STAN PRAWNY NA 19 STYCZNIA 2021 Plany działań na rzecz poprawy dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej osobom ze szczególnymi potrzebami Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1062), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 426 ze zm.), • Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 848), • Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1824), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2029 ze zm.). Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez barierę należy rozumieć przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwiają lub utrudniają osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi. Człowiek ze szczególnymi potrzebami to osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, które z kolei umożliwiają jej uczestnictwo w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi. Dostępność definiowana jest jako dostępność architektoniczna, cyfrowa oraz informacyjno-komunikacyjna, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będąca wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia. Regulacja art. 6, do której się ta definicja odnosi, stanowi, że minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują: 1) w zakresie dostępności architektonicznej: • zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, • instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych, • zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy, • zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, o którym mowa w art. 2 pkt 11 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, • zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób; 2) w zakresie dostępności cyfrowej – wymagania określone w Ustawie z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, 3) w zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej: • obsługę z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się, o których mowa w art. 3 pkt 5 Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się, lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje, • instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, w szczególności pętli indukcyjnych, systemów FM lub urządzeń opartych o inne technologie, których celem jest wspomaganie słyszenia, • zapewnienie na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności – w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania, • zapewnienie, na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku. W przypadku gdy dany podmiot, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, nie jest w stanie zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, obowiązany jest zapewnić ten dostęp w sposób alternatywny, który może polegać na: • zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby, • zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, • wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym dla tych osób zakresie. Osobnym problemem jest ustalenie jednostek obowiązanych do zapewnienia dostępności wymaganej przez Ustawę oraz jednostek, które mają obowiązek przyjęcia planów działań na rzecz poprawy dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej osobom ze szczególnymi potrzebami. Nie są to bowiem jednostki tożsame, a jednostki zapewniające dostępność nie do końca pokrywają się z tymi, które mają taki plan. W pierwszej kolejności należy przywołać art. 3 pkt 1 Ustawy, zgodnie z którym zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest obowiązkiem jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W myśl tej Ustawy do jednostek tworzących sektor finansów publicznych zaliczyć należy: • organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały, • jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, • związki metropolitalne, • jednostki budżetowe, • samorządowe zakłady budżetowe, • agencje wykonawcze, • instytucje gospodarki budżetowej, • państwowe fundusze celowe, • Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, • Narodowy Fundusz Zdrowia, • samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, • uczelnie publiczne, • Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, • państwowe i samorządowe instytucje kultury, • inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego. Przepis ten wymienia zatem jednostki budżetowe, a więc formę organizacyjno-prawną, w której – zgodnie z art. 4 Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych – działają przedszkola, szkoły i placówki zakładane i prowadzone przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego. Są to zatem organy obowiązane do realizowania wymagań określonych w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, ale należy tu jeszcze zwrócić uwagę na istotny dla dalszych rozważań art. 9 pkt 1 Ustawy o finansach publicznych, który wymienia organy władzy publicznej. Punkt ten jest istotny w kontekście ustalenia tego, jakie jednostki przygotowują działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Trzeba tu z kolei przytoczyć treść art. 14 ust. 1 Ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, według którego każdy organ władzy publicznej, w tym organ administracji rządowej i samorządowej, organ kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały, wyznacza co najmniej jedną osobę pełniącą funkcję koordynatora ds. dostępności. Stosownie do ust. 2 do zadań koordynatora ds. dostępności należą w szczególności: • wsparcie osób ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez podmiot, o którym mowa w ust. 1, • przygotowanie i koordynacja wdrożenia planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmiot, o którym mowa w ust. 1, zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 6, • monitorowanie działalności podmiotu, o którym mowa w ust. 1, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Nie ulega zatem wątpliwości, że przygotowanie i koordynacja wdrożenia planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami należą do koordynatora ds. dostępności. Ten z kolei jest powoływany nie przez jednostki budżetowe, ale przez organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej i samorządowej, organ kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały. Do żadnej z kategorii tych jednostek nie należą natomiast szkoły, przedszkola i placówki, zarówno publiczne, jak i niepubliczne. Co jednak istotne, art. 14 Ustawy wymienia organy administracji samorządowej, a więc organy prowadzące szkoły i przedszkola. To z kolei oznacza, że powołanie koordynatora ds. dostępności można rozważyć jako obowiązek nie szkoły czy przedszkola, ale jej organu prowadzącego, powołującego koordynatora dla prowadzonych przez siebie jednostek. Dopiero ten powołany przez organ prowadzący koordynator miałby za zadanie przygotowanie i koordynację wdrożenia planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Czy jednak istotnie koordynator ma zostać powołany zarówno dla urzędu i starostwa powiatowego, czy też obejmuje on zakresem swojego działania także jednostki organizacyjne – szkoły, przedszkola i inne placówki? Aby odpowiedzieć na to pytanie, można przywołać regulację art. 14 ust. 4 Ustawy, zgodnie z którym w sądach powszechnych i powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury, mając na uwadze ich strukturę organizacyjną, wyznaczyć można wspólnego koordynatora ds. dostępności dla więcej niż jednego sądu lub więcej niż jednej jednostki organizacyjnej prokuratury, na podstawie odrębnego porozumienia. Możliwość wyznaczenia jednego koordynatora dla kilku organów została zatem w obowiązujących przepisach ograniczona tylko do sądów i prokuratury, co oznacza, że nie można uznać, iż jeden koordynator jest powoływany przez organ prowadzący dla szkół i przedszkoli samorządowych. Zadaniem szkoły i przedszkola jest zatem spełnienie wymagań służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, ale jednostek oświatowych nie obejmuje obowiązek powołania koordynatora ds. dostępności. Ponieważ koordynator taki nie jest powoływany, to nie tworzy też planu działania na rzecz osób ze szczególnymi potrzebami.