STAN PRAWNY NA 6 LISTOPADA 2020 Szczególne obowiązki nauczyciela a czas pracy Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem CO-VID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdzia-łaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1394), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placów-kach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z za-pobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 października 2020 r. zmienia-jące rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem CO-VID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1870). W związku z pandemią, wymogami bezpieczeństwa i zmianami organizacji pracy placówek oświatowych, wielu nauczycieli realizuje w przedszkolach dodatkowe zadania. W jaki sposób i na ile powinny one być wliczane do pensum? Co może zlecić dyrektor nauczycielowi na mocy obowiązujących przepisów? W momencie powstawania tego tekstu kolejne jednostki systemu oświaty korzystały z możli-wości zawieszenia zajęć i wprowadzenia nauczania zdalnego. Przewiduje ją § 18 ust. 2a Roz-porządzenia MENiS w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szko-łach i placówkach, zgodnie z którym dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może za-wiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Zgoda organu prowadzącego i opinia inspektora sani-tarnego mogą zostać wydane ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektro-nicznej lub innych środków łączności. W takim przypadku treść zgody lub opinii powinno się utrwalić w formie protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób, a zawieszenie zajęć może dotyczyć w szczególności grupy, grupy wychowawczej, etapu edukacyjnego lub całego przedszkola, w zakresie wszystkich lub poszczególnych lekcji. Zawieszenie zajęć wywołuje skutek przewidziany w § 2 Rozporządzenia MEN z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Przepis ten stanowi, że w tych jednostkach, których funkcjonowanie zostało ograniczone w całości lub w części, zawieszone zajęcia są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Zasady prowadzenia zajęć zdalnych ustala dyrektor przedszkola zgodnie z wymogami kolej-nego aktu, czyli Rozporządzenia MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych roz-wiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Na podstawie tego rozporządzenia dyrektor ustala m.in., czy uczniowie i nauczyciele mają dostęp do infrastruk-tury informatycznej, oprogramowania i internetu umożliwiających interakcję między uczniami a nauczycielami prowadzącymi zajęcia. Ponadto określa, we współpracy z nauczycielami, tygodniowy zakres treści nauczania, sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów na zajęciach oraz sposób i termin usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach edukacyjnych itd. Dodatkowe zadania nauczyciela Z powyższego wstępu wynika, że w czasie zawieszenia stacjonarnych zajęć dyrektor przed-szkola może swobodniej niż zwykle decydować o przydziale obowiązków dla nauczycieli, a nawet istotnie zmienić charakter wykonywanych przez nich zajęć, bez konieczności inge-rencji w treść stosunku pracy łączącego nauczyciela z przedszkolem. W zwykłym trybie pracy przedszkola do zmiany obowiązków nauczyciela, a w szczególności dla przydzielenia mu obowiązków wykonywanych w ramach innego wymiaru pensum, czyli choćby wykonywanych z inną grupą wiekową dzieci, niezbędne jest dokonanie wypowiedze-nia zmieniającego lub też podpisanie aneksu do umowy łączącej nauczyciela z przedszkolem. Wynika to z faktu, iż zgodnie z art. 14 ust. 1 Karty nauczyciela akt mianowania i umowa o pracę powinny w szczególności określić: stanowisko i miejsce pracy, termin rozpoczęcia pra-cy oraz wynagrodzenie lub zasady jego ustalania. Zgodnie z tabelą zawartą w art. 42 ust. 3 KN nauczyciele przedszkoli, z wyjątkiem nauczycieli pracujących z grupami dzieci 6-letnich, mają pensum 25-godzinne. Z kolei tygodniowa liczba godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych nauczycieli przedszkoli i innych placówek przedszkolnych pracujących z grupami dzieci 6-letnich wynosi 22 godziny. Zmiany polegające na przydzieleniu nauczycielowi godzin należących do innej grupy wiekowej dzieci, czyli wprowadzenia tzw. pensum łączonego, czy też całkowita zamiana grup wiekowych, którymi opiekuje się nauczyciel, dokonywane są z reguły w drodze aneksu do umowy, czyli porozumienia zmieniającego. Co prawda pojęcie porozumienia zmieniającego nie zostało wprost przywołane w przepisach Kodeksu pracy, ale jego istnienie wywieźć można z treści art. 30 § 1, zgodnie z którym umowę o pracę można rozwiązać na mocy porozumienia stron. Stosując wnioskowanie a maiori ad minus (jeżeli norma dozwala czynić więcej, to dozwala czynić również mniej), dojdziemy do wniosku, że skoro strony są uprawnione do rozwiązania stosunku pracy na podstawie porozumienia stron, to są również uprawnione do zmiany jego treści, stosując porozumienie zmieniające. Co więcej wydaje się, że nie ma przeciwwskazań do zastosowania porozumienia zmieniającego również wobec nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, co wynika z treści art. 23 ust. 4 pkt 1 KN, zgodnie z którym rozwią-zanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania również może nastąpić na mocy porozumienia stron. Jest to więc instytucja analogiczna do tej z art. 30 § 1 Kodeksu pracy, stąd wydaje się, że nie ma przeciwwskazań do zastosowania porozumienia zmieniającego. Uprawnienia dyrektora w związku z pandemią Warto jednak zauważyć, że Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szcze-gólnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wprowadza rozwiązania, których celem jest zwiększenie możliwości dostosowania czasu pracy nauczycieli do rozwiązań wymaganych w czasie zdalnej pracy przedszkoli. W pierwszej kolejności należy tu przywołać § 7 ust. 1, zgodnie z którym zajęcia zdalne nau-czyciel realizuje w ramach obowiązującego go tygodniowego obowiązkowego wymiaru go-dzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, a w przypadku godzin zajęć rea-lizowanych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych – w ramach godzin ponadwymiarowych, o których mowa w art. 35 KN. Przepis ten wydaje się jasny – nauczyciel w czasie nauki zdalnej ma dokładnie takie samo pensum jak w czasie lekcji w trybie stacjonarnym i w ramach tego pensum realizuje zajęcia. Tu jednak pojawia się interesująca regulacja, w postaci § 7 ust. 3 Rozporządzenia z dnia 20 marca 2020 r. wprowadzonego Rozporządzeniem zmieniającym z dnia 12 sierpnia. Zgodnie z tym przepisem dyrektor uwzględniając: • ustalenia dotyczące tygodniowego zakresu treści nauczania, • realizację zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć, • możliwe ograniczenia wynikające ze specyfiki zajęć, może zobowiązać nauczyciela do realizacji zajęć wynikających z prowadzonej przez jednostkę systemu oświaty działalności opiekuńczo-wychowawczej. Nie ma tutaj mowy o treściach nauczania, a jedynie o realizacji zadań w zakresie wychowania i opieki. Co jednak ciekawe, przepis ten daje możliwość „zobowiązania” nauczyciela do ich wykonywania, jest zatem regulacją szczególną wobec cytowanego wcześniej ust. 1, który wskazuje tylko, w ramach jakiego czasu odbywają się zajęcia prowadzone zdalnie. Dodatko-wo jednak fakt, że regulacja ust. 3 odnosi się ogólnie do zajęć wynikających z prowadzonej przez jednostkę systemu oświaty działalności opiekuńczo-wychowawczej, prowadzi do wnio-sku, że zobowiązanie nauczyciela do prowadzenia tych zajęć może dotyczyć każdej grupy, niezależnie od wieku dzieci, jeżeli takie właśnie będą potrzeby przedszkola. W praktyce zatem okazać się może, że na podstawie tego przepisu nauczyciel będzie wykonywał zadania z grupami dzieci w wieku, do którego odnosi się inny wymiar pensum. Ważne! Ponieważ cytowana regulacja mówi o „zobowiązaniu” nauczyciela, nie ma potrzeby stosowa-nia w tej sprawie porozumienia zmieniającego, czyli aneksu, czy też wypowiedzenia zmienia-jącego. Mamy bowiem do czynienia z czynnością nie tylko jednostronną, dokonywaną wy-łącznie przez dyrektora, ale również z czynnością wprowadzaną w życie natychmiast, bez okresu wypowiedzenia, gdy informacja o niej dotrze do adresata, czyli nauczyciela. Pensum bez zmian Pojawia się pytanie, czy w ten sposób nauczyciel, który dotychczas pracował z grupami dzieci 6-letnich i został zobowiązany do prowadzenia zajęć z dziećmi młodszymi ma również z mocy prawa zmieniony wymiar pensum, na 25 godzinne. Tu jednak można udzielić odpowiedzi przeczącej, za którą przemawiają regulacje § 7 ust. 4 i 5 Rozporządzenia w sprawie szczegól-nych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty (wprowadzone Rozporządzeniem zmieniającym z dnia 12 sierpnia). Zgodnie z ust. 4 zajęcia, o których mowa w ust. 3, nauczyciel realizuje w ramach obowiązują-cego go tygodniowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuń-czych, a w przypadku godzin zajęć realizowanych powyżej pensum – w ramach godzin po-nadwymiarowych. Przepis ten wyraźnie wskazuje zatem, że nadal stosujemy wymiar pensum danego nauczyciela dla realizacji zajęć wynikających z prowadzonej przez jednostkę systemu oświaty działalności opiekuńczo-wychowawczej. Realizacja tych zajęć, aczkolwiek może się odbywać z dowolną grupą, nie powinna jednak zmienić wymiaru pensum nauczyciela. Co jednak istotne, zgodnie z ust. 5 dyrektor, który zlecił nauczycielowi prowadzenie zajęć, o których mowa w ust. 3, na nowo określa organizację realizacji przez tego nauczyciela zadań, mając na uwadze, że zajęcia te realizuje w ramach obowiązującego go tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, a w przypadku godzin zajęć realizowanych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych – w ramach godzin ponadwymiarowych, o których mowa w art. 35 KN. Ważne! Dyrektor może całkowicie przemodelować organizację pracy nauczyciela, zmieniając godziny pracy czy grupy. Każda z tych zmian ma charakter jednostronny, a zatem nie wymaga zgody nauczyciela, nie jest zawierany żaden aneks do umowy. Zmiany te obowiązują oczywiście tylko w czasie ograniczenia funkcjonowania przedszkola, a po powrocie do zajęć stacjonar-nych nauczyciel powinien wrócić do zwykłych zadań.