Harry Krakers i układ pokarmowy człowieka Materiały Centrum Edukacji Ekologicznej Hydropolis GRUPA WIEKOWA: uczniowie klas IV–VI szkoły podstawowej MATERIAŁY: Stanowiska uczestników: kubek z 150 ml wody, pusty kubek, dwa płytkie pojemniczki (miseczki), łyżeczki, jodyna, woreczek strunowy, soda oczyszczona, kwas cytrynowy, lejek, filtr do kawy, krakersy Stanowisko nauczyciela: tunel z materiału o długości ok. 6 m (zszyte rajstopy), piłeczka tenisowa, schemat układu pokarmowego człowieka, końcówka mopa PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Nauczyciel omawia z uczniami budowę układu pokarmowego, pokazując wszystkie jego elementy na schemacie. Długość jelit prezentuje na zszytych rajstopach: do utworzonego z nich tunelu wkłada piłkę tenisową i razem z uczestnikami przesuwa ją na drugi koniec, prezentując w ten sposób drogę, jaką pokarm musi przebyć przez jelita. Przy pomocą końcówki mopa wyjaśnia uczniom funkcję chłonną kosmków jelitowych. 2. Uczniowie otrzymują po dwa krakersy. Kruszą w rękach jeden z nich i wrzucają do jednej z pustych miseczek. Drugi krakers przeżuwają przez chwilę w ustach i wypluwają do drugiej miseczki. Do obu naczyń dodają po 25 ml wody i delikatnie mieszają. Następnie do obu miseczek dodają po dwie krople jodyny. W pierwszej miseczce krakersy mocniej zabarwią się jodyną, w drugiej – kolor pozostanie blady. Wyjaśnienie: Ślina w naszych ustach zawiera enzym – amylazę – który rozkłada skrobię zawartą w krakersach. Skrobia rozpada się na cukry proste, takie jak maltoza. W tym momencie warto podkreślić, dlaczego ważne jest dokładne przeżuwanie pokarmu w ustach. 3. Do woreczka strunowego dzieci wrzucają kolejnego pokruszonego krakersa oraz po dwie łyżeczki sody i kwasu cytrynowego. Następnie dolewają 100 ml wody i szczelnie zamykają woreczek. Wyjaśnienie: żołądek rozdrabnia pokarm mechanicznie, kurcząc się i rozgniatając go na mniejsze kawałki, oraz chemicznie dzięki kwasom żołądkowym. Reakcja między kwasem a sodą przypomina ten proces (jest to jednak inna reakcja niż ta, która zachodzi w żołądku!). W jej wyniku powstają gazy, które mogą się tworzyć także w naszym układzie pokarmowym. 4. Do pustego kubka uczniowie wsadzają lejek i rozkładają w nim filtr. Przelewają zawartość woreczka z poprzedniej części doświadczenia. Wyjaśnienie: w jelitach zachodzą dalsze procesy trawienia, wchłaniania wody i substancji odżywczych ze strawionego pokarmu. Płyn, który zostanie na dnie zlewki, to woda oraz substancje rozprowadzane po naszym ciele. Rozgniecione i odsączone krakersy trzeba z organizmu usunąć. TEORIA: Zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie wody i pokarmu oraz trawienie i przyswajanie składników odżywczych niezbędnych do funkcjonowania organizmu. W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą: przewód pokarmowy: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube oraz trzy gruczoły: ślinianki, wątroba oraz trzustka. Jama ustna to początek układu pokarmowego. Odbywa się w niej wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu – jest on rozdrabniany, miażdżony i mieszany z produkowaną przez ślinianki śliną, która zawiera enzym trawienny – amylazę ślinową. Gardło to kolejny odcinek układu pokarmowego będący częścią wspólną z układem oddechowym (stąd ryzyko zakrztuszenia się podczas jedzenia). Stanowi przedłużenie jamy ustnej i nosowej, dalej przechodząc w przełyk i krtań. Dlaczego jedzenie nie wpada nam do płuc? Przed wejściem do krtani znajduje się nagłośnia, chrząstka, która podczas połykania zamyka je – dlatego nie jest możliwe jednoczesne mówienie i przełykanie pokarmu. Przełyk łączy gardło z żołądkiem i służy do transportowania pokarmu. Nie ma zdolności do jego trawienia ani wchłaniania substancji. Żołądek to workowaty narząd, w którym pokarm ulega trawieniu. Jego wielkość jest zmienna i zależy od wypełnienia, pozycji i napięcia ciała (może się kurczyć i rozszerzać). Wydzielany jest w nim kwas solny oraz sok żołądkowy zawierający enzym trawienny – pepsynogen. Kwas solny aktywuje enzym, który przekształcany jest w pepsynę i ma zdolność rozkładania białek. Z żołądka pokarm trafia do jelita cienkiego, które dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze oraz jelito kręte. Całość ma około 4–6 m długości i średnicę około 5 cm. Funkcją jelita jest wchłanianie substancji odżywczych przez silnie pofałdowaną, pokrytą kosmkami jelitowymi błonę. Wątroba jest wielofunkcyjnym gruczołem, który bierze udział w procesach trawiennych, produkując żółć – roztwór o brunatnożółtej barwie i gorzkim smaku – która służy do rozkładania i trawienia tłuszczów oraz zapewnia optymalne pH dla enzymów trzustkowych i jelitowych. Trzustka w ciągu doby produkuje nawet do 2 l soku trzustkowego. Składa się on z wody, wodorowęglanów, elektrolitów oraz licznych enzymów trawiennych. Jego rolą jest trawienie węglowodanów, białek i tłuszczy – przy udziale żółci pochodzącej z wątroby. Ma odczyn zasadowy, co neutralizuje kwaśną treść pokarmową trafiającą z żołądka do jelit. Jelito czcze to najdłuższy odcinek jelita cienkiego. Jego ściany wydzielają śluz i pokryte są kosmkami, na których z kolei znajdują się mikrokosmki – błona jest tutaj silnie ukrwiona, dzięki czemu pożywienie z wchłanianego mleczka pokarmowego jest za pomocą krwi dostarczane do każdej żywej komórki organizmu. Jelito kręte to ostatni odcinek jelita cienkiego. Kończy się ono zastawką, która zapobiega cofaniu się treści i przechodzi w jelito grube. Jelito grube jest silnie pofałdowane i nie tworzy kosmków jelitowych. Zachodzi w nim końcowy etap wchłaniania substancji odżywczych oraz wody. Występują w nim bakterie produkujące witaminę K i niektóre witaminy z grupy B. Kończy się odbytem.