wykonywaniu towarzyszyć powinien pewien etos pracy. Natomiast odpowiedzialność porządkowa jest realizowana na zasadach określonych w powszechnym prawie pracy. Z końcem czerwca 2020 r. rozpoczęły się prace nad nowelizacją Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (dalej KN), w zakresie postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli. W ich rezultacie 19 stycznia 2021 r. wchodzą w życie zmiany, których głównym celem jest udoskonalenie postępowania w zakresie in-formowania o popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli Zgodnie z art. 75 ust. 1 i art.6 KN, pedagodzy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela, a także jeśli: • nierzetelnie realizują zadania związane z powierzonym im stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę, • nie wspierają każdego dziecka w jego rozwoju, • nie dążą do pełni własnego rozwoju osobowego, • nie kształcą i nie wychowują dzieci w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka, • nie dbają o kształtowanie u dzieci postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Należy podkreślić, że odpowiedzialność dyscyplinarną nauczyciel ponosi także za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. W sytuacji zaistnienia podejrzenia popełnienia powyższego czynu, dyrektor szkoły, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o zdarzeniu, chyba że okoliczności bezspornie wykazują niewinność nauczyciela. W przypadku podejrzenia popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły, o naruszeniu zawiadamia organ prowadzący jednostkę, Popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka Należy zauważyć, że pojęcie ,,dobro dziecka˝, nie zostało wprost zdefiniowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym czy też w innym akcie prawa pozytywnego. Jest to zatem tzw. klauzula generalna, która w doktrynie prawa cywilnego ma już od dawna jasne i ugruntowane znaczenie. Tak więc termin ten w rozumieniu przepisów prawa rodzinnego oznacza kompleks wartości o charakterze materialnym i niematerialnym niezbędnych do zapewnienia prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego dziecka oraz należytego przygotowania go do pracy odpowiednio do jego uzdolnień, przy czym wartości te są zdeterminowane przez wiele różnorodnych czynników, których struktura zależy od treści stosowanej normy prawnej i konkretnej, aktualnie istniejącej sytuacji dziecka, zakładając zbieżność tak pojętego dobra z interesem społecznym (Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -na interpelację nr 23720 w sprawie opieki naprzemiennej z dnia 17 lutego 2014 r.) Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli uregulowane zostały w przepisach rozdziału 10 KN oraz w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 czerwca 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego, które określają m.in.: • zadania rzecznika dyscyplinarnego dla nauczycieli działającego przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji i odwoławczej komisji dyscyplinarnej, • szczegółowy przebieg postępowania wyjaśniającego, postępowania dyscyplinarnego w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego, • szczegółowe warunki i sposób przeprowadzania dowodów w postępowaniu wyjaśniającym i dyscyplinarnym, • zakres informacji zawartych w postanowieniu o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, • szczegółowy tryb rozpatrywania zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, • zakres informacji zawartych we wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, • zakres informacji zawartych w orzeczeniu dyscyplinarnym, • szczegółowy tryb wznawiania postępowania dyscyplinarnego. Kto wymierza kary dyscyplinarne? Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli właściwe są komisje dyscyplinarne pierwszej i drugiej instancji. W sprawach pierwszej instancji orzekają komisje dyscyplinarne przy wojewodach (dla nauczycieli wszystkich szkół na terenie województwa), zaś drugą instancją jest odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. oświaty i wychowania (w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli szkół artystycznych – odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), powołane do rozpatrywania odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnych przy wojewodach. Od prawomocnych orzeczeń odwoławczych ww. komisji stronom przysługuje odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Przepisy prawa nie przewidują procedury zawiadamiania o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego przez nauczyciela ani też formy i treści ewentualnej informacji. Nie wskazują również, by dyrektor miał obowiązek doprowadzenia do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko nauczycielowi, który dopuścił się przewinienia. Dyrektor nie jest bowiem stroną postępowania dyscyplinarnego, ale w praktyce pismo wystosowane przez niego do wojewody może stanowić wystarczającą podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. KN przewiduje, że karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są: • nagana z ostrzeżeniem, • zwolnienie z pracy, • zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, • wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Ważne! Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna, a wymierzenie kary wydalenia z zawodu nauczycielskiego jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim. Odpis prawomocnego orzeczenia wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela, a obowiązek wykonania postanowień o ukaraniu dyscyplinarnym nauczyciela spoczywa na dyrektorze szkoły. Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel lub dyrektor mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dyrektor zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący – dyrektora, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczą naruszenia praw i dobra dziecka. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż sześć miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły toczy się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którymi nastąpiło zawieszenie. W tym okresie wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela może ulec ograniczeniu, a tymczasowo aresztowanego ulega ograniczeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu rodzinnego nauczyciela, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują również dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, a w okresie odbywania kary pozbawienia wolności nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie. Powyższe zasady dotyczą także nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub karne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia lub wyroku uniewinniającego, nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia. Zatarcie skazania dyscyplinarnego Pewne obowiązki ciążą na dyrektorze także po zakończeniu postępowania dyscyplinarnego, ustawodawca przewidział bowiem zatarcie skazania dyscyplinarnego polegające na uznaniu wymierzonej kary dyscyplinarnej za niebyłą. Dotyczy to kary: • nagany z ostrzeżeniem, • zwolnienia z pracy, • zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania nauczyciela do zawodu w ciągu trzech lat od ukarania. Do zatarcia skazania dochodzi po upływie trzech lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, z wyjątkiem kary zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania do zawodu, która ulega zatarciu w terminie sześcioletnim. Jednakże w razie ponownego prawomocnego ukarania nauczyciela w okresie przed zatarciem skazania terminy zatarcia skazania dla pierwszego ukarania liczy się od dnia doręczenia prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu. Zmiany w KN od 19 stycznia 2021 r. Znowelizowana KN zakłada, że dyrektor będzie miał 14 dni na zawiadomienie rzecznika dyscyplinarnego o podejrzeniu popełnienia przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka chyba, że okoliczności bezspornie wskazują, że nie doszło do popełnienia takiego czynu. (obecnie dyrektor ma na to trzy dni). Ustawa określi również maksymalny termin na złożenie przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego (wniosek ten będzie składany nie później niż w ciągu 3 miesięcy od wszczęcia postępowania wyjaśniającego). Jeżeli nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, z powodu nieobecności w pracy nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg terminu ulega zawieszeniu do dnia jego stawienia się do pracy. Po nowelizacji postępowanie dyscyplinarne nie będzie wszczynane po upływie 5 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu (z wyłączeniem czynów stanowiących przestępstwo). Jeżeli nauczyciel, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, z powodu nieobecności w pracy nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg pięciomiesięcznego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia jego stawienia się do pracy. Ważne! Uchylony został przepis, zgodnie z którym, jeżeli czyn narusza prawa i dobro dziecka, postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte także po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji, wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN.