STAN PRAWNY NA 19 CZERWCA 2024

Uprawnienia związane z rodzicielstwem to zagadnienie, któremu został poświęcony odrębny, ósmy dział Kodeksu pracy, obejmujący swoim zastosowaniem nauczycielki i nauczycieli pracujących w przedszkolach, zarówno publicznych, jak i niepublicznych.

Prace wzbronione

W przedszkolach regulacje dotyczące prac wzbronionych nie są często stosowane, niemniej pamiętać trzeba, że zgodnie z art. 176 § 1 k.p. kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią. Szczegółowy wykaz prac wzbronionych zawiera Rozporządzenie RM z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Wymienia ono np. takie prace zabronione, jak:

• wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania takiej pracy nie przekracza 4 godzin na dobę) – 7,5 kJ/min,
• ręczne podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 3 kg,
• ręczne przenoszenie pod górę,
• ręczne przetaczanie i wtaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych oraz udział w zespołowym przemieszczaniu przedmiotów,
• nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków itp.), przy której jest wymagane użycie siły przekraczającej 30 N.

Ochrona stosunku pracy

Stosownie do art. 177 § 1 k.p. w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części – do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może:

• prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem,
• wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z ich winy i reprezentująca pracownicę lub pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Warto zauważyć, że opisana ochrona stosunku pracy dotyczy również wypowiedzenia zmieniającego, a nie tylko wypowiedzenia zakończonego rozwiązaniem stosunku pracy. Ponadto, jak wskazuje Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r. (I PKN 330/00), pracownica, która początkowo nie kwestionowała wypowiedzenia jej umowy o pracę, może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną, gdy po dokonaniu wypowiedzenia okaże się, że jest w ciąży lub gdy w okresie wypowiedzenia zaszła w ciążę. W innym Wyroku z dnia 30 maja 2017 r. (I PK 174/16) Sąd Najwyższy przedstawił tezę, że pracodawca ma obowiązek niezwłocznego cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, gdy dowie się, że w czasie biegu wypowiedzenia pracownica zaszła w ciążę, co zostało potwierdzone odpowiednim zaświadczeniem lekarskim (art. 177 § 1 w związku z art. 185 § 1 k.p.). W przypadku uchybienia temu obowiązkowi, niejednoznaczne oświadczenie pracodawcy w przedmiocie cofnięcia wypowiedzenia może uzasadniać przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę (art. 265 § 1 w związku z art. 264 § 1 k.p.).

Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu, o czym decyduje art. 177 § 3 k.p. W tym kontekście znaczący jest Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2019 r. (II PK 252/17), w świetle którego dla aktywowania ochrony przewidzianej w art. 177 § 3 k.p. konieczne jest ustalenie, że w dniu, w którym umowa o pracę na czas określony miała ulec rozwiązaniu, upłynęło już co najmniej 85 dni (3 miesiące księżycowe + 1 dzień) od dnia poczęcia. Ochrona z art. 177 § 3 k.p. przysługuje bowiem dopiero po upływie trzeciego miesiąca ciąży, a nie w okresie do zakończenia trzeciego miesiąca ciąży.

Godziny ponadwymiarowe i pora nocna

Zgodnie z art. 178 k.p. pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. O ile regulacja dotycząca pory nocnej ma zastosowanie do pedagogów, o tyle nauczycieli nie dotyczy praca w godzinach nadliczbowych, gdyż na podstawie art. 35 Karty nauczyciela mogą oni pracować w godzinach ponadwymiarowych. Natomiast w świetle ust. 4 tej regulacji kobiecie w ciąży, osobie wychowującej dziecko do lat czterech nie przydziela się pracy w godzinach ponadwymiarowych bez ich zgody. Jest to regulacja odmienna od normy kodeksowej.

Ważne! O ile na podstawie Kodeksu pracy godzin nadliczbowych przydzielać nie wolno, o tyle Karta nauczyciela w odniesieniu do godzin ponadwymiarowych wprowadza jedynie obowiązek uzyskania zgody pracownika. Nie ma na gruncie tego aktu bezwzględnego zakazu wykonywania pracy w godzinach ponadwymiarowych. 

Urlop macierzyński

Wymiar urlopu macierzyńskiego ustalony został w art. 180 k.p. Przysługuje on pracownicy i wynosi:

• 20 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie,
• 31 tygodni – w przypadku urodzenia 2 dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodnie – w przypadku urodzenia 3 dzieci przy jednym porodzie,
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia 4 dzieci przy jednym porodzie,
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia 5 i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Urlop można wykorzystać w części także przed przewidywaną datą porodu, w wymiarze nie większym niż 6 tygodni. Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

• pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko,
• przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Według art. 180 § 5 k.p. pracownikowi (ojcu wychowującemu dziecko) przysługuje – w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną (matkę dziecka) z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie – prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną (matkę dziecka) z pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Urlop macierzyński w przypadku zgonu dziecka

Zgodnie z art. 180¹