Metody nauki czytania – dzieci w wieku przedszkolnym Opracowała: Aleksandra Batura-Mańka, psycholog, nauczyciel wychowania przedszkolnego, filolog polski, trener Sensoplastyki© pierwszego stopnia, absolwentka Psychodynamicznego Studium Psychoterapii i Socjote-rapii Młodzieży Czytanie to jedna z elementarnych umiejętności człowieka. Dzieci są już przygotowywane do nauki czytania w przedszkolu dzięki wielu zabawom językowym i stwarzaniu sytuacji eduka-cyjnych. Podczas nauki ważna jest stymulacja dziecka, zachęcanie go do podjęcia działań czytelniczych oraz podtrzymywanie zainteresowania czytaniem. Istnieje wiele metod i kon-cepcji nauki czytania dzieci w wieku przedszkolnym. Poniżej została przedstawiona charakte-rystyka kilku z nich. Metoda Glenna Domana Pracę tą metodą nauki czytania można rozpocząć już po narodzinach dziecka. Doman uważa, że nauka czytania powinna być formą zabawy – opiera swoją koncepcję na czytaniu global-nym. Wyróżnia pięć etapów nauki czytania: • etap pierwszy – wprowadzanie pojedynczych słów, • etap drugi – wprowadzanie wyrażeń dwuwyrazowych, • etap trzeci – wprowadzanie pierwszych zdań, • etap czwarty – wprowadzanie rozbudowanych zdań, • etap piąty – samodzielne czytanie, dziecko sięga po książkę z własnej woli, sponta-nicznie. Początkowo wyrazy dotyczą kategorii najbliższych dziecku (dom, przedszkole, części ciała, zabawki itp.), by później można było wprowadzić słowa bardziej abstrakcyjne. Zestaw do nauki czytania tą metodą składa się z białych kart z wyrazami. Karty mają wielkość 10 x 60 cm a wyrazy mają wysokość 8 cm i są zapisane czerwoną czcionką (karty można wykonać samemu w domu). Cała nauka opiera się na sesjach czytania, odpowiedniej częstotliwości prezentowania kart i posługiwaniu się zwrotem: „Tu jest napisane…” i podaniu wyrazu. Na początku nauczyciel tworzy trzy zestawy po pięć kart. Pierwszego dnia prezentuje się trzy razy pierwszy zestaw, drugiego dnia pokazuje się trzy razy pierwszy zestaw i trzy razy drugi. Trzeciego dnia dochodzi jeszcze trzykrotna prezentacja trzeciego zestawu. Ważne, by po pię-ciu dniach wymieniać jedną kartę na nową w każdym prezentowanym zestawie. Doman zaleca, by jedna sesja trwała pięć sekund. Ostatecznie dziennie eksponowanych jest pięć zestawów po pięć kart dziennie. Do tego codziennie należy wprowadzać nowe wyrazy – jest ich dokładnie pięć. Glottodydaktyka – metoda Bronisława Rocławskiego Metoda ta została stworzona i opracowana przez prof. Bronisława Rocławskiego i skierowana jest do dzieci już od trzeciego roku życia. Przy jej pomocy dzieci uczą się czytać oraz pisać. Punktem wyjścia przy nauce jest język mówiony, dlatego nacisk kładziony jest na celowe wprowadzanie zabaw stymulujących rozwój mowy. Najwięcej czasu przeznaczone jest na przygotowanie do nauki czytania i pisania, to stanowi bowiem podstawę nauczania. Czas po-święcony na sprawne pisanie i czytanie ze zrozumieniem jest skrócony do minimum. Przy wykorzystywaniu tej metody potrzebna jest pomoc dydaktyczna w postaci zestawu stu pięćdziesięciu klocków LOGO (specjalnych klocków do nauki czytania, pisania, ortografii i matematyki). Na klockach znajdują się czterdzieści cztery litery (wieloznaki w tej metodzie traktowane są jako odrębne litery, czyli litery, które nie są podstawowe), znaki interpunkcyjne i matematyczne. Klocki układane są w specjalnym pudełku i każdy z nich ma zielone ozna-czenie, dzięki któremu dziecko wie, jak prawidłowo ustawić litery, cyfry lub znaki, by nie leżały odwrotnie. Litery na klockach przedstawione są we wszystkich formach: małe i wielkie litery pisane oraz małe i wielkie litery drukowane. Nauka czytania początkowo opiera się na ćwiczeniach emisyjnych i oddechowych, tak by wyćwiczyć aparat artykulacyjny (np. dmuchanie w piórka) oraz nauczyć się poprawności wymawianych słów. Następnie dzieci zapoznają się z klockami LOGO. Bawiąc się nimi na różne sposoby i porównując je (np. układanie wież z klocków), uczą się rozpoznawać po-szczególne litery. W kolejnym etapie nauczyciel prezentuje dzieciom wyrazy pocięte na syla-by. Dzieci, bawiąc się rozsypanką, dokonują analizy i syntezy wyrazów, jak również poznają samogłoski i spółgłoski. W kolejnych etapach następuje przygotowanie do czytania. Dzięki tej metodzie można pracować z dzieckiem w sposób indywidualny, biorąc pod uwagę jego umiejętności. To nie dziecko podąża za nauczycielem, tylko nauczyciel za dzieckiem, a kolejne poziomy nauki osiągane są stopniowo i w indywidualnym tempie każdego dziecka. Metoda symultaniczno-sekwencyjna Jagody Cieszyńskiej Metoda opiera się na wiedzy na temat funkcjonowania mózgu człowieka, jak również na ba-daniach neuropsychologicznych oraz terapeutycznych. Koncepcja bazuje na funkcjach prawej półkuli (mechanizmy globalne, całościowe) oraz lewej półkuli mózgu (mechanizmy linearne, całościowe). Metoda Jagody Cieszyńskiej zakłada naukę czytania sylabami oraz rozpoznawa-nie głosek w sylabie. Etapy nauki czytania: • powtarzanie: mówienie po nauczycielu sylab i samogłosek, • rozumienie: wskazywanie odczytanych przez nauczyciela sylab i samogłosek, • nazywanie: samodzielne odczytywanie sylab i samogłosek. Do pracy tą metodą mogą służyć różnorodne pomoce dydaktyczne, m.in.: • obrazki ukazujące onomatopeje z napisaną samogłoską na odwrocie, • kartoniki z sylabami, • sylabowe analogie – kartoniki, • układanki prawopółkulowe i lewopółkulowe. Metoda barwno-dźwiękowa Heleny Matery Koncepcja ta opiera się na dwóch okresach czytania. Pierwszy z nich, tzw. przedliterowy, obejmuje poznanie dźwiękowej budowy wyrazów. Drugi to poznanie liter (ważna jest analiza słuchowa wyrazu, gdyż litera to graficzny zapis dźwięku) i właściwa nauka czytania. Schemat budowy wyrazu to prostokąt podzielony na pola. Liczba pól w prostokącie odpowiada liczbie głosek w wyrazie. Do ich zaznaczania dzieci używają nakrywek, czyli małych prostokątów (kartoników) o wielkości jednego pola na schemacie. Jedna nakrywka to jedna głoska. Na-krywki mają różne kolory: dwa odcienie czerwonego (samogłoski nosowe oraz ustne), dwa odcienie zielonego (spółgłoski miękkie i twarde dźwięczne) i dwa odcienie niebieskiego (spółgłoski miękkie i twarde bezdźwięczne). Na początku dziecko dokonuje analizy słuchowej wyrazu i określa zawarte w nim głoski. Do-konuje analizy i syntezy, ale tylko takich wyrazów, których wymowa jest zgodna z ich pi-sownią. Następnie tworzy schemat budowy wyrazu, czyli dokonuje syntezy. Na dalszych eta-pach nauki nakrywki zostają zastąpione literami, tak by dziecko zrozumiało, że nakrywka to tylko symbol, a każda głoska posiada swoje odzwierciedlenie w postaci litery. Metoda analityczno-syntetyczna Ewy i Feliksa Przyłubskich Jest to metoda analityczno-syntetyczna (analiza: od wyrazu przez sylabę do głoski i synteza: od głoski przez sylabę do wyrazu). Podstawą jest czytanie całościowe, czyli globalne. Metoda ta opiera się na całych wyrazach, sylabach oraz głoskach. Ważny jest słuch fonematyczny. Dziecko poznaje wyrazy do danych obrazków, a obrazki przedstawiają przedmioty i osoby z najbliższego otoczenia dziecka. Najważniejsze ćwiczenia w tej metodzie to: • wyodrębnianie nagłosu i wygłosu w wyrazie, • podział głosek na samogłoski i spółgłoski, • liczenie głosek w wyrazie, • budowanie schematu wyrazu. Schemat budowy wyrazu opiera się na tzw. cegiełkach. Cegiełki są w kształcie prostokątów i mają różne kolory: białe służą do zaznaczania głosek w wyrazie, niebieskie to spółgłoski, a czerwone – samogłoski. Wprowadzanie każdej litery jest dokonywane na podstawie określonej kolejności: • omówienie podanej ilustracji (pierwsza głoska wyrazu określającego ilustrację odpo-wiada wprowadzanej literze), • wyodrębnienie pierwszej głoski z wyrazu odpowiadającemu ilustracji, • dokonanie analizy i syntezy słuchowej wyrazu do ilustracji oraz wprowadzenie sche-matu i modelu, • szukanie pierwszej głoski z wyrazu w innych słowach, • pokazanie nowej litery (wielkiej i małej), • wycinanie poznanej litery, • rozpoznawanie nowej litery wśród innych liter. Zgodnie z tą koncepcją na początku powinny zostać wprowadzone samogłoski, a potem spół-głoski. Taka kolejność spowoduje, że dzieci najpierw będą konstruować sylaby, a z nich całe wyrazy. Metoda Dobrego Startu Metoda ta opiera się na francuskiej metodzie Bon De’part i jest skierowana do pracy z dziećmi w grupie. Zajęcia prowadzone tą metodą mają stałą i określona strukturę: • zajęcia wprowadzające: ćwiczenia orientacyjno-porządkowe, których zadaniem jest skierowanie uwagi dziecka na podanym temacie przewodnim, • zajęcia właściwe: o ćwiczenia ruchowe: zabawy ruchowe, która nawiązują do treści piosenki prze-wodniej, mają za cele usprawnić i zrelaksować dziecko, o ćwiczenia ruchowo-słuchowe: ćwiczenia ruchowe, które odbywają się w towarzy-stwie piosenki przewodniej (czasem jest to wierszyk lub wyliczanka), najczęściej są to zabawy z wystukiwania rytmów do śpiewanej piosenki i uderzanie palcami, pięścią, dłonią w woreczek z piaskiem, o ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe: ich podstawę stanowi dany wzór gra-ficzny związany ściśle z piosenką przewodnią, podczas kreślenia wzorów zacho-wana jest zasada stopniowania trudności, a odzwierciedlanie wzoru rozpoczyna się od pokazania jego graficznej wersji przez nauczyciela; • zajęcia końcowe: ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne i słuchowo-ruchowe, których celem jest rozładowanie nagromadzonego napięcia oraz wyciszenie dziecka. Etapy kreślenia wzoru przez dziecko Wodzenie palcem po wzorze Kreślenie wzoru w powietrzu Kreślenie wzoru w powietrzu z pamięci Wodzenie palcem po stoliku i odtwarzanie wzoru z pamięci Kreślenie wzoru palcem na tacce z piaskiem Kreślenie wzoru węglem na dużej kartce Kreślenie wzoru pędzlem na kartce Odtwarzanie wzoru długopisem lub ołówkiem w zeszycie Odimienna Metoda Nauki Czytania według Ireny Majchrzak Nazwa tej metody wiąże się z imieniem dziecka, gdyż dziecko zaczyna naukę czytania od swojego imienia. Dzięki temu jest bardziej zaciekawione procesem czytania i ma on dla niego znaczenie emocjonalne. 1. Akt inicjacji: Kluczowym narzędziem pracy jest wizytówka z imieniem dziecka, które otrzymuje każde z nich. Na podstawie wizytówki nauczyciel może omówić z dziec-kiem jego imię: jak brzmi, jakie litery składają się na imię, jak one wyglądają i ile ich jest. Dziecko ma prawo wybrać, czy zapis jego imienia będzie pełny czy zdrobniały. Wizytówka z imieniem ma dla dziecka znaczenie emocjonalne, dodaje mu pewności siebie na dalszych etapach nauki. Rekomenduje się przykładowe zabawy: sprawdzanie obecności, krzesełka, rozsypanka. 2. Ściana pełna liter: To rozpoczęcie właściwej nauki czytania. Nauczyciel wiesza na ścianie wszystkie litery alfabetu (pisane i drukowane, w formie małej i wielkiej). Po-wieszony alfabet uzmysławia dzieciom, że każde imię można zapisać za pomocą liter. Dzieci poznają nie tylko swoje imię, ale również imiona kolegów z grupy. Zadaniem dzieci jest odszukanie liter ze swojego imienia. Dzięki ścianie pełnej liter dziecko za-uważa, że alfabet to zbiór zamknięty (nie można dodać nic do niego ani z niego za-brać), wyrazy składają się z liter znajdujących się w alfabecie, litery różnią się między sobą wyglądem, litera pod postacią małej lub wielkiej brzmi tak samo, wszystkie imiona dziewczynek kończą się na literę „a”. Drugi etap nauki czytania kończy tzw. targ liter, czyli wymiana z innymi liter tworzących imię dziecka lub wskazane wyrazy przez nauczyciela. 3. Nazywanie świata: Dziecko zna już brzmienie poszczególnych liter i wie, jak wygląda jego imię i imiona kolegów. Jest gotowe, by poznać całe wyrazy. Na tym etapie świat będzie stanowić to, co znajduje się w otoczeniu dziecka, np. najbliższe przedmioty, sala przedszkolna, dom rodzinny. Nazywanie świata to różnorodne gry i zabawy związane z czytaniem, w których pomocą dydaktyczną są przygotowane przez na-uczyciela kartoniki z nazwami przedmiotów ze środowiska dziecka, które dziecko do-pasowuje do przedmiotów. Codziennie należy dodawać nowe wyrazy i tym samym poszerzać świat. 4. Właściwe czytanie, czyli pierwsze lektury: Etap ten stanowi kontynuację nazywania świata. To różnorodne gry i zabawy związane z czytaniem, ale przede wszystkim przechodzenie od czytania wyrazu poprzez zdanie do czytania opowiadania (np. dopa-sowywanie wyrazów i zdań do obrazków). To etap czytania ze zrozumieniem. Metoda Cudowne Dziecko Anety Czerskiej Metoda ta całościowo skierowana jest do dzieci od urodzenia do 10. roku życia. Obejmuje zarówno naukę czytania, jak również naukę pisania, wczesną naukę matematyki i rozwijanie słuchu absolutnego. Samo czytanie autorka proponuje rozpocząć w 6–9. miesiącu życia. Kon-cepcja ta bazuje na naturalnym potencjale dziecka, jego inteligencji. Według tej metody czytanie polega na patrzeniu na wyrazy, czyli ciągi znaków graficznych, i rozumieniu ich znaczenia. Do nauki czytania autorka proponuje komplet dydaktyczny, który zawiera 162 karty z wyrazami i zdaniami, 66 gier w bingo, 9 książek. Zbiór ten podzielony jest na 9 zestawów. Nauka rozpoczyna się od kart z wyrazami i zdaniami oraz gier bingo. Karty mają postać podłużnych prostokątów, na których znajdują się czerwone napisy (wyrazy) oraz czarne (zdania). Rodzaj czcionki jest dobrany w taki sposób, żeby zwiększyć efektywność uczenia się czytania. Nauczyciel lub rodzic prezentuje dziecku karty i podane wyrazy wprowadza do zdań, by zaciekawić dziecko. Po każdym zrealizowanym pomyślnie zestawie kart i gier dziecko otrzymuje książkę do sa-modzielnego czytania. Książki są podłużne, otwierane od dołu do góry, znajdują się w nich czarno-białe ilustracje, które dzieci mogą pokolorować. Podsumowanie Wszystkie wymienione metody są stosowane w nauce czytania w przedszkolach. Można je również wykorzystywać na etapie nauczania wczesnoszkolnego, podczas indywidualnej pracy z dzieckiem w domu oraz z dziećmi z różnego rodzaju zaburzeniami. Każda z zaprezentowa-nych metod opiera się na innych założeniach. Ważne jest, by dostosować metodę do dziecka, a nie odwrotnie. Przy wdrażaniu określonej metody należy pamiętać, że podstawą jest zainte-resowanie dziecka i jego chęć do nauki. Bibliografia: • M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu w pracy z dzieckiem od 5 do 10 lat, War-szawa 1989. • A. Czerska, Czytanie dla rozwoju. Wczesnodziecięca nauka czytania metodą Cudowne Dziecko, Warszawa 2016. • G. Doman, J. Doman, Jak nauczyć małe dziecko czytać, Bydgoszcz 1992. • K. Kamińska, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1999. • B. Rocławski, Nauka czytania i pisania, Gdańsk 1993.