Organizacja samodzielnej nauki w domu Opracowała: Aleksandra Batura-Mańka, psycholog, nauczyciel wychowania przedszkolnego, filolog polski, trener Sensoplastyki© pierwszego stopnia, absolwentka Psychodynamicznego Studium Psychoterapii i Socjoterapii Młodzieży Nauka w domu to wyzwanie dla każdego. W tym roku uczniowie szkół ponownie przeszli na edukację zdalną z powodu rozprzestrzeniania się koronawirusa. Jak mają sobie radzić z nauką w domu? Co jest najważniejsze? O czym powinni pamiętać? Systematyczność, rutyna, sprzyjające otoczenie – to podstawowe filary organizacji samodzielnej nauki w domu. Poniżej zaprezentowane zostały pomocne wskazówki i zasady dotyczące przyswajania wiedzy w warunkach domowych. Miejsce nauki Najlepiej, żeby nauka dziecka odbywała się zawsze w tym samym miejscu. Pomieszczenie do nauki powinno być zawsze dobrze przewietrzone. Świeże powietrze ma pozytywny wpływ na pracę mózgu, poprawia koncentrację i pobudza do działania. Dobrym pomysłem jest przygotowanie biurka do nauki. Istotne jest dobre oświetlenie miejsca pracy. Biurko powinno stać blisko okna i być wyposażone w dobrą lampę, ustawioną adekwatnie do ręki, którą posługuje się dziecko. Należy również zadbać o odpowiedni fotel lub krzesło, który będzie wygodny i dostosowany do wysokości blatu. Warto pamiętać, że przestrzeń na biurku powinna być uporządkowana, a w przypadku młodszych dzieci pozbawiona zabawek. Wszelki bałagan będzie odwracał uwagę od nauki i powodował wrażenie chaosu w głowie. Porządek ułatwi sam proces nauki, jak również czysto technicznie zaoszczędzi czas w poszukiwaniu materiałów do zajęć. W momencie zajęć online wszystko, co znajduje się za uczniem i koło niego, będzie widziane przez nauczyciela. Wszystkie przybory powinny być zatem ułożone i znajdować się w zasięgu dziecka. Należy pamiętać, by nie używać do nauki łóżka czy podłogi. Warto też zadbać o postawę ciała: gdy dziecko przystępuje do lekcji na leżąco, w pidżamie, jego proces uczenia się jest zaburzony. Dla mózgu i poczucia bezpieczeństwa ważne jest, by miejsce do nauki nie zmieniało się. Istotną kwestią jest również zapewnienie dziecku ciszy i spokoju, gdy będzie się uczyło. Hałas będzie dla uczącego się poważnym dystraktorem. Jeśli w domu jest więcej dzieci objętych nauką zdalną, byłoby dobrze, gdyby uczyły się w tym samym momencie, gdyż nie będą się wtedy nawzajem rozpraszać i przeszkadzać.   Plan dnia Podczas tworzenia planu dnia warto wziąć pod uwagę godziny, w jakich normalnie dziecko spędza czas w szkole oraz godziny nauki zdalnej przy komputerze i na tej podstawie układać cały harmonogram. Więcej zajęć powinno być zaplanowanych na pierwszą połowę dnia, gdy dziecko jest wypoczęte po nocy. Warto, by plan obejmował również czas, który dziecko poświęci na odrabianie zadań domowych, przygotowanie się do zaplanowanych sprawdzianów oraz czas poświęcony powtórkom materiału. Plan dnia powinien być stały i powtarzalny, tak aby każdy dzień miał swój rytm. W przypadku dzieci młodszych harmonogram można zapisać na kolorowym arkuszu tak, by kojarzył się z czymś wesołym. Starsi uczniowie mogą samodzielnie wykonać spis zaplanowanych czynności w ciągu dnia i stworzyć listę do odhaczania. Dzięki zaznaczaniu tego, co już się zrobiło, uczeń widzi, co ma już za sobą, a ile jeszcze zostało do wykonania. Materiał do nauki można podzielić na partie. Ważna jest systematyczność i trzymanie się planu dnia. Jeśli dziecko będzie odkładało naukę na później lub robiło inne rzeczy w czasie na nią przeznaczonym, to pojawią się zaległości w materiale. Nawarstwianie zadań spowoduje frustrację u dziecka i przeładowanie materiału. Uczeń będzie miał trudności z nadrobieniem zadań, co może rzutować w przyszłości na stan jego wiedzy, np. podczas egzaminu. Przerwy Plan dnia powinien uwzględniać przerwy. Najlepiej, żeby odbywały się o stałych porach – tak jak w szkole. Jednocześnie warto obserwować dziecko i gdy zauważymy, że wykazuje oznaki zmęczenia, należy zarządzić przerwę. Przeciąganie nauki w stanie zmęczenia spowoduje, że będzie ona mniej efektywna. Podczas przerwy warto przewietrzyć pokój. Efektywne przerwy trwają od 10 do 15 minut. Można poświęcić je na krótkie wyjście na dwór, ćwiczenia gimnastyczne czy po prostu inną czynność, która nie jest związana z wysiłkiem umysłowym. Ruch Ruch odgrywa ważną rolę w planie dnia. Może być elementem przerwy, np. wykonywanie krótkich ćwiczeń gimnastycznych po wstaniu od biurka, ale warto też pomyśleć o stałym wpisaniu ćwiczeń do harmonogramu. W przypadku dzieci ruch jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mózgu oraz rozwoju organizmu. Spacer, wyjście do lasu, ćwiczenia w domu i na świeżym powietrzu będą doskonałą formą spędzenia czasu i odpoczynku od nauki. Prawidłowe odżywianie Mózg jest niezbędnym elementem biorącym udział w procesie uczenia się. Na jego prawidłowy rozwój i optymalne funkcjonowanie ma wpływ dieta. Podczas uczenia się dzieci powinny sięgać po posiłki bogate w witaminy z grupy B, jod, kwasy tłuszczowe, żelazo. Warto pamiętać o produktach bogatych w węglowodany, np. makaron, zboża, ryż, płatki, które stanowią napęd dla naszego mózgu. Posiłki należy umieścić w planie dnia, najlepiej mniej więcej o tej samej porze. Należy również zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Sen Sen odgrywa ogromną rolę w procesie uczenia się. Podczas niego dochodzi do konsolidacji i wymiany zdobytej wiedzy między hipokampem a korą mózgową. Dlatego tak ważne jest zadbanie o prawidłowy odpoczynek. Sen powinien odbywać się raczej w stałych porach, ważne są też krótkie drzemki, gdy potrzebuje tego organizm. Należy pamiętać, że nauka odbywa się za dnia, a sen w nocy – nigdy odwrotnie. Kontakty z rówieśnikami Czas spędzony z kolegami czy znajomymi jest bardzo istotny z punktu widzenia rozwoju społecznego i emocjonalnego dziecka. Przebywanie wśród ludzi oraz rozmowy wzmacniają zdrowie psychiczne, działają uspokajająco i antystresowo. Należy zatem zadbać, by młodsze dziecko miało kontakt z rówieśnikami. Obecnie będzie to utrudnione z uwagi na trwającą pandemię. Dlatego warto sięgnąć po inne formy kontaktu, jak komunikowanie się za pomocą komputera, telefonu, listów wrzuconych do skrzynki, wysyłanych zdjęć. Dzięki temu poczucie izolacji u dziecka nie będzie tak duże. Trzeba jednać zauważyć, iż młodsze dzieci mogą mieć trudności ze skorzystaniem z takich form komunikacji. Dlatego dobrym pomysłem jest zorganizowanie spotkania z innymi dziećmi, np. w parku czy w lesie, gdzie kontakt będzie odbywał się na świeżym powietrzu. Najlepszą sytuacją jest, gdy dziecko ma rodzeństwo, wtedy dzieci codziennie spędzają czas ze sobą. W przypadku starszych uczniów również utrzymanie relacji z rówieśnikami jest istotne. Nastolatki jednak łatwiej odnajdą się w sieci i będzie im prościej utrzymać relacje przez internet niż młodszym dzieciom. Przyjemności Najpierw nauka potem przyjemność – to zdanie powinno przyświecać procesowi uczenia się. Warto, by dziecko wyrobiło w sobie nawyk sumienności i systematyczności oraz nieodkładania nauki na później z uwagi na inne zajęcia (jak np. bajka w telewizji, gra na komputerze czy zabawa). W pierwszej kolejności dziecko powinno skupić się na lekcjach, a po czasie poświęconym na naukę zająć się czymś, co sprawia mu przyjemność. Można stworzyć z dzieckiem listę rzeczy lub czynności, które lubimy, i codziennie losować lub wybierać jedną. Przyjemność może stanowić formę nagrody po całym dniu spędzonym nad książkami. Komputer W okresie nauki zdalnej komputer będzie używany częściej niż dotychczas. W związku z tym należy wziąć pod uwagę dwie kwestie: czas spędzony przed komputerem oraz bezpieczeństwo w sieci. Z tego względu, że dziecko z dużym prawdopodobieństwem będzie często korzystało z komputera samodzielnie, warto pomyśleć o zabezpieczeniach przed pojawianiem się niechcianych treści z internetu, jak również przed wszelkiego rodzaju wirusami. Dotyczy to również starszych uczniów. Oprócz tego istotna jest rozmowa rodzica z dzieckiem na temat zagrożeń, które mogą pojawić się w sieci. Ważne jest ustalenie zasad korzystania z komputera oraz kontrola rodzicielska. Nawet jeśli ma się zaufanie do swojego starszego dziecka w tym temacie, warto sięgnąć po różnego rodzaju blokady internetowe. Motywacja Istotny element nauki obojętnie czy odbywa się ona w szkole czy w domu stanowi motywacja dziecka. Możemy wyróżnić motywację wewnętrzną oraz zewnętrzną. Pierwsza ma swoje źródło w satysfakcji ze zdobywania wiedzy i umiejętności, zadawania pytań, bycia ciekawym otaczającego świata. Motywacja ta częściej dotyczy starszych uczniów. Drugi rodzaj motywacji związany jest ściśle z nagradzaniem. Dziecko wie, że po wykonaniu konkretnego zadania, czeka na niego nagroda. Byłoby dobrze, gdyby uczeń nie traktował nauki jak przykrego obowiązku. W tym aspekcie dużą rolę odgrywa postawa samych rodziców i nauczycieli. Ci pierwsi mogą zachęcać dziecko do nauki, pokazywać jej pozytywne aspekty, a co najważniejsze wspierać w organizacji nauki, wykazywać zainteresowanie, pomagać dziecku w zwalczaniu napotkanych trudności i chwalić nawet za najdrobniejsze postępy. Ważne też, aby nauczyciele realnie podeszli do kwestii związanej z nauczaniem zdalnym i starali się dzielić materiał w taki sposób, by uczniowie nie zostali obarczeni zbyt wieloma zadaniami. Gdy postąpią odwrotnie, uczniowie z pewnością będą zniechęceni. Techniki Podczas samodzielnej nauki w domu warto sięgnąć po różnego rodzaju techniki nauczania, które ułatwią przyswajanie wiedzy. Będą one wartościowe dla tych, dla których nauka nie jest przyjemną czynnością. Do przydatnych sposobów należą mnemotechniki, np. łączenie wyrazów parami, rymonimy (rymowane wierszyki) czy akronimy (tworzenie nowych wyrazów z pierwszych liter słów do zapamiętania). Można kreować różnorodne mapy myśli, które ułatwiają zapamiętywanie poprzez tworzenie wizualnego obrazu, tego, czego mamy się nauczyć (wykorzystywanie rysunków, kropek, myślników, strzałek). Interesującą techniką jest programowanie pamięci. Metoda ta pomaga w zapamiętywaniu oraz przypominaniu informacji przy użyciu kotwic pamięciowych (np. dotknięcie ucha, pocieranie dłoni) i dodaniu do tego zabarwienia emocjonalnego. Warto sięgnąć po superlearning, który zakłada wykorzystywanie zmysłów do procesu uczenia się, relaksację, wzbudzanie pozytywnego nastawienia do nauki i głębokie oddychanie.   Podsumowanie Nauka zdalna to czas pełen wyzwań nie tylko dla dzieci, ale również dla rodziców. W przypadku dzieci młodszych rola rodzica w organizacji nauki w domu, czy mamy do czynienia z nauczaniem online, czy tradycyjną nauką po szkole, będzie ogromna. To właśnie rodzice będą odpowiedzialni za poświęcenie czasu dziecku, ułożenie planu, pilnowanie, czy wszystkie zadania są realizowane zgodnie z harmonogramem. Inaczej wygląda kwestia nauki starszych uczniów, którzy są bardziej samodzielni i potrafią zorganizować sobie czas nauki. Nie znaczy to jednak, że mogą zostać pozostawieni sami sobie. Bez względu na wiek dziecka warto okazywać mu wsparcie na każdym kroku. Samodzielna nauka w domu to nie tylko zdobywanie wiedzy z książek i komputera, ale również nauka samodzielności i odpowiedzialności. To sprawdzian na wytrwałość, ale też doskonała szkoła samokontroli. Aby ułatwić sobie cały ten proces, warto zadbać o odpowiednie warunki do nauki w domu i przede wszystkim konsekwentnie podążać za swoim harmonogramem. Bibliografia: • E. Aranson, Psychologia społeczna, Poznań 2006. • Efektywna organizacja nauki w domu, https://www.nowaera.pl/nauka-zdalna/edukacja-na-czasie-nauka-i-relacje/efektywna-organizacja-nauki-w-domu (dostęp: 10.11.2020). • Organizacja nauki dzieci w domu, http://golaszyn.gminalukow.pl/pdf/organizacja_nauki_dzieci_w_domu.pdf (dostęp: 10.11.2020).