STAN PRAWNY NA 20 LISTOPADA 2020 Odraczanie obowiązku szkolnego Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.). Przepisy określające wiek spełniania obowiązku szkolnego znajdują się w Prawie oświatowym, a podstawową regulacją jest tu art. 35 i nast. tego aktu. Zgodnie z tym przepisem nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia, natomiast obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia. Ta regulacja ma źródło w art. 70 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, który w ust. 1 stanowi, że każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa, a sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. Ustawą regulującą obowiązek nauki jest Prawo oświatowe. W tym miejscu warto zauważyć, że art. 70 ust. 3 Konstytucji daje rodzicom prawo do wolności wyboru szkół innych niż publiczne dla swoich dzieci, a obywatelom i instytucjom prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Z art. 35 upo. wynikają dwa rodzaje obowiązków edukacyjnych – obowiązek szkolny i obowiązek nauki. By odpowiedzieć na pytanie, jak rozumieć korelację tych obowiązków, można przytoczyć stanowisko doktryny, bowiem zdaniem Mateusza Pilicha (Komentarz do ustawy – Prawo oświatowe, red. M. Pilich [w:] Prawo oświatowe oraz przepisy wprowadzające. Komentarz, opublikowano: WKP 2018) „(…) pojęcie obowiązku nauki (w szerszym, konstytucyjnym znaczeniu tego terminu) zawiera w sobie pojęcie obowiązku szkolnego, rozumianego jako obowiązek zdobywania wiedzy i umiejętności w sposób zorganizowany – w formach szkolnych. Potwierdzają to również dalsze przepisy, z których wynika, że obowiązek nauki nie tylko może być realizowany w formie kształcenia szkolnego, lecz po ukończeniu kształcenia na poziomie elementarnym (podstawowym i ponadpodstawowym) może być dalej realizowany w formach pozaszkolnych. Co więcej, w określonych wypadkach zarówno obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, jak i obowiązek szkolny mogą być na wniosek zainteresowanych osób realizowane poza szkołą, jako tzw. edukacja domowa. Wobec tego trudno postrzegać obowiązek szkolny w inny sposób niż jako jedną z manifestacji obowiązku nauki”. Obowiązek nauki jest zatem pojęciem szerszym niż obowiązek szkolny, ponieważ obejmuje również wszelkiego typu pozaszkolne formy nauczania. Według wspomnianego wyżej autora: „Obowiązki edukacyjne, niezależnie od różnic w ich treści, stanowią obowiązki administracyjno-prawne o charakterze ciągłym. Oznacza to, że ich spełnianie trwa przez oznaczony czas i nie wyczerpuje się w jednorazowym podjęciu określonej czynności (jak np. zgłoszenie dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu do szkoły). Zachowanie, do którego zobowiązane są podmioty będące adresatami komentowanych norm, polega na powtarzającym się zachowaniu jego podmiotów, a przede wszystkim na uczęszczaniu na zajęcia w szkole określonego typu i zdobywaniu kwalifikacji na skutek ukończenia kolejnych etapów edukacyjnych, a po uzyskaniu elementarnego wykształcenia (na poziomie podstawowym) na kontynuowaniu nauki w szkole ponadpodstawowej lub w odpowiednich formach pozaszkolnych”. Obowiązek szkolny (i obowiązek nauki) rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Zgodnie z art. 36 ust. 8 i nast. Prawa oświatowego obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej publicznej lub niepublicznej. Po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek nauki spełnia się przez: • uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej, • realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy. Obowiązek szkolny i obowiązek nauki mogą być spełniane również przez uczęszczanie do szkoły: • za granicą, w tym na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych Unii Europejskiej, • przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce. Uczeń, który ukończył szkołę ponadpodstawową przed ukończeniem 18. roku życia, może również spełniać obowiązek nauki przez uczęszczanie do szkoły wyższej lub na kwalifikacyjne kursy zawodowe. Rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego nie zawsze jednak ma początek dokładnie w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 7 lat, ponieważ Prawo oświatowe pozwala zarówno na odroczenie, jak i przyspieszenie spełniania tego obowiązku. Zgodnie z art. 36 ust. 1–3 Prawa oświatowego na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat. Dyrektor szkoły przyjmuje dziecko w tym wieku, jeżeli: • korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej albo • posiada opinię o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną założoną zgodnie z art. 168 oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Wystarczy zatem spełnienie jednego z dwóch ww. warunków, aby dopuszczalne było przyjęcie do szkoły podstawowej dziecka w roku kalendarzowym, w którym kończy ono 6 lat. Uczeń taki zostaje z mocy prawa zwolniony z obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, ponieważ w czasie, w którym zacząłby go spełniać, zostaje już uczniem szkoły podstawowej. Obowiązek szkolny można jednak również odroczyć, a warunki dokonywania tej czynności zostały określone w art. 36 ust. 4–7 Prawa oświatowego. Odroczenie obowiązku szkolnego Na podstawie przywołanych regulacji dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, na wniosek rodziców, odracza rozpoczęcie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego o jeden rok szkolny. Do wniosku dołącza się opinię, z której wynika potrzeba odroczenia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym, wydaną przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, założoną zgodnie z art. 168 oraz zatrudniającą pracowników posiadających kwalifikacje określone dla pracowników publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Wniosek jest wiążący dla dyrektora, na co wskazuje użyte w przywołanym przepisie kategoryczne sformułowanie „odracza”. Wynika z tego, że sprawa ta nie została poddana uznaniu dyrektora i w przypadku, gdy spełnione zostały warunki formalne niezbędne do uzyskania odroczenia, wówczas dyrektor ma obowiązek pozytywnie rozpatrzyć wniosek rodziców. Do warunków formalnych należy konieczność dołączenia do wniosku opinii poradni. Ponadto należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 36 ust. 5 upo. wniosek trzeba złożyć do dyrektora w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, nie później niż do 31 sierpnia. Odroczenie dotyczy roku szkolnego, w którym dziecko ma rozpocząć spełnianie obowiązku szkolnego. Jeżeli rodzic lub opiekun prawny dziecka objętego obowiązkiem szkolnym nie zdążą złożyć wniosku o odroczenie do momentu rozpoczęcia roku szkolnego, wówczas dyrektor będzie zmuszony wydać decyzję odmowną o odroczeniu rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego przez dziecko. Termin złożenia wniosku o odroczenie nie podlega przywróceniu, co wynika z faktu, że terminy rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego wynikają z przepisów upo. i nie są rezultatem indywidualnych preferencji czy możliwości danego ucznia, lecz obowiązują każde dziecko w takim samym stopniu. Co istotne, według cytowanego wcześniej Mateusza Pilicha chociaż ustawa „(…) nie posługuje się explicite sformułowaniem «w drodze decyzji administracyjnej», taka forma rozstrzygnięcia jest konieczna chociażby z tego względu, że chodzi o ingerencję w obowiązek szkolny dziecka, który w tej sytuacji nie powstanie mimo ukończenia przez nie wymaganego wieku. Decyzja dyrektora szkoły ma charakter uznaniowy, co nie oznacza, że jest ona dowolna. Dyrektor musi zbadać przyczyny leżące u podstaw wniosku rodziców (opiekunów prawnych) dziecka. Powinien również kierować się tenorem opinii wydanej przez publiczną lub niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną jako organ fachowy”. Odroczenie i odmowa odroczenia rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego następują zatem w formie decyzji administracyjnej, co wymaga zastosowania wymogów Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym w zakresie zapewnienia czynnego udziału w postępowaniu. Podstawową regulacją jest tu art. 10 k.p.a., zgodnie z którym organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się w kwestii zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Zasada ta musi być spełniona również w przypadku postępowania toczącego się na wniosek strony, którą w tym wypadku jest rodzic / opiekun prawny ucznia. Należy rodzicowi lub opiekunowi prawnemu umożliwić wgląd w akta postępowania; trzeba pamiętać, że w sytuacji, gdyby miała zapaść decyzja niezgodna z wnioskiem rodzica, ponieważ przykładowo wniosek został złożony po terminie, lub konieczność odroczenia rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego nie wynika z dostarczonej opinii poradni, wówczas należy powołać się na art. 79a k.p.a., zgodnie z którym „(…) w postępowaniu wszczętym na żądanie strony, informując o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, organ administracji publicznej jest obowiązany do wskazania przesłanek zależnych od strony, które nie zostały na dzień wysłania informacji spełnione lub wykazane, co może skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z żądaniem strony”. Jeżeli dołączona opinia poradni nie spełnia wymogów Prawa oświatowego, wówczas należy umożliwić stronie uzupełnienie tego dokumentu oraz wypowiedzenie się co do zgromadzonej dokumentacji. Wezwanie rodziców powinno wskazywać, jakie braki wykazuje złożona przez nich dokumentacja. Minimalny termin na uzupełnienie to w tym wypadku siedem dni, natomiast można rodzicom wyznaczyć dłuższy termin na ewentualne dostarczenie brakujących dokumentów. Przesłanką, która nie będzie już zależna od strony, jest termin, w którym został złożony wniosek o odroczenie. Jeżeli został złożony już po 1 września roku kalendarzowego, w którym uczeń kończy siedem lat, wówczas z uwagi na fakt, że termin złożenia wniosku o odroczenie nie podlega przywróceniu, rodzic nie może dostarczyć dokumentów, które spowodowałyby, że termin ten dyrektor uzna ostatecznie za zachowany. W postępowaniu administracyjnym liczy się data złożenia wniosku bezpośrednio w siedzibie szkoły, ewentualnie zgodnie z art. 57 § 5 k.p.a. termin uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało: • wysłane w formie dokumentu elektronicznego do organu administracji publicznej, w tym wypadku szkoły, a nadawca otrzymał urzędowe poświadczenie odbioru, • nadane w polskiej placówce pocztowej, • złożone w polskim urzędzie konsularnym, • złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej, • złożone przez członka załogi statku morskiego kapitanowi statku, • złożone przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego. Wniosek musi zostać złożony bezpośrednio w szkole, w urzędzie pocztowym lub w sposób wyżej wskazany, w terminie do 31 sierpnia roku, w którym dziecko kończy siedem lat. Jeżeli termin ten zostanie przekroczony, nawet nie z winy rodziców, wówczas dyrektor wyda odmowną decyzję w sprawie odroczenia spełniania obowiązku szkolnego. W przypadku, gdy zostanie wydana decyzja pozytywna i obowiązek szkolny zostanie odroczony, dziecko kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego.