STAN PRAWNY NA 20 LISTOPADA 2020 Ewaluacja i kontrola w szkole filialnej Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1551), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502). Prawo oświatowe przewiduje jedynie dwa rodzaje nadzoru nad działalnością szkół, przedszkoli i placówek – nadzór finansowo-administracyjny oraz nadzór pedagogiczny. Zgodnie z art. 57 ww. Ustawy to organ prowadzący szkołę lub placówkę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowo-administracyjnych; nadzorowi temu podlegają: • prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę lub placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem, • przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów, • przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki. Stosownie do art. 55 Prawa oświatowego nadzór pedagogiczny, sprawowany przez właściwych kuratorów, polega na: • obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, • ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, • udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, • inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów. Urzędnicy kontrolujący działanie szkół gminnych i powiatowych mają prawo: • wstępu do szkół i placówek, • wglądu do prowadzonej przez szkołę lub placówkę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy. Takie same uprawnienia mają nauczyciele wizytatorzy działający na podstawie upoważnienia kuratora, a dodatkowo mają prawo: • wglądu do znajdujących się w szkole lub placówce dokumentów nauczycieli potwierdzających kwalifikacje do prowadzenia przydzielonych im zajęć oraz dokumentów osób niebędących nauczycielami, ale prowadzącymi zajęcia na podstawie zezwolenia kuratora, • udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej, po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły, • wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę, • przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkół i placówek. Są to podstawowe uprawnienia w zakresie nadzoru, które dodatkowo są regulowane przez wewnętrzne przepisy przyjęte przez organy gminy i powiatu dla nadzoru w zakresie spraw finansowych i administracyjnych oraz Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego, którego przepisy są stosowane przez wizytatorów. Zarówno Rozporządzenie, jak i zarządzenia organów samorządowych w sprawie kontroli i nadzoru sprawowanego w jednostkach organizacyjnych prowadzonych przez gminy i powiaty, określają konkretne czynności, które w ramach kontroli muszą być przeprowadzone. O ile w przypadku nadzoru administracyjnego przyjęte rozwiązania mogą różnić się w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego, tak Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego zawiera normy stosowane do wszystkich szkół i placówek. W § 8 wskazuje ono, że organ sprawujący nadzór pedagogiczny zawiadamia, w terminie co najmniej 30 dni przed planowanym rozpoczęciem ewaluacji, dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący szkołę lub placówkę o zamiarze przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej, jej terminie i zakresie. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny niezwłocznie zawiadamia również dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący szkołę lub placówkę o zmianie terminu ewaluacji zewnętrznej. Zgodnie z § 12 ww. Rozporządzenia zespoły lub osoby, które przeprowadzają ewaluację zewnętrzną, przed sporządzeniem raportu z ewaluacji przedstawiają wyniki i wstępne wnioski z ewaluacji na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki. Dyrektor szkoły, w terminie siedmiu dni roboczych od dnia otrzymania raportu z ewaluacji, może zgłosić do organu sprawującego nadzór pedagogiczny pisemne, umotywowane zastrzeżenia dotyczące tego raportu. Są to jedynie przykłady przepisów dotyczących zasad sprawowania nadzoru, ale co ważne, wynika z nich istotny udział dyrektora w tej procedurze, a więc organu, który nie występuje w szkole filialnej. By zatem ustalić zasady sprawowania nadzoru w takiej jednostce, należy wskazać, jakie są zasady funkcjonowania i specyfika organizacyjna takiej szkoły. Szkoła filialna Według art. 95 ust. 3–5 Prawa oświatowego szkoły podstawowe filialne, obejmujące strukturą organizacyjną klasy I–III albo klasy I–IV, mogą być tworzone w przypadkach uzasadnionych miejscowymi warunkami. Szkoła filialna jest podporządkowana organizacyjnie szkole podstawowej obejmującej strukturą organizacyjną klasy I–VIII. Szkole podstawowej obejmującej strukturą organizacyjną klasy I–VIII mogą być podporządkowane organizacyjnie nie więcej niż dwie szkoły filialne. Stosownie do § 1 ust. 9 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli nazwa szkoły podstawowej filialnej zawiera określenie „Szkoła filialna” oraz nazwę szkoły podstawowej, której jest organizacyjnie podporządkowana. Na podstawie § 2 ust. 5 tego aktu organ prowadzący szkołę podstawową może nadać podporządkowanej jej organizacyjnie szkole podstawowej filialnej odrębne imię. Przywołane regulacje wskazują zatem, że szkoły filialne są podporządkowane organizacyjnie szkole głównej oraz nie stanowią odrębnej, samodzielnej jednostki organizacyjnej systemu oświaty. Potwierdza to katalog szkół, zawarty w art. 18 Prawa oświatowego, który wymienia ośmioletnią szkołę podstawową i szkoły ponadpodstawowe, ale nie wymienia szkoły filialnej jako odrębnego typu szkoły. Dodatkowo art. 69 ust. 2 Prawa oświatowego wskazuje, że nauczyciele szkół zatrudniających mniej niż trzech nauczycieli są członkami rady pedagogicznej szkoły, której jest podporządkowana szkoła filialna, a zatem odrębna rada pedagogiczna w szkole filialnej nie powstaje. To powoduje zmiany w zakresie stosowania wcześniej przywołanego § 12 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, zgodnie z którym wyniki i wstępne wnioski z ewaluacji są przedstawiane na zebraniu rady pedagogicznej. Wnioski te będą przedstawiane, lecz na zebraniu rady szkoły, której szkoła filialna jest organizacyjnie podporządkowana. Kolejną regulacją, którą należy tu przytoczyć, jest art. 68 ust. 8 Prawa oświatowego, który wskazuje, jakie uprawnienia nie przysługują kierownikom szkół podstawowych (szkół filialnych) podporządkowanych organizacyjnie innej szkole. Kierownik szkoły filialnej nie ma zatem prawa do: • zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, • przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki, • występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki. Co istotne, przywołane regulacje przewidują jedynie stanowisko kierownika szkoły filialnej, podporządkowanej organizacyjne szkole podstawowej, przy której szkoła taka została zorganizowana. Filie nie posiadają dyrektorów, co istotnie wpływa na kształt nadzoru zewnętrznego sprawowanego w szkole filialnej. W istocie Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego, jak i wewnętrzne regulacje gmin i powiatów dotyczące nadzoru administracyjno-finansowego, wszędzie tam, gdzie wymieniają dyrektora szkoły, nie są adresowane do kierownika szkoły filialnej. Z punktu widzenia sprawowanego nadzoru filia również jest traktowana jako element szkoły głównej, w której została zorganizowana. Wizytator, chcąc dokonać czynności w ramach nadzoru pedagogicznego w szkole filialnej, powiadamia o zamiarze ich przeprowadzenia dyrektora szkoły głównej. Przykładowo, zgodnie z przywołanym wcześniej § 8 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, wizytator zawiadamia na 30 dni przed planowanym rozpoczęciem ewaluacji dyrektora szkoły głównej, przy której filia jest zorganizowana, a nie kierownika szkoły filialnej. Według § 10 ww. Rozporządzenia zespół wyznaczony do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej: • uzgadnia z dyrektorem szkoły lub placówki przebieg ewaluacji i podejmowane w jej ramach czynności, • uzyskuje od dyrektora szkoły lub placówki informacje o pracy szkoły lub placówki, • dokumentuje czynności ewaluacji. Dokonując tych czynności w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego, wizytatorzy, działający jako przedstawiciele kuratora oświaty, kontaktują się nie z kierownikiem szkoły filialnej, lecz z dyrektorem szkoły głównej, przy której działa nadzorowana filia. Żaden z przywołanych przepisów nie pozwala na interpretację, która mówi, że to kierownik filii jest podmiotem zawiadamianym o ewaluacji, z którym są uzgadniane czynności ewaluacyjne. Wewnętrzny nadzór pedagogiczny Oprócz wymienionych wcześniej typów nadzoru sprawowanego przez podmioty zewnętrzne, istnieje również wewnętrzny nadzór pedagogiczny, którego zasady także reguluje Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego. Zgodnie ze słowniczkiem zawartym w § 2 ww. regulacji wyróżniamy ewaluację zewnętrzną, którą przeprowadza organ sprawujący nadzór pedagogiczny, oraz ewaluację wewnętrzną, przeprowadzaną przez dyrektora szkoły lub placówki. Stosownie do § 23 ww. Rozporządzenia dyrektor szkoły lub placówki opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, który przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem nauczycieli i pracowników niepedagogicznych, którzy realizują zadania statutowe szkoły lub placówki, w terminie do 15 września roku szkolnego, którego dotyczy plan. W tym miejscu ponownie można zauważyć, że żadna z tych regulacji nie daje podstaw do przyjęcia, że odpowiedzialnym za prowadzenie wewnętrznego nadzoru pedagogicznego jest kierownik szkoły filialnej. Oznacza to, że podporządkowanie organizacyjne tej jednostki sięga również zasad sprawowanego nadzoru wewnętrznego, ponieważ zasady tego nadzoru także ustala dyrektor szkoły głównej.