STAN PRAWNY NA 12 WRZEŚNIA 2022 Samorząd uczniowski w szkole – obowiązki dyrektora i nauczycieli Opracowała i zaktualizowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor szkoły podstawowej, ekspert ds. awansu zawodowego oraz edukator ośrodka doskonalenia nauczycieli, laureatka Ogólnopolskiego Programu „Twórczy nauczyciel – Twórcza Edukacja” Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego(Dz.U. z 2017 r. poz. 1603 ze zm.). W każdej szkole funkcjonuje samorząd uczniowski, który, obok rady pedagogicznej, rady szkoły czy rady rodziców, stanowi ważny organ współpracujący z dyrektorem placówki (art. 85 Prawa oświatowego). Podobnie jak inne organy szkoły, samorząd uczniowski ma określone przepisami prawa zadania, które wykonuje w ramach ustalonego regulaminu pracy. Zadania samorządu wyraźnie precyzuje Prawo oświatowe (art. 85 ust. 5–7): • w szkole i placówce działa samorząd uczniowski, zwany dalej „samorządem”, • samorząd tworzą wszyscy uczniowie szkoły lub placówki, • zasady wybierania i działania organów samorządu określa regulamin uchwalany przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym; organy samorządu są jedynymi reprezentantami ogółu uczniów, • regulamin samorządu nie może być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki, • samorząd może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów, takich jak: o prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami, o prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu, o prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań, o prawo redagowania i wydawania gazetki szkolnej, o prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem, o prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu. Ważne! Samorząd w porozumieniu z dyrektorem szkoły lub placówki oświatowej może podejmować działania z zakresu wolontariatu, może także wyłonić ze swojego składu tzw. radę wolontariatu. Skład i tryb wyboru samorządu uczniowskiego Samorząd uczniowski tworzą wszyscy uczniowie, którzy decydują w formie tajnych wyborów o składzie organów reprezentujących interesy uczniów. W związku z tym w każdej szkole opracowuje się regulamin samorządu uczniowskiego, który ściśle określa zasady wyboru organów samorządu i deleguje obowiązki poszczególnych członków zarządu. Należy przy tym pamiętać, że regulamin samorządu musi być zgodny z zapisami statutu szkoły dotyczącymi jego zadań i kompetencji. Wybory do samorządu następują w drodze głosowania tajnego wszystkich uczniów. Uczniowie wybierają także opiekuna samorządu. Dyrektor w porozumieniu z radą pedagogiczną i po wyrażeniu zgody na udział w wyborach przez wytypowanych nauczycieli, proponuje samorządowi kandydatury opiekunów. Szczegółowy zapis tej procedury powinien znaleźć się w regulaminie samorządu. Wybór opiekuna może mieć miejsce podczas wyborów organów samorządu lub może on zostać dokonany przez już wybrany zarząd samorządu, jeśli oczywiście tak mówią zapisy w regulaminie. Rola samorządu uczniowskiego Uczniowie powinni mieć świadomość, jaką rolę w szkole odgrywa samorząd uczniowski oraz znać prawa, które wyznaczają kierunki jego działalności. W tym celu warto byłoby przeprowadzić w każdej klasie, na początku roku szkolnego, lekcję z wychowawcą, podczas której wszyscy uczniowie mieliby możliwość poznania praw samorządu uczniowskiego. Dopiero wtedy należałoby przeprowadzić wybory do samorządu, które byłyby poprzedzone odpowiednio przygotowaną kampanią wyborczą. Ważne! Do najważniejszych praw samorządu uczniowskiego, wskazanych w Prawie oświatowym należy m.in.: prawo przedstawiania rodzicom, nauczycielom i dyrektorowi opinii, wniosków dotyczących wszystkich spraw szkoły. Uczniowie mogą zaproponować rozwiązania organizacyjne, wyrażać opinie na temat działania i pracy szkoły, wskazywać propozycje imprez, uroczystości lub przedsięwzięć z inicjatywy uczniowskiej. Samorząd powinien również stać na straży interesów uczniów, szczególnie przestrzegania praw uczniowskich. W tym celu można powołać np. rzecznika praw ucznia, który będzie odpowiedzialny za zgłaszanie przejawów nieprzestrzegania praw ucznia i we współpracy z opiekunem samorządu oraz dyrektorem szkoły na bieżąco będzie rozstrzygał kwestie sporne. Poza tym w ramach sekcji SU można powołać mediatorów rówieśniczych, którzy mogą zajmować się negocjacjami w sporach między uczniami, a we współpracy z opiekunem mediatorów rozwiązywać spory między uczniami i nauczycielami. Zadaniem samorządu uczniowskiego jest również przestrzeganie praw w zakresie znajomości programów nauczania, ich celów, a w szczególności wymagań stawianych uczniom przez nauczycieli wszystkich przedmiotów. Obowiązek ten wynika z zapisów statutowych szkoły, dlatego na początku roku szkolnego każdy nauczyciel przedstawia uczniom zakres treści nauczania przewidziany na dany etap edukacyjny. Zapoznaje ich również z wymaganiami, co uczniowie i rodzice potwierdzają własnoręcznymi podpisami. Jeśli przebieg tej procedury zostanie zachwiany, samorząd uczniowski ma prawo zgłosić zastrzeżenia dyrektorowi. Ponadto samorząd ma prawo do zgłaszania uwag i opinii dotyczących programu wychowawczego szkoły, który jest uchwalany przez radę pedagogiczną po zasięgnięciu opinii rady rodziców. Kolejne uprawnienie samorządu uczniowskiego dotyczy powołania rady szkoły. zgodnie z art. 81 ust. 13 Prawa oświatowego samorząd uczniowski szkoły ponadpodstawowej może wnioskować do dyrektora szkoły o utworzenie rady szkoły: „Powstanie rady szkoły lub placówki organizuje dyrektor szkoły lub placówki z własnej inicjatywy albo na wniosek rady rodziców, a w przypadku szkół ponadpodstawowych także na wniosek samorządu uczniowskiego.” Samorząd ma prawo zgłosić swoje propozycje dotyczące doboru kół zainteresowań, zajęć pozalekcyjnych, zgodnych z potrzebami uczniów i możliwościami kadrowymi szkoły. W tym celu warto zorganizować spotkanie na początku roku szkolnego, podczas którego samorząd przedstawi dyrektorowi swoje propozycje. Dyrektor wraz z radą pedagogiczną i rodzicami ustali, na ile mogą być one wcielone w życie szkoły. Samorząd uczniowski ma także prawo do redagowania gazetki szkolnej. W praktyce najczęściej wybiera się spośród zainteresowanych uczniów zespół redakcyjny oraz opiekuna, który czuwa nad poprawnością językową i merytoryczną gazetki. Może być ona wydawana w formie drukowanej lub elektronicznej. To samorząd decyduje o jej treści, tytule, jak również cenie. Dochód ze sprzedaży podlega ścisłej kontroli i należy go dokumentować. Opiekun samorządu czuwa także nad jego finansami. Ważne! Skład zarządu samorządu wchodzi skarbnik, który jest odpowiedzialny za gromadzone środki finansowe. Pochodzą one m.in. ze składek uczniowskich, dochodów ze sprzedaży gazetki, od sponsorów i innych. Najlepiej jest gromadzić te środki na specjalnych kontach bądź skorzystać z Szkolnej Kasy Oszczędności, jeśli taka istnieje w placówce. Samorząd uczniowski ma także prawo występować do dyrektora z propozycjami form działalności kulturalnej, sportowej, oświatowej, oraz rozrywkowej różnego typu w szkole, zgodnej z działalnością statutową szkoły i jej możliwościami. Uczniowie mogą być inicjatorami np. happeningów, festynów, dyskotek, wystaw, powstawania grup wolontariatu, pomocy koleżeńskiej. Rola dyrektora szkoły Rola dyrektora w organizacji pracy samorządu nie jest bez znaczenia, ponieważ jest on odpowiedzialny za przestrzeganie zasad funkcjonowania wszystkich organów szkoły, w tym samorządu uczniowskiego. Powinien być zatem otwarty na propozycje samorządu, umożliwiać organizację jego pracy, dbać o przestrzeganie praw uczniowskich i czuwać nad właściwą działalnością samorządu oraz rozliczeniem finansowym. Do jego zadań należy również informowanie rady pedagogicznej o zgłaszanych wnioskach samorządu uczniowskiego. Dyrektor może także zgłaszać swoje propozycje do samorządu. Na podstawie art. 6a ust. 5 pkt 3 Karty nauczyciela dyrektor może też zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego w procesie oceny pracy nauczyciela. Kolejnym obowiązkiem dyrektora (szkoły ponadpodstawowej) jest wnioskowanie do samorządu uczniowskiego w sprawie skreślenia z listy uczniów. W tym przypadku dyrektor zasięga opinii samorządu, a skreślenie następuje w drodze uchwały podjętej przez radę pedagogiczną (art. 68 ust. 2 Prawa oświatowego). Dyrektor powinien na bieżąco informować samorząd uczniowski o zmianach dokonywanych w statucie szkoły, programie profilaktyki i regulaminach szkolnych, dotyczących obowiązków uczniów. Poza tym dyrektor powinien zadbać o wyrażenie opinii samorządu w kwestii stypendiów naukowych i sportowych, które wynikają z zapisów art. 90g ust. 7 Ustawy o systemie oświaty. W tym miejscu należy także zwrócić uwagę na stypendia przydzielane przez Prezesa Rady Ministrów. Zgodnie z § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego wnioski o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów dla uczniów spełniających warunki określone w art. 90h ust. 1 i 2 Ustawy o systemie oświaty są sporządzane przez samorząd uczniowski, a jeżeli ten nie został w placówce utworzony – przez komisję, w skład której wchodzi od trzech do pięciu uczniów wybranych przez ogół uczniów danej szkoły. Reasumując, nietrudno zauważyć, że zarówno prawa samorządu uczniowskiego, jego kompetencje, jak i obowiązki dyrektora szkoły wobec samorządu stanowią szereg wzajemnych zależności. Istotą tej współpracy jest jednak świadomość, że uczeń jest równoprawnym uczestnikiem życia szkoły, niejednokrotnie widzącym problemy placówki z innej perspektywy, dlatego też rolą dyrektora jest stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i szacunku.