STAN PRAWNY NA 12 STYCZNIA 2021 Zaświadczenie o niekaralności Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 25 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy Karta nauczyciela oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2008 r. Nr 145 poz. 917 ze zm.), • Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1158), • Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym (Dz.U. poz. 1025 ze zm.). Obowiązek przedstawienia zaświadczenia o niekaralności dotyczy wszystkich nauczycieli, niezależnie od posiadanego przez nich stopnia awansu zawodowego. Zgodnie z art. 10 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela „(…) stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole, a w przypadku powołania zespołu szkół jako odrębnej jednostki organizacyjnej – w zespole szkół na podstawie umowy o pracę lub mianowania, z zastrzeżeniem ust. 8”. Przywołany w tym przepisie ust. 8 wskazuje z kolei, że nie można nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, który nie spełnia warunków, o których mowa w ust. 5 pkt 2–5. Wśród nich, w pkt 4, został zawarty wymóg braku karalności za przestępstwo popełnione umyślnie. Warunek braku karalności odnosi się zatem do każdego nauczyciela, a nie tylko do tych posiadających najwyższe stopnie awansu zawodowego, którzy są zatrudniani na podstawie mianowania. Co prawda został on zawarty w przepisie odnoszącym się wprost właśnie do nauczycieli mianowanego i dyplomowanego, ale przywołane regulacje dotyczą wszystkich nauczycieli. Zatem warunek niekaralności musi być spełniony również przez nauczycieli stażystę i kontraktowego. Za taką interpretacją przemawia zresztą art. 26 ust. 1 pkt 5 KN, zgodnie z którym „(…) stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w razie stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1–5”, a więc również dotyczących obowiązku przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Przepis zawarty w art. 26 odnosi się do każdego nauczyciela, niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy, dotyczy zatem zarówno tych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i mianowania. Oznacza to, że stosunek pracy każdego nauczyciela wygaśnie w przypadku, gdy zaświadczenie o niekaralności zostało sfałszowane. Jest to jednoznaczne ze stwierdzeniem, że powinno ono zostać przedstawione podczas zatrudniania każdego pedagoga, niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy i stopnia awansu zawodowego. Informacja z Krajowego Rejestru Karnego Karta nauczyciela nie wskazuje, kiedy informacja ta powinna zostać pozyskana, tj. na ile musi być aktualna. Sam dokument jest ważny na dzień jego sporządzenia (stwierdza stan na moment jego wydania). Nauczyciel nie musi przedkładać informacji o niekaralności wyłącznie w przypadku, gdy zostaje ponownie zatrudniony w tej samej szkole w ciągu trzech miesięcy od dnia rozwiązania albo wygaśnięcia na podstawie art. 20 ust. 5c KN poprzedniego stosunku pracy (art. 10 ust. 8a KN).W sytuacji zatrudnienia zgodnie z art. 15 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe osoby niebędącej nauczycielem do prowadzenia zajęć, również należy uzyskać informację z Krajowego Rejestru Karnego w celu potwierdzenia niekaralności za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. W przypadku tej osoby nie ma zastosowania przepis zwalniający z konieczności przedłożenia zaświadczenia przy ponownym zatrudnieniu w tej samej placówce. Aktualnego zaświadczenia należy zatem wymagać każdorazowo przed nawiązaniem stosunku pracy. Jak uzyskać informację z Krajowego Rejestru Karnego Zgodnie z art. 7 ust. 1 Ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym każdemu przysługuje prawo do uzyskania informacji, czy jego dane osobowe zgromadzone są w KRK. Osobie, której dane znajdują się w zbiorach zgromadzonych w KRK, na jej wniosek, udostępnia się informację o treści wszystkich dotyczących jej zapisów. Szczegółowy tryb udzielania informacji z KRK został określony w Rozporządzeniu z dnia 7 lipca 2015 r. w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym. Według § 2 tego aktu zapytanie lub wniosek o udzielenie informacji z KRK kieruje się do biura informacyjnego lub do punktów informacyjnych przy sądach powszechnych. Z kolei w myśl § 3 Rozporządzenia w zapytaniu lub wniosku o udzielenie informacji o osobie, dane osobowe podaje się na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, a w razie ich braku – innego dokumentu zawierającego te dane. Prawo dyrektora do uzyskania z Krajowego Rejestru Karnego informacji o nauczycielu Warto zaznaczyć, że oprócz nauczyciela również jego pracodawcy, czyli dyrektorowi placówki, przysługuje prawo uzyskania z KRK informacji o osobach, których dane zostały zgromadzone w Rejestrze. Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 10 Ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym prawo do uzyskania informacji należy się także pracodawcom, w zakresie niezbędnym do zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów Ustawy wynika wymóg niekaralności, korzystania z pełni praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania danego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Nie oznacza to jednak, że to do dyrektora placówki należy obowiązek wystąpienia do KRK w celu potwierdzenia spełniania przez nauczyciela wymogu niekaralności. Pracodawcy przysługuje jednak prawo zwrócenia się z zapytaniem o udzielenie informacji o nauczycielu w wypadku, gdy dojdzie on do przekonania, że zaszła zmiana dotychczasowych okoliczności faktycznych, czyli wtedy, gdy będzie żywić podejrzenia, że nauczyciel został ukarany za przestępstwo popełnione umyślnie już po wydaniu informacji z KRK. Fakt takiego prawomocnego ukarania jest bowiem przesłanką do wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela na podstawie wyżej przytoczonego art. 26 ust. 1 pkt 3 KN. Taka sytuacja, tzn. gdy to dyrektor sam przeprowadza procedurę, ma miejsce jednak tylko w przypadku nauczyciela pozostającego w zatrudnieniu, co do którego występuje podejrzenie, że nie spełnia on już wymogu niekaralności. Wniosek i zapytanie Gdy nauczyciel ubiega się o pracę, to do niego będzie należało uzyskanie informacji z KRK, jeszcze przed nawiązaniem stosunku pracy. Należy jednocześnie zauważyć, że pracodawca, czyli dyrektor placówki, kieruje do Rejestru zapytanie o udzielenie informacji o osobie, natomiast nauczycielowi udziela się jej na wniosek. Zarówno wniosek, jak i zapytanie składa się na formularzu stanowiącym załącznik do ww. Rozporządzenia. Zgodnie z § 5 tego aktu osobie uprawnionej, która osobiście składa zapytanie lub wniosek w biurze informacyjnym albo punkcie informacyjnym Rejestru, informację wydaje się po okazaniu przez nią dowodu osobistego lub innego dokumentu pozwalającego na ustalenie tożsamości. Nauczyciel musi się zatem wylegitymować dowolnym dokumentem potwierdzającym jego tożsamość, aby uzyskać informację z KRK. Kiedy należy uzyskać informację z Krajowego Rejestru Karnego Przepis zawarty w art. 10 ust. 8 KN wskazuje, że z nauczycielem nie można nawiązać stosunku pracy, jeżeli nie spełnia on warunku niekaralności za przestępstwo popełnione umyślnie. Zatem potwierdzenie jego spełniania powinno nastąpić jeszcze przed podpisaniem umowy o pracę. Informacja z KRK nie ma określonego terminu ważności, potwierdza fakt niekarania za przestępstwo umyślne na dzień jej wydania. Zaświadczenie staje się nieaktualne wyłącznie wraz ze zmianą stanu faktycznego, czyli wówczas, gdy nauczyciel posiadający informację o niekaralności zostanie prawomocnie ukarany za przestępstwo umyślne. Oznacza to, że jest on zobowiązany przedstawić informację z KRK przed nawiązaniem stosunku pracy, ale z kolei nie ma obowiązku jej cyklicznego ponawiania, jeżeli cały czas pozostaje w tym samym zatrudnieniu. O ponowną informację może jednak wystąpić sam dyrektor w przypadku opisanym powyżej – gdy podejrzewa, że zaszła zmiana okoliczności faktycznych. Informacja z Krajowego Rejestru Karnego a przekształcenie stosunku pracy Warto również zastanowić się, czy istnieje obowiązek przedstawienia informacji z KRK przed przekształceniem podstawy nawiązania stosunku pracy nauczyciela na mianowanie. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 5a pkt 1 KN stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się w stosunek pracy na podstawie mianowania z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nauczyciel uzyskał stopień nauczyciela mianowanego – o ile spełnione są warunki określone w art. 10 ust. 5. Jakkolwiek mamy tu do czynienia z sytuacją zmiany podstawy nawiązanego stosunku pracy, to nie następuje tu nawiązanie kolejnego stosunku pracy, a jedynie przekształcenie dotychczasowego. Nauczyciel nie może więc być zobowiązany do przedłożenia pracodawcy informacji potwierdzającej jego niekaralność za przestępstwo umyślne. Okres ważności zaświadczenia o niekaralności Częstym problemem w praktyce jest odpowiedź na pytanie, jak długo ważne jest zaświadczenie o niekaralności. Odpowiedź w gruncie rzeczy jest prosta – zaświadczenie jest ważne tak długo, jak długo dana osoba jest niekarana. Przepisy o Krajowym Rejestrze Karnym ani przepisy oświatowe nie wskazują na okres ważności zaświadczenia o niekaralności. Oznacza to, że z punktu widzenia dyrektora oraz obowiązku wynikającego z art. 10 ust. 8a KN w aktach osobowych każdego nauczyciela powinno znajdować się zaświadczenie o niekaralności. Natomiast data wystawienia takiego zaświadczenia nie ma znaczenia prawnego.