STAN PRAWNY NA 3 MARCA 2022 Dodatki motywacyjne i funkcyjne – zasady przyznawania Opracował i zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samo-rządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), • Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spo-łecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wy-nagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.). Regulamin wynagradzania jest aktem, którego podjęcie w większości przypadków (i w odnie-sieniu do większości pracowników) uzależnione jest od wielkości zakładu pracy oraz działal-ności organizacji związkowych działających u danego pracodawcy. Ogólnym przepisem prawa pracy, określającym zasady przyjmowania regulaminu wynagradzania, jest art. 772 Kodeksu pracy, stosownie do którego pracodawca zatrudniający: • co najmniej 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania, • mniej niż 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, może ustalić warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania, • co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbio-rowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, ustala warunki wyna-gradzania za pracę w regulaminie wynagradzania, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wystąpi z wnioskiem o jego ustalenie. Jakkolwiek regulacja ta dotyczy większości pracowników, to jednak nie ma ona zastosowania w odniesieniu do nauczycieli. Pedagogów również obejmują postanowienia regulaminu wy-nagradzania, ale zasady jego przyjmowania oraz treść są szczególne i wiążą się ze specyfiką wynagradzania pracowników pedagogicznych. Przede wszystkim regulamin wynagradzania nauczycieli nie jest przyjmowany przez praco-dawcę, lecz przez organ prowadzący, na podstawie art. 30 ust. 6 KN. Ponadto reguluje on za-sady przyznawania nauczycielskich dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz stosowa-nia godzin ponadwymiarowych. Organ prowadzący przedszkole, czyli gmina, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu: • wysokość stawek dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, za warunki pracy oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków, • szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwy-miarowe i godziny doraźnych zastępstw, • wysokość i warunki wypłacania nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, o ile nie zostały one określone w ustawie lub w odrębnych przepisach. Zadanie to wykonywane jest przez organ stanowiący, w związku z czym regulamin wynagra-dzania przyjmuje się w drodze uchwały. Dodatek motywacyjny Jednym ze składników wynagrodzenia, którego dotyczy regulamin wynagradzania nauczycie-li, jest dodatek motywacyjny. Zgodnie z przywołaną delegacją ustawową powinien on określić wysokość stawki dodatku oraz szczegółowe warunki jego przyznawania. Stawka dodatku może być określona dowolnie, kwotowo lub jako procent od wynagrodzenia zasadniczego, ale ma być mierzalna, co oznacza, że nauczyciel na podstawie zapisu regulaminu ma wiedzieć, jaka stawka dodatku mu przysługuje. Powinno to wykluczać możliwość ustalenia widełek na-leżnego dodatku, np. od 100 do 500 zł, wówczas bowiem regulamin nie określa jego wysoko-ści, pozostawiając ją do ustalenia przez pracodawcę. Powinno, ponieważ Naczelny Sąd Administracyjny w Wyroku z dnia 5 listopada 2020 r. (I OSK 1303/20) stwierdził, że: „(...) forma określenia wysokości stawki dodatku zależy od organu uchwałodawczego – może to być wysokość kwotowa, procent od wynagrodzenia za-sadniczego, przedział określający dodatek w wysokości od–do czy też uzależnienie przyzna-nia dodatku od poszczególnych okoliczności związanych z uzyskaniem do niego prawa. Uchwałodawca musi zatem określić kryteria przyznawania dodatku na tyle precyzyjnie, by stawka dodatku dla poszczególnych stanowisk była możliwa do ustalenia zgodnie z jego wolą i czytelna dla uprawnionych do dodatku. Dodatek ten stanowi bowiem składnik wynagrodze-nia, w konkretnej, dającej się wyliczyć postaci”. Sąd nie wykluczył więc możliwości ustalenia przedziału wysokości dodatku, ale jednocześnie zaznaczył, że dodatek musi dać się wyliczyć w każdym konkretnym przypadku. Co istotne, fakt, że stawka dodatku motywacyjnego może być ustalona przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego w dowolnej wysokości, oznacza, że pomiędzy poszczególnymi gminami w kraju mogą występować znaczne dysproporcje co do wysokości stawki. Samorzą-dy ustalają ją w granicach swoich możliwości finansowych, zatem różnica w zarobkach nau-czycieli przedszkoli w sąsiadujących gminach może wynosić nawet kilkaset złotych i wynikać wyłącznie z różnicy w wysokości przyznanego dodatku motywacyjnego. Należy jednak pod-kreślić, że taka sytuacja w żadnym razie nie może być uznana za dyskryminację płacową nau-czycieli zatrudnionych w jednostkach, którym organy prowadzące przyznały niższy dodatek. Zawsze bowiem w ramach jednej jednostki samorządu terytorialnego zasady przyznawania dodatku są identyczne dla wszystkich nauczycieli, w związku z tym w jednym przedszkolu nie będą występować dysproporcje. Organ prowadzący nie ma pełnej swobody w ustalaniu warunków przyznawania dodatku mo-tywacyjnego, może jedynie rozszerzyć, skonkretyzować warunki już wskazane w Rozporządzeniu MENiS z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Zgodnie z § 6 tego aktu do ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego należą: • osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym, • osiągnięcia wychowawczo-opiekuńcze, • wprowadzanie innowacji pedagogicznych skutkujących efektami w procesie kształce-nia i wychowania, • zaangażowanie w realizację czynności i zajęć, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 KN, • szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem, • realizowanie zadań edukacyjnych wynikających z przyjętych przez organ prowadzący priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej. Warunki te są stałe dla wszystkich regulaminów wynagradzania, natomiast w obrębie po-szczególnych dodatków jednostki samorządu terytorialnego mogą określić bardziej szczegó-łowe zasady, np. dla punktu „zaangażowanie w realizację czynności i zajęć, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 KN” określone mogą być następujące warunki szczegółowe: • inicjowanie i organizowanie imprez i uroczystości, • aktywny udział w pracach organów przedszkola, zespołach wychowawczych i innych, • inicjowanie i stałe prowadzenie nadobowiązkowych zajęć uwzględniających potrzeby dzieci, • organizowanie udziału dzieci w spektaklach teatralnych, wycieczkach. Z kolei dla punktu „szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem” warunki mogą być następujące: • organizowanie pomocy nauczycielom w zakresie przygotowania warsztatu pracy i do-skonalenia zawodowego, • prowadzenie zajęć warsztatowych dla nauczycieli, • zapewnianie optymalnych warunków do realizacji statutowych zadań przedszkola, • podnoszenie jakości pracy przedszkola, • prowadzenie lekcji otwartych dla rodziców, • podnoszenie kwalifikacji zawodowych, • właściwe prowadzenie polityki kadrowej (dotyczy nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze), • promocja przedszkola (dotyczy nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze). Co istotne, organy stanowiące zawierają często w regulaminach szczególne zapisy dotyczące wyłącznie osób zajmujących stanowiska kierownicze. Dyrektor, z racji zajmowanego stano-wiska, otrzymuje dodatek funkcyjny, ale zniżka godzin dydaktycznych, która wiąże się z peł-nieniem funkcji dyrektora, powoduje, że ma on zdecydowanie mniejsze szanse spełnienia wa-runków otrzymania dodatku motywacyjnego, związanych właśnie z pracą dydaktyczną. Z te-go powodu organy prowadzące, które przyznają dodatek motywacyjny dyrektorowi, często zapisują w regulaminie dodatkowe warunki, jak np. promocja przedszkola czy pozyskiwanie dodatkowych środków gromadzonych na rachunku wydzielonym, których charakter umożli-wia ich spełnienie w praktyce. Regulamin, określając szczegółowe warunki przyznawania dodatku, powinien również wska-zywać, na jaki okres dodatek jest przyznawany. Dopuszczalne są tu różne rozwiązania, np. na okres kwartału, roku szkolnego, 12 miesięcy itd. Ustalenie tego terminu jest bardzo istotne, w regulaminie nie mogą bowiem znaleźć się przepisy dotyczące pozbawiania nauczyciela do-datku. Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w Wyroku z dnia 26 lute-go 2020 r. (III SA/Gl 29/20): „(...) skoro uchwała rady gminy, wydawana na podstawie art. 30 ust. 6 KN, stanowi konstytucyjnie źródło prawa jako akt prawa miejscowego, to zakres nor-matywnej treści tego aktu nie może wykraczać poza zakres delegacji ustawowej. Zatem w kompetencji rady gminy wynikającej z przepisu art. 30 ust. 6 tej Ustawy nie mieści się, w ramach ustalania szczegółowych warunków przyznawania dodatków, uprawnienie do okre-ślenia tego, kiedy dodatek jako składnik wynagrodzenia nie przysługuje”. Jeżeli dyrektor może jedynie przyznać nauczycielowi dodatek, po spełnieniu przez niego wa-runków potrzebnych do jego uzyskania, a nie może dodatku pozbawić, to brak okresu, na któ-ry zostaje on przyznany, oznaczałby, że obowiązuje on bezterminowo. Jest to oczywiście nie-dopuszczalne. W takim wypadku dodatek całkowicie traciłby swoją motywacyjną funkcję. Dodatek zawsze więc obowiązuje przez okres wynikający z regulaminu, a po upływie tego czasu może być przyznany lub nie, jeżeli dyrektor uzna, że nauczyciel nie spełnił warunków do jego uzyskania. Dodać należy, że o ile ścisłe określenie wysokości stawki ma na celu wye-liminowanie uznaniowości w przyznawaniu dodatku, o tyle dotyczy ono wyłącznie stawki, ale już nie ustalenia, czy nauczyciel spełnił warunki uzyskania dodatku. W tym aspekcie nie spo-sób niestety wyeliminować uznaniowości. Praktycznie niemożliwe jest ustalenie całkowicie obiektywnych warunków przyznawania dodatku, np. spełnianie warunku związanego z orga-nizowaniem wycieczek można ustalić obiektywnie (nauczyciel organizował albo nie organi-zował wycieczki), ale już warunek dotyczący podnoszenia jakości pracy przedszkola ma cha-rakter oceny, jeżeli nie idą za nim dodatkowe kryteria, np. w postaci osiągania przez dzieci określonych wyników. Warto także przytoczyć istotny Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 19 lutego 2020 r. (II SA/Rz 1473/19), zgodnie z którym: „(...) nie można określać w regulaminie, wydanym na podstawie art. 30 ust. 6 KN, wysokości środków, jakie z kwoty planowanej na wynagrodzenia zasadni-cze nauczycieli mają być przeznaczone na dodatki motywacyjne (...). Nie można pominąć, że środki niezbędne na średnie wynagrodzenia nauczycieli wraz z pochodnymi od wynagrodzeń zagwarantowane są przez państwo w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Organ prowadzący szkołę ma generalną kompetencję do określania wysokości środków przeznaczo-nych na poszczególne składniki wynagrodzenia pracowników z uwagi na konieczność zapewnienia prawidłowości dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi. Jednakże postanowień takich nie można zamieszczać w regulaminie wynagradzania nauczycieli, mającym charakter aktu prawa miejscowego, podejmowanego na podstawie delegacji ustawowej, która w sposób ścisły określa, co powinno być uregulowane w tego typu akcie”. Dodatek motywacyjny zawsze musi zostać przyznany, jeżeli nauczyciel spełnił warunki do jego otrzymania. Nie jest natomiast dopuszczalna sytuacja, w której nauczyciel warunki te spełnił, ale zabrakło środków budżetowych, w związku z czym organ prowadzący zablokował wypłaty dodatków i samo ich przyznawanie. W razie problemów finansowych jednostki sa-morządu może ona regulować wysokość środków wypłacanych na dodatki motywacyjne po-przez podniesienie lub obniżenie wymagań do jego uzyskania, natomiast nie można ustalić puli środków, do wysokości której dodatki są przyznawane. Dodatki funkcyjne Zasady przyznawania dodatku funkcyjnego są zdecydowanie prostsze niż w przypadku do-datku motywacyjnego. Jest tak, ponieważ w ich przypadku istnieje wyłącznie jedno kryterium przyznania, czyli sprawowanie określonej funkcji. Właśnie przez okres sprawowania funkcji określonej regulaminem wynagradzania nauczycieli pobierany jest dodatek funkcyjny, przy czym organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie ma prawa przyjmować do-wolnego stanowiska jako tego, które daje prawo do dodatku, stanowiska te są bowiem wyraź-nie określone Rozporządzeniem w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia za-sadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia za-sadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Zgodnie z § 5 tego aktu do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono: • stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jed-nostki organizacyjnej, o której mowa w art. 1 ust. 1 KN, zwanej dalej w Rozporządze-niu „szkołą”, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie, • sprawowanie funkcji: o wychowawcy klasy, o doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta, o opiekuna stażu, o nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym. Należy więc zauważyć, że przez szkołę Rozporządzenie rozumie również przedszkole. Jedyna dowolność w ustalaniu stanowisk uprawnionych do dodatku funkcyjnego dotyczy stanowisk kierowniczych, regulamin wynagradzania bowiem przyznaje im dodatek funkcyjny, ale to sta-tut jednostki określa, jakie stanowiska są w niej uznawane za kierownicze. Pamiętać natomiast należy, że pojęcie wychowawcy klasy nie obejmuje oddziałów przed-szkolnych. Nauczyciele zajmujący się tymi oddziałami zostali nazwani w Rozporządzeniu na-uczycielami opiekującymi się oddziałem przedszkolnym. Jest to istotne rozróżnienie, gdyż oznacza ono, że nauczycieli przedszkolnych nie obejmuje regulacja art. 34 a ust. 2 KN, sto-sownie do której minimalna wysokość dodatku z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy wynosi 300 zł. Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa podstawę wymiaru zasiłku cho-robowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. O tym, czy dodatki motywacyjny i funkcyjny będą wliczane do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, decyduje fakt, czy dany zasiłek był pobierany przez nauczyciela, czy też nie. W przypadku nauczyciela sprawującego funkcję uprawniającą do dodatku okres jej zajmowania jest jednocześnie okresem, w którym nauczyciel dodatek pobiera. Zauważyć natomiast należy, że dodatek motywacyjny nie ma już wtedy obiektywnego charakteru i zależy od uznania przez dyrektora, czy dany nauczyciel spełnia kryteria uprawniające do dodatku. Regulaminy wynagradzania nauczycieli przyjmują często zasadę przyznawania dodatków np. na okres kwartału. Jeżeli po tym czasie dodatek nie zostanie przyznany, a niezdolność do pracy nie ustanie, to stan ten obniży podstawę wymiaru zasiłku chorobowego.