STAN PRAWNY NA 13 LISTOPADA 2020 Realizacja zadań poradni w czasie zawieszenia zajęć stacjonarnych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2020 r. poz. 1327), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389). Zdaniem Ministerstwa Edukacji Narodowej poradnie psychologiczno-pedagogiczne prowadzą przede wszystkim działania związane z orzekaniem, a bezpośrednia praca z dziećmi i młodzieżą najczęściej organizowana jest w formie indywidualnej. Specyfika działań poradni nie jest więc związana z obecnością w jednym budynku/miejscu tak dużej liczby dzieci, jak w przypadku placówek oświatowych objętych zawieszeniem działalności. Regulacje prawa powszechnie obowiązującego dają jednak dyrektorowi poradni prawo do zawieszenia zajęć z uwagi na stan epidemii. Trzeba przy tym pamiętać, że specyfika zadań wykonywanych przez poradnię, a w szczególności fakt, że zajęcia w poradni są często wykonywane indywidualnie z uczniem, sprzyja zachowaniu reżimu sanitarnego. Nie oznacza to, że konieczność zawieszenia zajęć z uwagi na zarażenie lub niebezpieczeństwo zarażenia nie wystąpi, zatem warto poznać, jakie obowiązki pojawią się wówczas przed dyrektorem. Zawieszanie zajęć stacjonarnych Zgodnie z ust. 2a Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Zawieszenie może dotyczyć w szczególności grupy, grupy wychowawczej, oddziału, klasy, etapu edukacyjnego lub całej placówki, w zakresie wszystkich lub poszczególnych zajęć (§ 18 ust. 2c Rozporządzenia). Zgoda organu prowadzącego i opinia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego mogą być wydane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub za pomocą innych środków łączności. W takim przypadku treść zgody lub opinii powinna być utrwalona w formie protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób. W założeniu ma to przyspieszyć reakcję dyrektora na ewentualne zagrożenie związane z sytuacją epidemiologiczną, ale w praktyce szybkość reakcji dyrektora jest limitowana przez działanie inspektora sanitarnego, który musi zbadać przesłanki zawieszenia zajęć, aby wydać pozytywną opinię w tej sprawie. Przesłanki takie mogą być zresztą bardzo różne, może to być przypadek pozytywnego wyniku testu na koronawirusa wśród uczniów czy pracowników poradni, ale również potwierdzony kontakt uczniów czy pracowników z osobą zarażoną. Zawieszenie zajęć przez dyrektora w nowym roku szkolnym 2020/2021 spowoduje z mocy prawa uruchomienie nauczania zdalnego, zgodnie z treścią § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Przepis ten stanowi, że w jednostce systemu oświaty, której funkcjonowanie zostało w całości lub w części ograniczone, zawieszone zajęcia są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 30c Prawa oświatowego. Chodzi o Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z § 1 ust. 1 tego aktu w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty to dyrektor jednostki odpowiada za organizację realizacji jej zadań. Brak opinii sanepidu – i co dalej? Dyrektor jest więc podmiotem, który decyduje o zawieszeniu zajęć, natomiast nie ma prawa podjąć takiej decyzji bez współdziałania z właściwym państwowym powiatowym inspektorem sanitarnym. Obowiązujące przepisy zostały skonstruowane w taki sposób, aby w założeniu uprościć procedurę otrzymywania przez dyrektora zgody organu prowadzącego i opinii inspektora sanitarnego. Może się jednak zdarzyć, że działalność właściwego sanepidu będzie sparaliżowana, choćby z uwagi na liczbę zachorowań w tej instytucji, co może doprowadzić do sytuacji, gdy wymaganej opinii dyrektor nie uzyska. Z drugiej strony nadal obowiązuje go regulacja art. 68 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego, zgodnie z którą wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez placówkę. Trudno zapewnić bezpieczeństwo, jeżeli pomimo ewidentnych przesłanek zmierzających do zamknięcia jednostki, nie można tego formalnie uczynić z uwagi na brak wymaganej opinii. Taką przesłanką jest przykładowo potwierdzone zarażenie jednego z pracowników. Należy zatem przywołać pogląd prof. Huberta Izdebskiego, że dopuszczalne jest wyznaczenie przez dyrektora terminu, w którym inspektor sanitarny powinien wydać opinię w przedmiocie zawieszenia zajęć stacjonarnych, z jednoczesnym wskazaniem, że przekroczenie tego terminu zostanie uznane za tożsame z wydaniem opinii pozytywnej. Występując zatem o opinię sanepidu, dyrektor poradni może wskazać termin, w którym opinia ta powinna zostać wydana. Jeżeli to nie nastąpi, wówczas na zasadzie „milczącej zgody” uznaje się, że sanepid wydał opinię pozytywną. Zadania dyrektora Co istotne, zadania dyrektora wymienione w Rozporządzeniu w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 w znacznej części odnoszą się do szkół i przedszkoli, nie uwzględniając specyfiki pracy takich placówek jak poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Wśród zadań, które nie mają zastosowania, można wymienić przykładowo takie, zgodnie z którymi dyrektor: • ustala z nauczycielami potrzebę modyfikacji odpowiednio zestawu programów wychowania przedszkolnego lub szkolnego zestawu programów nauczania oraz, w razie potrzeby, modyfikuje ten zestaw, • ustala, w porozumieniu z radą pedagogiczną i radą rodziców, potrzebę modyfikacji w trakcie roku szkolnego realizowanego programu wychowawczo-profilaktycznego oraz, w razie potrzeby, modyfikuje ten program, • ustala warunki i sposób przeprowadzania egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, egzaminu semestralnego i sprawdzianu wiadomości i umiejętności oraz warunki i sposób ustalania rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania w przypadku wniesienia zastrzeżenia do trybu ustalenia tej oceny, o których mowa w rozdziale 3a Ustawy o systemie oświaty, a także warunki i sposób zaliczania zajęć realizowanych w formach pozaszkolnych, • ustala warunki, sposób oraz terminy przeprowadzania egzaminów dyplomowych, o których mowa w rozdziale 3a Ustawy o systemie oświaty, • ustala, we współpracy z nauczycielami, tygodniowy zakres treści nauczania z zajęć wynikających z ramowych planów nauczania dla poszczególnych typów szkół do zrealizowania w poszczególnych oddziałach klas (semestrów) oraz tygodniowy zakres treści nauczania z zajęć realizowanych w formach pozaszkolnych, uwzględniając w szczególności: o równomierne obciążenie uczniów w poszczególnych dniach tygodnia, o zróżnicowanie zajęć w każdym dniu, o możliwości psychofizyczne uczniów podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia, o łączenie przemienne kształcenia z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia, o ograniczenia wynikające ze specyfiki zajęć, o konieczność zapewnienia bezpieczeństwa wynikającego ze specyfiki realizowanych zajęć. Odnośnie ostatniego z wymienionych zadań można zauważyć, że jakkolwiek odnosi się ono wprost do realizacji ramowych planów nauczania, a więc nie ma zastosowania do specyfiki pracy poradni, to jednak niektóre z wytycznych zawartych w tej regulacji można stosować w zakresie zajęć zdalnych organizowanych przez poradnię. W szczególności chodzi tu o równomierne obciążenie zajęciami organizowanymi przez specjalistów zatrudnianych w poradni, zróżnicowanie zajęć, łączenie pracy przy wykorzystaniu monitora ekranowego z taką, do której nie jest on wymagany, i wiele innych. Co powinien zrobić dyrektor? Należy tu jednak przytoczyć te zadania dyrektora, wymienione w § 1 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, które jak najbardziej mają zastosowanie do poradni. W pierwszej kolejności dyrektor powinien zatem ustalić, czy nauczyciele i uczniowie mają dostęp do infrastruktury informatycznej, oprogramowania i internetu umożliwiających interakcję między uczniami a nauczycielami. Nie wszystkie zadania poradni daje się oczywiście wykonywać za pomocą środków komunikacji na odległość w warunkach zawieszenia zajęć stacjonarnych, a w szczególności będzie to dotyczyć zajęć grupowych, służących poprawieniu integracji społecznej ucznia. Niemniej te zadania, które można wykonywać zdalnie, muszą zostać odpowiednio zabezpieczone pod względem technicznym. Służy temu ankieta, którą powinno się rozesłać wśród rodziców uczniów korzystających z pomocy poradni, pełnoletnich uczniów i nauczycieli, a która ma odpowiedzieć na pytanie, jakie są możliwości techniczne prowadzenia zajęć zdalnych. Z tym zadaniem powiązane jest kolejne, zgodnie z którym dyrektor ustala, we współpracy z nauczycielami, technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nich do realizacji zajęć. Chodzi o ustalenie, do jakiego oprogramowania mają dostęp nauczyciele, gdy korzystają w czasie pracy ze swoich prywatnych komputerów, choć oczywiście lepszym rozwiązaniem jest zapewnienie odpowiednich warunków technicznych przez samą poradnię, czyli wyposażenie nauczycieli w sprzęt i oprogramowanie służące realizacji zajęć. Dyrektor powinien także: • określić zasady bezpiecznego uczestnictwa w zajęciach w odniesieniu do ustalonych technologii informacyjno-komunikacyjnych, • ustalić, we współpracy z nauczycielami, źródła i materiały niezbędne do realizacji zajęć, z których uczniowie mogą korzystać, • ustalić, we współpracy z nauczycielami, sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów na zajęciach oraz sposób i termin usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach, • zapewnić każdemu uczniowi lub rodzicom możliwość konsultacji z nauczycielem. Koordynacja i realizacja zajęć Dyrektor koordynuje również współpracę nauczycieli z uczniami lub rodzicami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów, w tym dzieci i uczniów objętych kształceniem specjalnym, indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczającym na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze prowadzącym zajęcia oraz przekazać im informację o formie i terminach tych konsultacji. Istotne jest przekazanie uczniom i rodzicom oraz nauczycielom informacji o sposobie i trybie realizacji zadań poradni, w szczególności w zakresie organizacji kształcenia specjalnego, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka itd. Zasady realizacji tych zajęć powinny zostać opracowane przez dyrektora, można w tej sprawie przyjąć regulamin uczestnictwa w zajęciach zdalnych w poradni, który będzie określać, w jaki sposób uczniowie będą korzystać z usług poradni. Z kolei dla nauczycieli jest istotne wskazanie zasad organizacji ich pracy, a w szczególności zasad pracy zespołów orzekających. Jakkolwiek praca takich zespołów w czasie zawieszenia zajęć stacjonarnych jest zdecydowanie utrudniona, to jednak nie jest niemożliwa, a obowiązujące regulacje dają prawo działania organów poradni, w tym rady pedagogicznej, z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Można skorzystać zatem z podobnych możliwości technicznych w odniesieniu do pracy zespołów orzekających. Na koniec warto dodać, że w obecnym stanie prawnym to dyrektor jest podmiotem, który decyduje o wszczęciu procedury zawieszenia zajęć stacjonarnych. Wiedząc, że praca zdalna może się okazać niezbędna, warto wcześniej przygotować zasady postępowania w razie wystąpienia takiej konieczności.