Czy poradnie zostaną przekształcone? Pomysł utworzenia Centrum Dziecka i Rodziny Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Pomysł przekształcenia części poradni w jednostki innego typu, pojawił się w dokumencie Edukacja dla wszystkich, który podlegał konsultacjom społecznym do 9 grudnia 2020 r. Dokument ten jest efektem prac powołanego przez Ministra Edukacji Narodowej zespołu ds. opracowania modelu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Przedstawiono w nim rozwiązania dotyczące przekształceń poradni psychologiczno-pedagogicznych. Tendencja wzrostowa Dokument wskazuje, że co roku rośnie liczba dzieci obejmowanych wczesnym wspomaganiem rozwoju. W roku szkolnym 2019/2020 tą formą pomocy objętych było 55,6 tys. dzieci, co stanowi 1,3 proc. populacji wszystkich dzieci w wieku od urodzenia do 10. roku życia. Dla porównania liczba dzieci objętych WWR w 2008 r. wynosiła ok. 14 tys. U coraz większej liczby uczniów rozpoznawane są także potrzeby w zakresie zapewnienia dodatkowego wsparcia w procesie kształcenia lub specjalnej organizacji nauki i metod pracy. W roku szkolnym 2019/2020 różnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej objętych było 34 proc. dzieci i uczniów, a u prawie 4 proc. stwierdzono potrzebę kształcenia specjalnego. Od wielu lat obserwuje się w tym zakresie tendencję wzrostową. Jednocześnie ok. 70 proc. rodziców uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, decyduje się, by ich dziecko uczęszczało do placówki ogólnodostępnej, a nie specjalnej. Podniesienie jakości kształcenia tych uczniów nie jest więc możliwe tylko przez zmianę jednego obszaru działania systemu – organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej czy kształcenia specjalnego – tak, jak do tej pory było to czynione. Dokument wskazuje, że w dotychczasowym podejściu dominowało traktowanie wsparcia jako usługi dodatkowej, która miała kompensować nieadekwatność działań przedszkola i szkoły w standardzie kształcenia (bez zmiany samego standardu). Proponowane rozwiązania Dokument zakłada szereg rozwiązań systemowych, których celem miałoby być rozszerzenie zakresu edukacji włączającej na poziomie szkół, ale dotyczyć ma to również poradni. Zadania powiatu, dotyczące wczesnej pomocy, specjalistycznej diagnostyki, pomocy interwencyjno-terapeutycznej oraz konsultacji i doradztwa dla rodziców, opiekunów oraz kadr różnych sektorów realizujących działania w zakresie opieki, wychowania czy kształcenia dzieci i młodzieży oraz udzielania (im oraz ich rodzinom) pomocy, byłyby realizowane przez instytucje o charakterze międzysektorowym o nazwie Centrum Dziecka i Rodziny (CDR). Centrum Dziecka i Rodziny miałoby działać w pięciu obszarach: 1. Profilaktyka zaburzeń rozwoju dzieci i młodzieży oraz zdrowia psychicznego. 2. Konsultacje, poradnictwo i psychoedukacja. 3. Pogłębiona ocena funkcjonalna na potrzeby związane z edukacją, zabezpieczeniem społecznym oraz zapewnianiem pomocy rodzinie oraz planowanie na tej podstawie działań wspierających (procesy te oparte są na modelu biopsychospołecznym). 4. Wspieranie kadr pracujących z dziećmi, młodzieżą i rodzinami, opiekunów dzieci do lat trzech, nauczycieli i specjalistów pracujących w jednostkach systemu oświaty. 5. Zapewnianie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami zdrowia psychicznego oraz ich rodzinom specjalistycznej pomocy, obejmującej leczenie/poradnictwo i wsparcie społeczne. Już pobieżna analiza wymienionych obszarów wskazuje, że pokrywają się one w znacznej części z obecnymi kompetencjami poradni psychologiczno-pedagogicznych. Centra Dziecka i Rodziny mają być jednak czymś więcej niż jednostkami obejmującymi wyłącznie kompetencje poradni, ponieważ mają integrować skierowane do dzieci i młodzieży oraz ich rodzin specjalistyczne usługi, świadczone obecnie przez instytucje działające w różnych sektorach: • oświaty (poradnie psychologiczno-pedagogiczne), • rodziny, pracy i polityki społecznej (powiatowe centra pomocy rodzinie), • sprawiedliwości (bezpłatna pomoc prawna), • ochrony zdrowia (poradnie psychologiczne dla dzieci i młodzieży oraz środowiskowe centra zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi). Zadania Centrum Dziecka i Rodziny Do zadań CDR należeć mają m.in.: • monitorowanie i profilaktyka zaburzeń rozwoju dzieci i młodzieży – prowadzenie badań przesiewowych we współpracy ze żłobkami, klubami dziecięcymi, przedszkolami i szkołami, • koordynowanie, na terenie powiatu, wczesnego wspomagania rozwoju dzieci w wieku od urodzenia do rozpoczęcia nauki w szkole oraz wsparcia dla rodzin, w tym wsparcia psychologicznego dla rodzin spodziewających się dziecka, u którego stwierdzono wady rozwojowe lub ich ryzyko, zapewnienie oferty edukacyjnej dla rodziców i przyszłych rodziców, np. prowadzenie warsztatów umiejętności wychowawczych, zajęć przygotowujących do rodzicielstwa, • prowadzenie pogłębionej oceny potrzeb rozwojowych oraz edukacyjnych dzieci i młodzieży, jak również ich rodzin we współpracy ze specjalistami z różnych sektorów – informacje o wynikach oceny byłyby podstawą do zapewniania dziecku/rodzinie odpowiednich działań wspierających, • specjalistyczna pomoc terapeutyczna, w tym pomoc psychologiczna, psychoterapia dzieci i młodzieży, terapia rodziny, terapia środowiskowa, • interwencja kryzysowa, stanowiąca zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz dzieci i młodzieży oraz rodzin będących w stanie kryzysu, • orzecznictwo o zakresie potrzebnego wsparcia osobom doświadczającym trudności w codziennym funkcjonowaniu, • zapewnienie konsultacji i poradnictwa w zakresie wspierania rozwoju dzieci i młodzieży oraz rozwiązywania problemów wychowawczych odpowiednio dla opiekunów dzieci do lat trzech, rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego, • opracowywanie – we współpracy z właściwymi podmiotami – planów oddziaływań wspierających odpowiednio dla dziecka/osoby uczącej się i/lub rodziny i koordynowanie ich realizacji, • współpraca z jednostkami systemu oświaty, do których uczęszczają dzieci i młodzież, centrami usług społecznych lub ośrodkami pomocy społecznej oraz jednostkami organizacyjnymi gminy, które organizują pracę z rodziną i podmiotami, którym gmina zleciła organizację pracy z rodziną; jednostkami organizacyjnymi wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, podmiotami leczniczymi, publicznymi i niepublicznymi, które realizują kontrakty z NFZ, sądami, policją, opiniodawczymi zespołami sądowych specjalistów oraz placówkami wykonującymi orzeczenia sądu, gminnymi zespołami interdyscyplinarnymi. Wątpliwości na etapie konsultacji Najistotniejszy dla obecnie funkcjonujących poradni jest zapis mówiący o tym, że CDR powstaną z przekształcenia publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (z wyłączeniem poradni specjalistycznych, które weszłyby w sieć instytucji współpracujących z CDR) oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie. Obie te instytucje prowadzone są przez powiaty. Placówkę, na bazie której utworzone zostanie CDR (PCPR czy PPP), wskazywałby powiat, biorąc pod uwagę jej dostępność oraz możliwość uwzględnienia wszystkich lokalnych zasobów i dostosowania organizacyjnego. Już teraz te założenia budzą pewne wątpliwości, które w dodatku zostały wyartykułowane na etapie konsultacji. Nie wiadomo, jaką jednostką ma być centrum – oświatową czy pomocy społecznej? W konsultacjach wskazano, że model nie przedstawia informacji na temat kosztów zmian organizacyjnych ani dostosowania istniejących jednostek do funkcjonowania CDR. Podsumowanie Wiadomo, że dokument Edukacja dla wszystkich zakłada, iż poradnie specjalistyczne nadal będą funkcjonowały. Nie wiadomo natomiast, czy przekształceniu w CDR mają podlegać wszystkie pozostałe poradnie, czy powiat może wskazać jedynie niektóre z nich. Dokument wskazuje jedynie, że to powiat wybiera jednostkę podlegającą przekształceniu, ale nie przesądza to, jaki organ będzie CDR prowadził. Nie wiadomo więc, czy nadal będzie to powiat. Mamy zatem do czynienia z bardzo rozbudowanym pomysłem zmian systemowych, który w pewnej części obejmuje również poradnie. Należy jednak stanowczo podkreślić, że na razie jest to jedynie zbiór pewnych założeń, pomysłów, które nie mają waloru aktu prawnego i nie sposób wywnioskować na ich podstawie, jaki będzie ostatecznie kształt przyjętych rozwiązań. Nie można więc w tej chwili przesądzić, że faktycznie poradnie zostaną przekształcone w inne jednostki. Prawdopodobne jest zaś rozwiązanie, w którym nadal będą funkcjonować jako uzupełnienie obecnego systemu.