STAN PRAWNY NA 24 LISTOPADA 2020 Współpraca OHP-u i szkoły Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji książkowych z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327), • Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1409 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych zadań i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy (Dz.U. z 2011 r. Nr 155 poz. 920), • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE.L. z 2016 r. Nr 119, poz. 1), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie sposobu organizacji uzupełnienia wykształcenia ogólnego młodzieży w Ochotniczych Hufcach Pracy oraz zdobywania przez nią kwalifikacji zawodowych (Dz.U. z 2004 r. Nr 262 poz. 2604), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 sierpnia 2017 r. w sprawie przypadków, w których do publicznej lub niepublicznej szkoły dla dorosłych można przyjąć osobę, która ukończyła 16 albo 15 lat, oraz przypadków, w których osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, może spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie na kwalifikacyjny kurs zawodowy (Dz.U. z 2017 r. poz. 1562 ze zm.). Ustawa Prawo oświatowe wspomina o Ochotniczych Hufcach Pracy jedynie w dwóch miejscach. W art. 36 ust. 16, w którym znajduje się upoważnienie dla ministra właściwego ds. oświaty i wychowania do określenia, w drodze rozporządzenia i w porozumieniu z ministrem sprawiedliwości, przypadków, w których do publicznej lub niepublicznej szkoły dla dorosłych można przyjąć osobę, która ukończyła 16 lat, a w przypadku uczestników Ochotniczych Hufców Pracy – 15 lat. Na tej podstawie zostało wydane Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 sierpnia 2017 r. w sprawie przypadków, w których do publicznej lub niepublicznej szkoły dla dorosłych można przyjąć osobę, która ukończyła 16 albo 15 lat, oraz przypadków, w których osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, może spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie na kwalifikacyjny kurs zawodowy. Co ciekawe, ww. Rozporządzenie nie reguluje samodzielnie tego, do czego zostało upoważnione, ponieważ w § 3 wskazuje, że przypadki, w których do publicznej lub niepublicznej szkoły dla dorosłych można przyjąć uczestnika Ochotniczego Hufca Pracy, który najpóźniej w dniu rozpoczęcia zajęć dydaktyczno-wychowawczych ukończył 15 lat, określa art. 12 ust. 4 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Druga regulacja Prawa oświatowego, która wspomina o Ochotniczych Hufcach Pracy, to art. 119, stosownie do którego zadania w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży wykonują także Ochotnicze Hufce Pracy organizowane na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Regulacja ta stanowi także odesłanie do innych przepisów, w tym wspomnianej Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ten akt, jak również rozporządzenia wykonawcze do niego, stanowią podstawowe regulacje określające zasady działania OHP. Promocja zatrudnienia Zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ochotnicze Hufce Pracy są państwową jednostką budżetową, nad którą nadzór sprawuje minister właściwy ds. pracy. Według art. 12 ust. 2 ww. Ustawy w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży Ochotnicze Hufce Pracy w szczególności prowadzą działania mające na celu: • umożliwienie młodzieży, która nie ukończyła szkoły podstawowej albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tej szkoły, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego, • umożliwienie młodzieży uzupełniania ponadgimnazjalnego lub ponadpodstawowego wykształcenia ogólnego i zawodowego. Młodzież objęta opieką Ochotniczych Hufców Pracy, która ukończyła 15 lat najpóźniej w dniu rozpoczęcia zajęć dydaktyczno-wychowawczych, jeżeli: • ma opóźnienie w cyklu kształcenia i nie rokuje ukończenia szkoły podstawowej dla dzieci i młodzieży albo • ma uwarunkowania psychofizyczne lub trudną sytuację życiową ograniczającą możliwość nauki w szkole – może uczęszczać do szkół dla dorosłych. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na treść art. 13 ww. Ustawy, zgodnie z którym współdziałanie Ochotniczych Hufców Pracy z jednostkami samorządu terytorialnego odbywa się na warunkach wskazanych w zawieranych umowach lub porozumieniach, określających cele, zadania do realizacji na rzecz młodzieży oraz wzajemne zobowiązania organizacyjne i finansowe w tym zakresie. Ustawa zakłada współpracę OHP-u z samorządami, a więc pośrednio również z samorządowymi jednostkami organizacyjnymi w postaci szkół, w których młodzież należąca do OHP-u może uzupełniać wykształcenie. O takiej współpracy świadczą również regulacje Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie sposobu organizacji uzupełnienia wykształcenia ogólnego młodzieży w Ochotniczych Hufcach Pracy oraz zdobywania przez nią kwalifikacji zawodowych. Stosownie do § 2 ust. 1 pkt 1 tego aktu OHP umożliwia uczestnikom uzupełnienie wykształcenia podstawowego, gimnazjalnego lub ponadgimnazjalnego wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz zdobycie kwalifikacji zawodowych przez kierowanie uczestników OHP-ów do szkół i placówek, o których mowa w Ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Można uznać, że obowiązująca teraz treść tej regulacji nie odzwierciedla aktualnego stanu prawnego przepisów oświatowych, ponieważ przepis ten powinien odsyłać nie do Ustawy o systemie oświaty, lecz do Prawa oświatowego. Niemniej uso. nadal obowiązuje i jakkolwiek nie określa już typów funkcjonujących jednostek oświatowych, to jednak bez wątpienia odesłanie do tej Ustawy oznacza współpracę z aktualnie funkcjonującymi szkołami. Należy tu również zwrócić uwagę na treść Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych zadań i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy, którego § 1 wskazuje, że do zadań OHP-ów w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży należą: • diagnozowanie potrzeb w zakresie objęcia działaniami opiekuńczo-wychowawczymi młodzieży zaniedbanej wychowawczo i wymagającej specjalnej troski, niedostosowanej społecznie, opóźnionej w cyklu kształcenia lub nierealizującej obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, • zapewnienie uczestnikom OHP-ów warunków do kontynuowania kształcenia ogólnego i zawodowego, • zapewnienie młodzieży warunków do podwyższania kwalifikacji ogólnych i zawodowych, przekwalifikowania oraz zachęcanie do kształcenia ustawicznego, • opracowywanie i realizacja programów profilaktycznych, wychowawczych i resocjalizacyjnych na rzecz młodzieży zagrożonej demoralizacją i wchodzącej w konflikt z prawem, • realizacja kompleksowych działań opiekuńczo-wychowawczych wobec uczestników OHP-ów oraz współdziałanie w tym zakresie z ich rodzicami lub opiekunami, • promowanie działalności opiekuńczo-wychowawczej OHP-ów w środowiskach zagrożonych marginalizacją społeczną, • badanie efektywności działań opiekuńczo-wychowawczych wobec uczestników OHP-ów, w szczególności przez zbieranie informacji o losach wychowanków OHP-ów. Tak więc objęcie opieką młodzieży nierealizującej obowiązku szkolnego, opóźnionej w cyklu kształcenia, stworzenie warunków do kontynuowania kształcenia ogólnego i zawodowego, to jedne z podstawowych zadań OHP-u. Wskazują one na konieczność współpracy ze szkołami nie tylko na etapie zapisywania członka OHP-u do szkoły, ale również w czasie bieżącej nauki ucznia będącego członkiem OHP-u. Tu jednak pojawia się problem przekazywania danych osobowych ucznia OHP-u szkole, ponieważ jeżeli jednostki te mają ze sobą współpracować, to muszą sobie nawzajem udostępniać dane uczniów, w tym dotyczące bieżącej nauki. Takie dane są oczywiście danymi osobowymi, których przekazanie jest możliwe wyłącznie zgodnie z przepisami RODO. RODO we współpracy szkoły z OHP-em W pierwszej kolejności można zauważyć, że zgodnie z art. 44e ust. 2–5 Ustawy o systemie oświaty oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców. Sprawdzone i ocenione pisemne prace ucznia są udostępniane uczniowi i jego rodzicom, a na wniosek ucznia lub jego rodziców dokumentacja dotycząca: • egzaminu klasyfikacyjnego, • egzaminu poprawkowego, • zastrzeżeń do ocen, • oceniania ucznia – jest udostępniana do wglądu uczniowi lub jego rodzicom. Z przepisu tego wynika prawo do informacji na temat bieżących osiągnięć edukacyjnych ucznia i dotyczy ono wyłącznie ucznia i jego rodziców. Szkoła nie może swobodnie rozszerzać tego prawa na inne podmioty, czyli również OHP-y, z którymi współpracuje. Z innej strony – OHP dla realizacji jego zadań może potrzebować informacji o ocenach ucznia, bieżących wymaganiach edukacyjnych itd., czyli wszelkich danych związanych z nauczaniem. Aby przekazać takie dane OHP-owi, należy zastosować przepisy RODO, które w kwestii danych osobowych są kategoryczne i pozwalają na przetwarzanie danych jedynie w kilku wyraźnie wskazanych przypadkach. Ponieważ oceny i osiągnięcia edukacyjne ucznia nie zostały zaliczone do danych wrażliwych, w tej sprawie będzie miał zastosowanie art. 6 RODO, który dopuszcza przetwarzanie danych tylko w przypadku, gdy spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków: a) osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych w jednym lub większej liczbie określonych celów, b) przetwarzanie jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą, lub do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, przed zawarciem umowy, c) przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze, d) przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej, e) przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi, f) przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą, wymagające ochrony danych osobowych, w szczególności gdy osoba, której dane dotyczą, jest dzieckiem. Litera e ww. Rozporządzenia dopuszcza przetwarzanie danych w przypadku, gdy jest ono niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze. Pozornie wydawać by się mogło, że skoro z szeregu przywołanych wcześniej regulacji wynika obowiązek OHP-u w zakresie organizowania pomocy uczniom w zdobywaniu wykształcenia, to dane dotyczące szeroko rozumianych osiągnięć edukacyjnych można na tej podstawie przekazywać do OHP-u. Niestety, przepis ten daje prawo przetwarzania administratorowi, którym OHP nie jest, ponieważ nie jest administratorem danych dotyczących oceniania. W tej sytuacji to szkoła jest miejscem, w którym dane te powstają, i to szkoła jest ich administratorem. Wydaje się, że prawidłową podstawą przetwarzania przez OHP danych dotyczących osiągnięć edukacyjnych i wymogów edukacyjnych jest zgoda na przetwarzanie, wyrażona przez rodziców ucznia. To spore utrudnienie, ponieważ utrudniona może być współpraca z rodzicami ucznia, lecz uzyskanie zgody jest niezbędnym warunkiem przekazywania danych między OHP-em a szkołą. Następnym krokiem jest podpisanie porozumienia między dyrektorami jednostek, określającego zakres przekazywanych danych, który musi się pokrywać z zakresem udzielonej zgody, sposobem przekazywania oraz celem przekazywania. Porozumienie takie staje się podstawą prawną współpracy OHP-u ze szkołą.