STAN PRAWNY NA 27 LISTOPADA 2020 Obowiązki dyrektora wynikające z przekroczenia uprawnień przez nauczyciela Opracowała: Aneta Chamczyńska-Penkala, prawnik. Zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły, lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół, autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 28 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Ustawa z dnia 2 sierpnia 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741), • Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1781). Nie ulega wątpliwości, że szkoła powinna stanowić bezpieczne miejsce nie tylko dla uczniów, ale również pracowników obsługi i nauczycieli. Bezpieczeństwo to może być zapewnione dzięki skrupulatnemu przestrzeganiu zasad BHP podczas nauki, opieki i pracy oraz właściwemu wykonywaniu obowiązków przez nauczycieli. Problem pojawia się jednak, gdy pedagog przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia nałożonych na niego obowiązków. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r. (WA24/08, OSNwSK 2008/1/1510) przekroczenie uprawnień przez nauczyciela wymaga wykazania, że podjęte przez sprawcę działanie nie wchodziło w zakres jego kompetencji lub zostało podjęte w ramach uprawnień, ale niezgodnie z przepisami prawa, statutem czy spoczywającymi na nim obowiązkami. Niedopełnienie obowiązków polega na zaniechaniu ich wykonania albo na wykonaniu nienależytym, sprzecznym z istotą lub charakterem danego obowiązku, którego źródłem mogą być zarówno przepis prawa, jak i pragmatyka służbowa. Wśród przewinień (niedopełnienia obowiązków i przekroczenia uprawnień) nauczyciela można wymienić m.in.: • niezawiadomienie rodziców dziecka o jego wypadku podczas zajęć szkolnych, • nieudzielenie pomocy uczniowi (możliwa odpowiedzialność z art. 162 k.k.), • niezapewnienie należytej opieki podczas zajęć lekcyjnych lub przerw, • spożywanie alkoholu w pracy lub przychodzenie do szkoły w stanie nietrzeźwości, • opuszczenie miejsca pracy bez usprawiedliwienia, • naruszenie nietykalności ucznia, • karanie ucznia karami nieprzewidzianymi w statucie szkoły. Obowiązki dyrektora szkoły Ustawodawca nie wskazał procedury, którą musi wdrożyć dyrektor szkoły w przypadku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez nauczyciela. Nie ulega jednak wątpliwości, że kiedy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa przez nauczyciela, dyrektor szkoły powinien poinformować o tym właściwy miejscowo komisariat policji lub prokuraturę oraz właściwe kuratorium oświaty. W przypadku jednorazowego przewinienia nauczyciela (np. spóźnień do pracy) wystarczająca wydaje się rozmowa dyscyplinująca, której celem będą wyeliminowanie podobnych sytuacji w przyszłości oraz pouczenie o ewentualnych konsekwencjach. Pomimo braku ustawowych zapisów regulujących postępowanie dyrektora szkoły w omawianych przypadkach, takie regulacje mogą być zawarte w statucie szkoły lub innych dokumentach sporządzonych przez władze placówki czy też organ prowadzący szkołę. Zasadne wydają się ustalenie przez dyrektora szkoły okoliczności przedmiotowego zdarzenia, osób biorących w nim udział, a także osób będących jego świadkami i uzyskanie od nich informacji o przyczynach i okolicznościach incydentu. Jeżeli miejsce zdarzenia objęte jest monitoringiem, konieczne są jego zabezpieczenie i dostarczenie na każde wezwanie instytucjom prowadzącym w tej sprawie postępowanie. Jeśli na terenie szkoły miał miejsce wypadek z winy nauczyciela, konieczne jest sporządzenie protokołu powypadkowego, zaś w innych wypadkach, mniejszej wagi, powinna wystarczyć sporządzona przez dyrektora notatka z dokonanych ustaleń. Odpowiedzialność dyscyplinarna Za uchybienie godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej, określonej w rozdziale 10 Karty nauczyciela. Natomiast za uchybienia przeciwko porządkowi pracy (nieprzestrzeganie ustalonej organizacji pracy i porządku pracy, przepisów BHP, przepisów przeciwpożarowych, przyjętego sposobu potwierdzenia przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwienia nieobecności w pracy) nauczycielowi – na podstawie przepisów Kodeksu pracy – mogą być wymierzone kara grzywny lub nagana (art. 108 k.p.). W katalogu kar dyscyplinarnych znajdują się: • nagana z ostrzeżeniem, • zwolnienie z pracy, • zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, • wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Należy pamiętać, że wydalenie z zawodu nauczyciela posiada swoje uzasadnienie, gdy kara ta jest odpowiednia do stopnia społecznego niebezpieczeństwa występku dyscyplinarnego nauczyciela oraz gdy jej zastosowanie jest niezbędne z uwagi na brak gwarancji i pozytywnej prognozy, iż występki tego typu, godzące bezpośrednio w interesy młodzieży oraz całego systemu szkolnego, nie będą w przyszłości popełnione przez tego nauczyciela (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1995 r., sygn. akt: I PO 6/95, OSNP 1996/5/78). Inicjatorem postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przez komisje dyscyplinarne jest rzecznik dyscyplinarny. Podczas rozprawy dyscyplinarnej komisje wysłuchują obwinionego nauczyciela, jego obrońcy oraz rzecznika dyscyplinarnego, a następnie wydają orzeczenie. Odpis prawomocnego orzeczenia dotyczącego wymierzonej kary wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela. Obwinionemu przysługuje odwołanie do komisji dyscyplinarnej II instancji, a następnie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych – w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Ważne! Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna, a kara wydalenia z zawodu nauczycielskiego jest równoznaczna z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim. Odpis prawomocnego orzeczenia wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela, a obowiązek wykonania postanowień o ukaraniu dyscyplinarnym nauczyciela spoczywa na dyrektorze szkoły. Postępowanie dyscyplinarne przeciwko nauczycielowi nie może być prowadzone po upływie trzech miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary i po upływie trzech lat od popełnienia tego czynu. Jeżeli jednak czyn stanowi przestępstwo, okres ten nie może być krótszy od okresu przedawnienia ścigania tego przestępstwa. Postępowanie może być wszczęte również po rozwiązaniu stosunku pracy z nauczycielem. Okoliczność ta także nie stanowi przeszkody do wymierzenia nauczycielowi kary dyscyplinarnej. Z upływem trzech lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, z wyjątkiem kary polegającej na zwolnieniu z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, która ulega zatarciu z upływem sześciu lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, kara ulega zatarciu. W konsekwencji oznacza to, że dyrektor szkoły i organ prowadzący po upływie ww. okresów są zobowiązani do zniszczenia odpisu orzeczenia o ukaraniu, znajdującego się w aktach osobowych nauczyciela. Należy też wskazać, że nauczyciel, na mocy decyzji dyrektora szkoły, może być zawieszony w pełnieniu obowiązków, jeżeli: • wszczęto przeciwko niemu postępowanie karne, jeśli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole, • wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczącego naruszenia praw i dobra dziecka, • dokonano jego tymczasowego aresztowania lub pozbawiono go wolności w związku z postępowaniem karnym. Ważne! Dyrektor szkoły zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczą czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. Nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia ich wolności w związku z postępowaniem karnym. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły toczą się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którymi nastąpiło zawieszenie. Od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków odpowiednio nauczycielowi albo nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły przysługuje odwołanie do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem odpowiednio dyrektora szkoły albo organu prowadzącego szkołę.