STAN PRAWNY NA 8 STYCZNIA 2021 Społeczny wicedyrektor w placówce oświatowej Opracował: Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista m.in. w zakresie prawa oświatowego, urzędnik zajmujący stanowisko kierownicze w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego, autor wielu opracowań naukowych z zakresu prawa i wykładowca akademicki. Zaktualizowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac w państwowej instytucji Podstawa prawna: • Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.). Społeczny wicedyrektor szkoły czy przedszkola to pojęcie mocno utrwalone w praktyce działania publicznych jednostek oświatowych. Choć formalnie nazwy tego stanowiska nie znajdziemy w żadnym akcie prawa oświatowego, nie oznacza to jednak, że jest to instytucja pozaprawna. Przeciwnie, funkcja ta, mimo że nienazwana, znajduje oparcie w obowiązujących regulacjach dotyczących funkcjonowania szkół i placówek publicznych. Pomimo tego, że szkoły i placówki oświatowe nie są wyposażone w osobowość prawną, to względy praktyczne spowodowały, iż nadana im jest samodzielność organizacyjna. Aby możliwe było korzystanie z przymiotu samodzielności organizacyjnej, nieodzowne jest, by szkołą ktoś kierował, a więc mógł na bieżąco zajmować się jej sprawami. W przypadku szkół i placówek publicznych, taką osobą jest dyrektor, któremu w art. 68. Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, przypisano cały szereg zadań uszczegóławiających kierowniczą rolę tego stanowiska w organizacji. Związane jest to zarówno z działalnością zewnętrzną (reprezentacją w stosunkach zewnętrznych), jak i wewnętrzną organizacji w sferach: działalności edukacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej, administracyjnej, finansowej czy wreszcie w sferze prawa pracy. To szerokie spektrum działania dyrektora nie oznacza oczywiście, że wszelkie czynności musi wykonywać osobiście. Z mocy art. 68 ust. 6 Ustawy, współpracuje on z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim. Z drugiej strony jednak, zarządzający szkołą nie może wszystkiego scedować na współpracowników, nie pozostawiając niektórych spraw i czynności wyłącznie w swojej gestii. W konsekwencji więc, konieczne jest zapewnienie bieżącego i ciągłego działania dyrektora, co z kolei może rodzić problem w przypadku zarówno planowanej z góry, jak i nieprzewidzianej wcześniej nieobecności osoby powołanej na to stanowisko. Jak wynika z powyższego, w placówce oświatowej konieczne jest wyznaczenie osoby, która będzie mogła zastąpić dyrektora w przypadku jego nieobecności, a więc wejdzie w rolę przypisaną temu stanowisku przez normy kompetencyjne. Ustawodawca, w art. 68 ust. 9 Prawa oświatowego, wskazuje, że w przypadku nieobecności dyrektora szkoły lub placówki zastępuje go wicedyrektor, a w szkołach i placówkach, w których nie utworzono stanowiska wicedyrektora – inny nauczyciel tej szkoły lub placówki wyznaczony przez organ prowadzący. Na podstawie przywołanego przepisu możemy zauważyć podział szkół i placówek na te, w których zostało utworzone stanowisko wicedyrektora oraz te, gdzie jeden z członków kadry pedagogicznej wyznaczony jest do zastępowania dyrektora w przypadku zaistnienia takiej konieczności. O tym, pod jakimi warunkami tworzone są stanowiska wicedyrektorów, rozstrzygają przepisy Prawa oświatowego. Uzależnione jest to co do zasady od wielkości placówki oświatowej mierzonej ilością oddziałów, gdyż skala obciążenia dyrektora pracą jest pochodną skali działalności podmiotu, którym kieruje. Można tu przywołać art. 97 ust. 1 Prawa oświatowego, który mówi o tym, iż stanowisko wicedyrektora tworzy się w szkole, która liczy co najmniej 12 oddziałów. Funkcjonowanie społecznego wicedyrektora sankcjonują postanowienia statutu szkoły lub placówki oświatowej, jednakże przepisy tego aktu nie mogą zmieniać czy wypaczać intencji prawodawcy, wyrażonej w przywołanych wcześniej aktach wyższego rzędu. Oznacza to, że statut może stanowić, iż w przypadku nieobecności dyrektora zastępuje go społeczny wicedyrektor, którym jest nauczyciel wskazany przez organ prowadzący. Dokument nie powinien natomiast zawierać regulacji, które przesądzałyby de facto o utworzeniu specjalnego stanowiska pracy w organizacji z przydzielonymi stałymi zadaniami do wykonywania, także w czasie obecności w pracy dyrektora. Sprawowanie funkcji społecznego dyrektora ma bowiem charakter doraźny. Wyznaczenie społecznego wicedyrektora Status społecznego wicedyrektora konkretny nauczyciel nabywa poprzez złożenie oświadczenia woli przez organ prowadzący, w którym wskazuje się, że konkretna osoba spośród zatrudnionych w danej placówce w charakterze nauczyciela, na wypadek nieobecności dyrektora, wykonuje przypisane mu zadania. Z wyznaczeniem funkcji organ prowadzący nie musi zwlekać do zaistnienia sytuacji, w której konieczne będzie przejęcie obowiązków, racjonalne jest wręcz wskazanie takiej osoby z góry, by zastępstwo mogło nastąpić płynnie, w przypadku, gdy dyrektor będzie nieobecny w pracy. Choć teoretycznie kompetencję do powołania wicedyrektora posiada organ prowadzący, w praktyce na ogół inicjatywa takiego działania wychodzi od dyrektora. To on najlepiej zorientowany jest bowiem w kwestii potrzeb jednostki, którą kieruje. Powinien mieć również możliwość doboru najbliższego współpracownika. Zanim dyrektor skieruje do organu prowadzącego wniosek o wyznaczenie społecznego wicedyrektora, powinien zasięgnąć opinii rady pedagogicznej. Jak stanowi art. 70 ust. 2 pkt 4 Prawa oświatowego, rada pedagogiczna opiniuje propozycje dyrektora szkoły lub placówki w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Wyznaczenie społecznego wicedyrektora może nastąpić na czas nieokreślony, jak również na czas wskazany w piśmie organu prowadzącego, na przykład na okres, na jaki powierzono stanowisko dyrektora określonej osobie. Wskazanie może być w każdej chwili odwołane i nie wymaga spełnienia żadnych warunków, a więc zależne jest wyłącznie od woli organu prowadzącego, choć inicjatywa takiego ruchu może należeć również do dyrektora. Umocowanie do działania Pismo organu prowadzącego, w którym dokonano wyznaczenia społecznego wicedyrektora, jest podstawowym aktem dającym umocowanie do wykonywania zadań dyrektora w jego zastępstwie, jednakże niewystarczającym dla skutecznego spełniania wszystkich funkcji przypisanych do tego stanowiska. W zakresie zarządzania mieniem przekazanym szkole lub placówce oświatowej, społeczny wicedyrektor powinien otrzymać także pełnomocnictwo od organu prowadzącego. Co do zasady jest ono udzielane kierownikom samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, m.in. szkołom. Co istotne, w przypadku społecznego wicedyrektora, pełnomocnictwo jest ważne jedynie w przypadku nieobecności dyrektora. Poza umocowaniem pochodzącym od organu prowadzącego, także dyrektor powinien zadbać o nie w zakresie gospodarki finansowej szkoły jako jednostki sektora finansów publicznych. W tym celu musi skorzystać z art. 53 ust. 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, który stanowi, że kierownik jednostki może powierzyć określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej pracownikom jednostki. Przyjęcie obowiązków powinno być potwierdzone dokumentem w formie odrębnego imiennego upoważnienia albo wskazania w regulaminie organizacyjnym tej placówki. Sytuacja społecznego wicedyrektora jako pracownika Nauczyciel pełniący funkcję społecznego wicedyrektora nie ma prawa do dodatkowego wynagrodzenia w postaci dodatku funkcyjnego. Zgodnie z § 5 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy, do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono stanowisko dyrektora, wicedyrektora albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły. Dodatkowe obciążenie pracą można natomiast zrekompensować poprzez przyznanie dodatku motywacyjnego. Nauczyciel wyznaczony do pełnienia funkcji społecznego wicedyrektora korzysta ze zniżki w pensum dydaktycznym. Jak stanowi art. 42 ust. 6 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, nie tylko dyrektorom i wicedyrektorom obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, dotyczy to także społecznych wicedyrektorów. Na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 2 Karty Nauczyciela, organ prowadzący, w wydanym przez siebie akcie, określa zasady udzielania i rozmiar obniżek czasu pracy. Warto również dodać, że zgodnie z art. ust. 2a Karty Nauczyciela społecznemu wicedyrektorowi, który pełni tą funkcję przez okres co najmniej 10 miesięcy przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Jest to zatem wymiar urlopu zastrzeżony dla dyrektora. Społeczny wicedyrektor, który pełni tą funkcję krócej ma prawo do urlopu w wymiarze takim, jak pozostali nauczyciele – w czasie ferii i przez okres ich trwania. Wszelkich czynności z zakresu prawa pracy wobec społecznego wicedyrektora dokonuje organ prowadzący – analogicznie jak w przypadku dyrektora. Społeczny wicedyrektor w placówce niepublicznej Funkcjonowanie społecznego wicedyrektora jest możliwe również w niepublicznych jednostkach oświatowych. O sposobie zarządzania w placówkach niepublicznych decyduje osoba prowadząca, która czyni to poprzez normy statutowe ustalone dla tworzonego przez siebie podmiotu. Regulując kwestie dotyczące kierowania placówką, jednostka taka może wzorować się na rozwiązaniach istniejących w jej publicznych odpowiednikach.