STAN PRAWNY NA 19 STYCZNIA 2021 Współpraca poradni ze szkołą w czasie zawieszenia zajęć stacjonarnych dla starszych uczniów Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 199 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743), • Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2020 r. poz. 344). Uczniowie klas I–III dokładnie 18 stycznia 2021 r. wrócili do szkolnych sal. W przypadku uczniów starszych ponownie zdecydowano się na przedłużenie okresu zawieszenia zajęć stacjonarnych. Przypomnijmy, że obecnie obowiązują dwie podstawowe metody zawieszenia zajęć. Pierwsza z nich określona jest przez Rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID 19, wskazujące rodzaje jednostek organizacyjnych systemu oświaty, których działalność stacjonarna została zawieszona. Od 18 stycznia 2021 r. wspomniane Rozporządzenie ograniczyło funkcjonowanie publicznych i niepublicznych: • szkół podstawowych w zakresie klas IV–VIII, • szkół ponadpodstawowych, • placówek kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia zawodowego, • ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych, • domów wczasów dziecięcych, • szkolnych schronisk młodzieżowych. Dyrektor jednostki może natomiast zadecydować o prowadzeniu zajęć w szkole w przypadku: • szkół podstawowych specjalnych w zakresie klas IV–VIII oraz szkół ponadpodstawowych specjalnych, • szkół podstawowych specjalnych w zakresie klas IV–VIII oraz szkół ponadpodstawowych specjalnych, funkcjonujących w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, • szkół podstawowych specjalnych w zakresie klas IV–VIII oraz szkół ponadpodstawowych specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej. Dyrektor jednostki oświatowej może zawiesić zajęcia również na podstawie § 18 ust. 2a Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Przepis ten daje mu prawo zawieszania zajęć w szkole, przedszkolu i placówce, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Prawo to może być obecnie realizowane w tych jednostkach, których działalność nie została zawieszona w drodze rozporządzenia, czyli m.in. w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Znaczna większość jednostek oświatowych nie będzie funkcjonowała w trybie stacjonarnym po 18 stycznia br., co oznacza realizowanie nauczania na odległość (dotyczy to np. uczniów klas IV– –VIII i uczniów starszych). Powstaje wówczas pytanie, jak może być realizowana w tym czasie współpraca szkół z poradnią? Zasady współpracy Obowiązek współpracy między poradnią a jednostkami oświatowymi wynika z szeregu przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Ogólną regulacją wskazującą na konieczność tej współpracy jest choćby § 4 Rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Przepis ten wskazuje, że pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole i placówce udzielają uczniom nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści wykonujący w przedszkolu, szkole i placówce zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i terapeuci pedagogiczni. Jednocześnie wymaga on, aby pomoc psychologiczno-pedagogiczna była organizowana i udzielana we współpracy z: • rodzicami uczniów, • poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, • placówkami doskonalenia nauczycieli, • innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, • organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Co istotne, warunki współpracy z wymienionymi podmiotami, a zatem również z poradniami, uzgadnia dyrektor szkoły. Warunki te muszą jednak dotyczyć dopuszczalnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W szkole, z wyjątkiem szkoły dla dorosłych, branżowej szkoły II stopnia prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej i szkoły policealnej prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej, pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz przez zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów, a także w formie: • klas terapeutycznych, • zajęć rozwijających uzdolnienia, • zajęć rozwijających umiejętności uczenia się, • zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, • zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym, • zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu – w przypadku uczniów szkół podstawowych oraz uczniów szkół ponadpodstawowych, • zindywidualizowanej ścieżki kształcenia, • porad i konsultacji, • warsztatów. Realizacja zadań W szkołach, których działalność w formie stacjonarnej została zawieszona, może jednak zaistnieć kłopot z realizacją wspomnianych zadań. Część działań będzie wykonywana z wykorzystaniem metod komunikacji na odległość, jak zajęcia wyrównawcze czy porady i konsultacje, ale większość z tych form nie da się zrealizować zdalnie. MEN ma tego świadomość, czego dowodem jest treść § 1a ust. 3 Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z tą regulacją w ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych dopuszcza się możliwość realizacji zajęć, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, za zgodą rodziców dzieci i uczniów posiadających odpowiednio orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych lub opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Zajęcia mogą być realizowane w bezpośrednim kontakcie dziecka lub ucznia z osobą prowadzącą te zajęcia. Możliwość realizacji przywołanych zajęć w bezpośrednim kontakcie jest zatem ograniczona do wymienionych jednostek i tylko w przypadku, gdy rodzice wyrażą zgodę. Fakt jednak, że możliwość taka została wprowadzona, świadczy o tym, że MEN uznaje, iż realizacja pomocy wyłącznie zdalnie nie będzie możliwa w pełni. Zasady prowadzenia zajęć Co jednak istotne, dyrektor może decydować o zasadach prowadzenia zajęć tylko w przypadku nauczycieli, których sam zatrudnia. Współpraca z poradnią i korzystanie z usług zatrudnionych w niej nauczycieli i specjalistów następuje, jak wcześniej wspomniano, na zasadach uzgodnionych z dyrektorem szkoły. Rzecz jednak w tym, że uzgodnienia te mają zastosowanie tylko w przypadku zwykłego stacjonarnego trybu działania szkoły. Dyrektor nie ma natomiast uprawnień do dokonywania uzgodnień z poradnią w czasie zawieszenia zajęć. Wynika to z treści § 1 Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, który określa obowiązki dyrektora w zakresie organizacji realizacji zadań z wykorzystaniem nauczania zdalnego. Zgodnie z tym przepisem dyrektor m.in.: • ustala, czy uczniowie i nauczyciele mają dostęp do infrastruktury informatycznej, oprogramowania i internetu umożliwiających interakcję między uczniami a nauczycielami prowadzącymi zajęcia, • ustala, we współpracy z nauczycielami, technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do realizacji zajęć, • określa zasady bezpiecznego uczestnictwa w zajęciach w odniesieniu do ustalonych technologii informacyjno-komunikacyjnych, • ustala, we współpracy z nauczycielami, źródła i materiały niezbędne do realizacji zajęć, z których uczniowie mogą korzystać, • ustala z nauczycielami potrzebę modyfikacji odpowiednio zestawu programów wychowania przedszkolnego lub szkolnego zestawu programów nauczania oraz, w razie potrzeby, modyfikuje ten zestaw. Rzecz w tym, że każdy z tych punktów dotyczy ustaleń, jakie dyrektor czyni z nauczycielami szkoły, którą zarządza. Przepisy te nie dają prawa do dokonywania jakichkolwiek ustaleń z poradnią i jej nauczycielami i specjalistami. Nie zmienia takiej interpretacji również treść pkt 13 przywołanej regulacji, zgodnie z którym dyrektor przekazuje uczniom, rodzicom i nauczycielom informację o sposobie i trybie realizacji zadań tej jednostki, w szczególności w zakresie organizacji kształcenia specjalnego, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, indywidualnego nauczania, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Te ustalenia poczynione przez dyrektora dotyczą nadal zajęć organizowanych wyłącznie przez nauczycieli danej szkoły i pomocy psychologiczno- pedagogicznej realizowanej przez szkołę. Praca zespołów orzekających w czasie epidemii Czy możliwa jest działalność orzecznicza samej poradni, w której zawieszono zajęcia z uwagi na istniejącą sytuację epidemiczną? Obecnie, jak wcześniej wspomniano, działalność poradni nie została zawieszona w drodze rozporządzenia. Nadal jednak dyrektor, właśnie z uwagi na sytuację epidemiczną, czyli w przypadku zarażeń w samej poradni, może zawiesić zajęcia stacjonarne, co oczywiście dotyczy też działalności zespołów orzekających działających w placówce. Zgodnie z § 4 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w skład zespołu wchodzą: • dyrektor poradni lub upoważniona przez niego osoba – jako przewodniczący zespołu, • psycholog, • pedagog, • lekarz, • inni specjaliści, w szczególności posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej, jeżeli ich udział w pracach zespołu jest niezbędny. W przypadku zawieszenia zajęć stacjonarnych, zespół teoretycznie mógłby się spotykać w poradni, bowiem wszyscy specjaliści w niej zatrudnieni, pomimo zawieszenia zajęć, nadal mogą pracować w siedzibie jednostki. Często jednak dyrektor przyjmuje zasadę pracy zdalnej również dla poszczególnych pracowników, co jednak nie wyklucza możliwości pracy zespołu właśnie z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Jest to o tyle istotne, że w pracach zespołu, na wniosek przewodniczącego zespołu i za zgodą rodzica dziecka lub ucznia lub za zgodą pełnoletniego ucznia, mogą uczestniczyć również: • nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści, prowadzący zajęcia z dzieckiem lub uczniem w przedszkolu, szkole, ośrodku lub placówce, • pomoc nauczyciela, • asystent edukacji romskiej, – wyznaczeni przez ich dyrektora. Zatem nauczyciele (uczący dziecko w szkole) mogą uczestniczyć w pracach zespołu orzekającego w poradni i możliwości tej nie wyłącza fakt obecnego ograniczenia funkcjonowania szkół. Do pracy w zespole nauczyciele danej szkoły są zapraszani przez poradnię, a dyrektor jedynie wyznacza konkretnych pedagogów do współpracy. Nie jest to zatem omawiany wcześniej przypadek, w którym to dyrektor ustala zasady współpracy z poradnią, bowiem w tym wypadku zasady te ustalone są w drodze rozporządzenia oraz zarządzenia dyrektora poradni powołującego zespół orzekający. Podsumowanie Współpraca jest jak najbardziej możliwa, nawet w przypadku, gdy zarówno szkoła, jak i poradnia nie działają stacjonarnie. Na potrzeby współpracy można bowiem wykorzystać regulację § 11a Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, zgodnie z którym w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty czynności organów tych jednostek określone w przepisach, dotyczących funkcjonowania tych jednostek, mogą być podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 Ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub za pomocą innych środków łączności, a w przypadku kolegialnych organów jednostek systemu oświaty – także w trybie obiegowym. Treść podjętej w ten sposób czynności powinna być utrwalona w formie odpowiednio protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób. Możliwe jest zatem zorganizowanie zdalnego posiedzenia zespołu orzekającego. Poradnie działają w większości normalnie, w trybie stacjonarnym, lecz z uwagi na zawieszenie zajęć w szkołach realizacja orzeczeń napotykać może na sporo trudności. Ograniczenie działalności, również po stronie poradni, nie oznacza jednak, że współpraca ze szkołą nie jest możliwa, przeciwnie – może być ona w pewnym zakresie kontynuowana.