STAN PRAWNY NA 1 GRUDNIA 2020 Funkcjonowanie świetlic szkolnych w okresie zawieszenia zajęć Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie MEN z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389 ze zm.), • Rozporządzenie MEiN z dnia 5 listopada 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1960), • Rozporządzenie MEiN z dnia 24 listopada 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (czeka na wejście w życie), • Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1603 ze zm.). Obowiązujące obecnie ograniczenie funkcjonowania szkół zostało wprowadzone na mocy Rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z § 1a tego aktu (wprowadzonym zmieniającym Rozporządzeniem MEiN z dnia 5 listopada) od 9 listopada na terenie kraju ograniczono funkcjonowanie publicznych i niepublicznych: • szkół podstawowych, • szkół ponadpodstawowych, • placówek kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia zawodowego, • ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych. Z kolei o prowadzeniu zajęć w jednostce, stacjonarnie, mogą zadecydować dyrektorzy: • podstawowych i ponadpodstawowych szkół specjalnych, • podstawowych i ponadpodstawowych szkół specjalnych funkcjonujących w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, • podstawowych i ponadpodstawowych szkół specjalnych zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej. Pod koniec listopada dowiedzieliśmy się, że Rozporządzeniem MEiN z dnia 24 listopada 2020 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 zawieszenie zajęć stacjonarnych zostało przedłużone do 3 stycznia 2021 r. Zajęcia opiekuńcze Ograniczenie funkcjonowania szkół oznacza z mocy prawa wprowadzenie w nich nauczania zdalnego. Są jednak zajęcia, których nie da się prowadzić w ten sposób, a których dotyczy wyjątek wskazany w § 2c Rozporządzenia (wprowadzonym zmieniającym Rozporządzeniem MEiN z dnia 5 listopada). Zgodnie z brzmieniem tego paragrafu w Rozporządzeniu MEiN z dnia 24 listopada 2020 r. do 3 stycznia 2021 r. szkoła podstawowa oraz szkoła artystyczna realizująca kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej jest obowiązana prowadzić działalność opiekuńczą dla dzieci osób zatrudnionych w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz innych osób realizujących zadania publiczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, uczęszczających do klas I–III szkoły podstawowej lub klas szkoły artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie odpowiadającym klasom I–III szkoły podstawowej. Rodzice dziecka, którzy chcą korzystać z opieki, wnioskują do dyrektora szkoły o objęcie ich dziecka opieką. Artykuł 2c ww. Rozporządzenia pozornie łatwo zinterpretować, jednak niestety powstaje tutaj kilka istotnych wątpliwości. Pierwsza z nich dotyczy tego, w jaki sposób dyrektor ma ustalić krąg osób uprawnionych do tego, aby ich dzieci korzystały z opieki w szkole? Dyrekcja szkoły nie ma prawa żądać żadnych dokumentów potwierdzających miejsce zatrudnienia danej osoby. Gdyby faktycznie zostało mu przyznane takie uprawnienie, to regulacje cytowanego Rozporządzenia wyraźnie wskazywałyby, że przykładowo w celu potwierdzenia spełnienia warunku zatrudnienia w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, dyrektor może żądać dokumentów je poświadczających. Dodatkowo jednak na pracodawcę musiałby zostać nałożony obowiązek wydania stosownego zaświadczenia. Samo bowiem żądanie dyrektora mogłoby tu nie być wystarczające, a pracownik, który zwróciłby się do swojego pracodawcy z prośbą o zaświadczenie, mógłby spotkać się z odmową jego wydania, jeżeli pracodawca uznałby, że żaden przepis prawa wydawania podobnych zaświadczeń mu nie nakazuje. W praktyce więc dyrektor musi polegać wyłącznie na osobistym oświadczeniu rodzica, że ten jest zatrudniony w podmiocie prowadzącym działalność leczniczą czy też realizuje zadania publiczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. W przypadku drugiego warunku pojawia się kolejny istotny problem interpretacyjny, Rozporządzenie nie definiuje bowiem, kogo należy rozumieć pod pojęciem „osób realizujących zadania publiczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19”. Może być ono rozumiane bardzo szeroko, bowiem fakt realizowania zadań publicznych nie oznacza, że objęte tym przepisem są wyłącznie osoby zatrudnione w samorządach, służbie cywilnej itd. (zadania publiczne są realizowane także np. przez szkoły niepubliczne, zadaniem publicznym jest też utrzymanie czystości i porządku w gminie, a często realizują je podmioty gospodarcze wyłonione w przetargach). Bardzo wiele podmiotów można uznać za prowadzące działania zapobiegające, przeciwdziałające czy zwalczające COVID-19. Jeśli połączy się to z faktem, że nie ma żadnych regulacji pozwalających na uzyskanie zaświadczenia o rodzaju wykonywanej pracy, okaże się, że faktycznie to oświadczenie rodziców jest dla szkoły jedynym źródłem informacji potwierdzającej prawo do opieki świetlicowej. Wytyczne sanitarne Organizowanie zajęć opiekuńczych jest możliwe jedynie z zachowaniem wymogów sanitarnych zawartych w dokumencie Wytyczne MEN, MZ i GIS dla szkół podstawowych – działalność opiekuńcza dla uczniów klas I–III szkoły podstawowej i opublikowanych na stronie MEN (www.gov.pl/web/edukacja/bezpieczna-edukacja). Zostały one wydane na podstawie 8a ust. 5 pkt 2 Ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej i są wiążące dla dyrektora, o czym dodatkowo stanowi § 13c Rozporządzenia MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z tym przepisem dyrektor jednostki systemu oświaty uwzględnia w funkcjonowaniu jednostki przepisy odrębne dotyczące ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii oraz wytycznych ministra właściwego do spraw zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wytyczne wskazują szereg wymagań, jakie muszą zostać spełnione podczas zajęć opiekuńczych. Pierwszy z wymogów wskazuje, że w grupie może przebywać do 12 uczniów. W uzasadnionych przypadkach, za zgodą organu prowadzącego, można zwiększyć liczbę dzieci – jednak nie więcej niż o dwoje. Przy określaniu liczby uczniów w grupie należy uwzględnić (w razie potrzeby) także rodzaj ich niepełnosprawności. O tym, jaki przypadek uzasadnia zwiększenie liczby dzieci podczas zajęć opiekuńczych decyduje dyrektor szkoły, natomiast występując o zgodę organu prowadzącego o ustalenie 14-osobowych grup, musi on oczywiście wskazać okoliczności, które za tym przemawiają. Przykładowo może to być duże zainteresowanie zajęciami przy małej obsadzie kadrowej w szkole. Takie uzasadnienie będzie zresztą zapewne najbardziej powszechne, ponieważ wytyczne wskazują również, aby w miarę możliwości do grupy byli przyporządkowani każdorazowo ci sami, stali nauczyciele. Zgodnie z wytycznymi zajęcia opiekuńczo-wychowawcze odbywają się w świetlicy szkolnej, a w przypadku liczby większej niż 12 uczniów – w salach dydaktycznych. Zatem pomimo tego, że zajęcia opiekuńcze są też potocznie nazywane świetlicowymi, mogą się odbywać również w salach dydaktycznych, w przypadku grup 13- czy 14-osobowych, ale zawsze z zachowaniem zasady, że jedna grupa zajmuje całą taką salę. Uwzględniając wytyczne, dyrektor powinien zadbać również o to, aby w miarę możliwości grupa zajmowała zawsze tę samą salę i nie zmieniała miejsca przebywania w trakcie dnia. Nie w każdym jednak przypadku będzie możliwe zachowanie maksymalnej liczebności danej grupy świetlicowej, ponieważ wytyczne sanitarne wprowadzają również ograniczenie w zakresie minimalnej powierzchni przypadającej w sali na jednego ucznia: nie może być ona mniejsza niż 4 m2 na osobę (wliczając w to uczniów i nauczycieli). Do przestrzeni tej nie wlicza się kuchni, jadalni, innych pomieszczeń zbiorowego żywienia, pomocniczych (ciągów komunikacji wewnętrznej, pomieszczeń porządkowych, magazynowych, higieniczno-sanitarnych, np. łazienek, ustępów). Nie należy sumować powierzchni sal dla dzieci i przeliczać łącznej jej powierzchni na limit miejsc. Powierzchnię każdej sali wylicza się z uwzględnieniem mebli oraz innych sprzętów, które się w niej znajdują. Zatem maksymalna liczba 14 uczniów może brać udział w zajęciach wyłącznie w sali mającej co najmniej 60 m2, bowiem nauczyciel jest w tym wypadku liczony jako kolejna osoba, której również należy zapewnić co najmniej 4 m2 powierzchni sali. Wytyczne wymagają również zachowania dystansu między uczniami/pracownikami w przestrzeniach wspólnych szkoły (korytarze, szatnia) i stosowania przez nich w tych miejscach osłony ust i nosa. Dyrektor ma również obowiązek wprowadzenia dodatkowych środków ostrożności dotyczących dzieci z chorobami przewlekłymi oraz dzieci z rodzin, w których domownicy mają istotnie obniżoną odporność. Te dodatkowe środki ostrożności wprowadza się w porozumieniu z rodzicami ucznia, zapewne w celu uwzględnienia ewentualnych wskazań lekarskich, które są im znane. Wytyczne nie wskazują żadnych wymaganych rozwiązań w zakresie dostosowań do wymogów uczniów z chorobami przewlekłymi, ale zawierają kilka przykładów, jak takie dostosowania powinny wyglądać. Może to być chociażby obowiązek zachowania dystansu podczas zajęć opiekuńczo-wychowawczych w świetlicy i innych salach. Ponadto należy ograniczyć organizowanie wyjść grupowych i wycieczek do zamkniętych przestrzeni z infrastrukturą, gdzie możliwość zachowania dystansu społecznego jest ograniczona. Wytyczne rekomendują organizację wyjść w miejsca otwarte, takie jak park, las, tereny zielone (z zachowaniem dystansu oraz zasad obowiązujących w przestrzeni publicznej). Kolejne zalecenia dotyczą spożywania posiłków. Powinno się ono odbywać się w tych samych grupach, w których realizowane są zajęcia opiekuńczo-wychowawcze, z zachowaniem dystansu. Poszczególne grupy nie powinny mieć w czasie posiłku kontaktu ze sobą nawzajem i nie powinny siedzieć przy tych samych stolikach. Możliwe jest również spożywanie posiłków tam, gdzie dana grupa dzieci stale przebywa – mogą one spożywać tam posiłki i napoje przyniesione z domu w prywatnych pojemnikach. Wytyczne nie określają w żaden sposób, jaki charakter powinny mieć zajęcia opiekuńcze – czym dzieci powinny się zajmować. Można to wywnioskować jedynie pośrednio, ponieważ z uwagi na fakt zapewnienia dystansu oraz powierzchni 4 m2 na każdego ucznia uznać należy, że wszelkie zadania i zajęcia zespołowe wymagające jego zmniejszenia będą wykluczone. To z kolei oznacza, że nauczyciel powinien raczej wybierać takie aktywności, które można zrealizować samodzielnie. Pamiętać również należy, że cały czas obowiązują ogólne wytyczne sanitarne dla szkół, z których wynika m.in. ograniczenie wymieniania się przez dzieci przyborami szkolnymi, kredkami, gumkami itd. Chodzi o to, aby każde dziecko korzystało wyłącznie z przyborów, które przyniesie z domu i aby każde dotykało tylko tych przedmiotów, które do niego należą, co oczywiście ogranicza istotnie możliwość korzystania z różnorodnych pomocy szkolnych. Świetlica a nauka zdalna Zgodnie z § 2c Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, dla dzieci osób zatrudnionych w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz innych osób realizujących zadania publiczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 szkoła ma obowiązek organizacji zajęć opiekuńczych. Pytanie, jak w takim razie ma wyglądać sprawa nauki zdalnej tych uczniów, jeżeli uczęszczając do szkoły biorą udział wyłącznie w opiece świetlicowej. Obowiązujące przepisy nie regulują tej kwestii, zatem obowiązywać tu będą rozwiązania przyjęte przez dyrektora. Przyjmijmy zatem, że nauczyciele prowadzą lekcje zdalne, ale ze szkoły, co zresztą na gruncie obowiązujących przepisów jest podstawowym sposobem prowadzenia nauki zdalnej. W takim przypadku można zapewnić udział dziecka w takiej lekcji – wówczas część uczniów uczestniczy w niej za pośrednictwem środków komunikacji na odległość, a część jest w szkole na tych samych zajęciach, oczywiście z zachowaniem wymogów sanitarnych. Jest to dopuszczalne, o czym przesądza treść § 2 ust. 2 przywołanego Rozporządzenia, zgodnie z którym w przypadku gdy zawieszone zajęcia nie mogą być realizowane w sposób, o którym mowa w ust. 1 (czyli z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość), dyrektor jednostki systemu oświaty ustala inny sposób realizowania tych zajęć. Przepis § 2 ust. 2 ww. Rozporządzenia jest pewną furtką, umożliwiającą prowadzenie zajęć stacjonarnych w tych przypadkach, gdy nie ma możliwości prowadzenia zajęć zdalnych. Można go jednak wykorzystać również w innym przypadku, a mianowicie wówczas, gdy nauczyciele prowadzą zajęcia zdalne z domu, a nie z budynku szkoły. Wówczas można udostępnić uczniom w świetlicy sprzęt do realizacji zajęć, o ile oczywiście szkoła ma takie możliwości techniczne. Uczniowie mogliby korzystać z zajęć na odległość, przebywając w budynku szkoły. Zajęcia opiekuńcze a ferie zimowe Na koniec warto wspomnieć o kwestii organizacji ferii zimowych. W momencie pisania tego artykułu istnieją plany ustalenia ferii w całym kraju w tym samych terminie, w połączeniu z ograniczeniami przemieszczania się. Pytanie, czy w czasie ferii będzie istnieć obowiązek organizacji zajęć świetlicowych dla dzieci osób zatrudnionych w podmiotach wykonujących działalność leczniczą oraz innych osób realizujących zadania publiczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Trudno oczywiście przewidzieć, jakie ostatecznie w tym zakresie zostaną przyjęte rozwiązania, ale biorąc pod uwagę obowiązujące Rozporządzenie w sprawie organizacji roku szkolnego, uznać należy, że ferie zimowe są czasem, w którym żadne zajęcia, w tym zajęcia opiekuńcze w szkołach, nie są organizowane. Oczywiście w szkołach są organizowane półkolonie, ale nie jest to obowiązek narzucony rozporządzeniem.