STAN PRAWNY NA 30 PAŹDZIERNIKA 2020 Utrata uprawnień do wykonywania zawodu i wydalenie z zawodu nauczycielskiego Opracował i zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2000 r. Nr 19, poz. 239 ze zm.), • Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2001 r. (III ZP 17/2001). W środowisku nauczycielskim panuje przeświadczenie o wygasaniu prawa do wykonywania zawodu nauczyciela na skutek przerwy w pracy przekraczającej okres pięciu lat. W praktyce teza ta nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach prawnych, zatem nauczyciel nie musi po pięcioletniej przerwie w pracy ponownie ubiegać się o prawo wykonywania zawodu. Przeświadczenie o wygasaniu prawa do wykonywania zawodu może wynikać z faktu, że według stanu prawnego obowiązującego przed 6 kwietnia 2000 r., czyli przed wejściem w życie Ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw, czyli według stanu prawnego obowiązującego przed 6 kwietnia 2000 r., przepisy przewidywały, że stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się przez mianowanie również w sytuacji ponownego zatrudnienia nauczyciela mianowanego, jeżeli spełniał określone ustawą wymagania, a przerwa w pracy w szkole nie przekraczała 5 lat (art. 10 ust. 2a w brzmieniu obowiązującym do 5 kwietnia 2000 r.). Należy zaznaczyć, że przepis ten dotyczył jedynie mianowania jako sposobu zawarcia stosunku pracy. Możliwość utraty uprawnień do wykonywania zawodu nauczyciela Aktualne zapisy Karty nauczyciela nie zawierają analogicznych uregulowań, a stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która: • ma wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje, • przestrzega podstawowych zasad moralnych, • spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu (art. 9 ust. 1 KN). Ponadto warunki, jakie muszą spełniać nauczyciele, aby mogli zostać zatrudnieni, zostały dokładnie zdefiniowane w Rozporządzeniu MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Awans zawodowy dostaje się dożywotnio Nauczyciel nie traci również uzyskanego stopnia awansu zawodowego z powodu nie nawiązania stosunku pracy w oświacie przez kilka lat, nie straci go także wówczas, gdy pracodawca ma zastrzeżenia do jego pracy, ani gdy toczy się przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne. Przepisy KN nie przewidują możliwości pozbawienia nauczyciela stopnia awansu zawodowego, jak też uzyskanych kwalifikacji ze względu na przerwę w wykonywaniu pracy pedagogicznej. W praktyce oznacza to, że stopnie awansu zawodowego nauczyciela nadawane są na stałe. Ważne! Przepisy nie przewidują utraty stopnia awansu zawodowego nawet w sytuacji, gdy nauczyciel zostanie ukarany dyscyplinarnie czy też otrzyma negatywną ocenę pracy. Osoba zatrudniana na stanowisku nauczyciela, niezależnie od długości przerwy w świadczeniu pracy na tym stanowisku, objęta jest w całości przepisami KN. Zatem raz nadanego stopnia awansu nie można być pozbawionym ani go stracić. Wydalenie z zawodu nauczycielskiego Zgodnie z zapisami Karty nauczyciela, nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 tej ustawy. Zgodnie z art. 76 ust. 1 cytowanej ustawy, przewiduje się następujące kary dyscyplinarne: • nagana z ostrzeżeniem, • zwolnienie z pracy, • zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania, • wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Należy pokreślić, że trzy pierwsze skutkują ustaniem stosunku pracy, a wydalenie z zawodu dożywotnio uniemożliwia pracę w charakterze nauczyciela. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nauczyciela Natomiast zgodnie z art. 85t KN, dyrektor może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Zawieszenie w pełnieniu obowiązków następuje z mocy prawa jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka, a także w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia ich wolności w związku z postępowaniem karnym. Ważne! Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły toczy się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którym nastąpiło zawieszenie. Od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków odpowiednio nauczycielowi albo nauczycielowi pełniącemu funkcję dyrektora szkoły przysługuje odwołanie do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem odpowiednio dyrektora szkoły albo organu prowadzącego szkołę. Nauczyciel skazany za przestępstwo umyślne Zgodnie z art. 26 KN, stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa, m.in. w razie: • prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczyciela, • prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych, • prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, • upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności; wygaśnięcie stosunku pracy stwierdza dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę. Ustawa nie czyni rozróżnienia między przestępstwem ściganym z urzędu, a przestępstwem ściganym na wniosek. W praktyce przesłanką wygaśnięcia stosunku pracy jest skazanie za przestępstwo popełnione umyślnie. Ważne! Warunkowe umorzenie postępowania jest orzeczeniem stwierdzającym winę, natomiast nie jest orzeczeniem skazującym. W Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2001 r. stwierdzono, że uznanie nauczyciela mianowanego w postępowaniu karnym winnym popełnienia przestępstwa o charakterze umyślnym, ściganego z oskarżenia prywatnego i odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 59 Kodeksu karnego z nałożeniem środka karnego w postaci nawiązki nie jest prawomocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie. W praktyce, z nauczycielem, który był karany za przestępstwo popełnione umyślnie nie może zostać nawiązany stosunek pracy. Warunek taki określono wobec nauczycieli w art. 10 ust. 5 pkt 4 KN. Zgodnie z art. 10 ust. 8a Karty nauczyciela, nauczyciel w celu potwierdzenia spełnienia warunku, o którym mowa w art. 10 ust. 5 pkt 4 KN, jest zobowiązany, przed nawiązaniem stosunku pracy, przedłożyć dyrektorowi szkoły (placówki) informację z Krajowego Rejestru Karnego. Ważne! Przesłanką dyskwalifikującą nauczyciela jako stronę stosunku pracy jest kara za przestępstwo popełnione umyślnie. Zatem jeśli nauczyciel spowodował wypadek drogowy i został skazany wyrokiem sądu na karę w zawieszeniu za nieumyślne spowodowanie śmierci (wypadek drogowy z ofiarą śmiertelną), nie ma podstaw prawnych do uznania, że nauczyciel nie spełnia ww. warunku ustawowego. Może być więc zatrudniony na stanowisku nauczyciela.