STAN PRAWNY NA 30 PAŹDZIERNIKA 2020 Zwolnienie z zajęć wychowania fizycznego po zmianie w przepisach Opracował: Dariusz Skrzyński, prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego, właściciel serwisu: www.eduprawnik.pl. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.) • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. z 2020 r. poz. 666), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 373). Zgodnie z § 4 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych dyrektor szkoły zwalnia ucznia z wykonywania określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia tych ćwiczeń wydanej przez lekarza, na czas określony w tej opinii. Zgodnie z ust. 2 tej regulacji dyrektor szkoły zwalnia ucznia z realizacji zajęć wychowania fizycznego na podstawie opinii o braku możliwości uczestniczenia ucznia w tych zajęciach wydanej przez lekarza, na czas określony w tej opinii. Należy zwrócić uwagę na fakt, że opinia lekarza jest dla dyrektora wiążąca, na co wskazuje użyte w tych regulacjach kategoryczne określenie „zwalnia”, a nie „może” zwolnić. W sytuacji, gdy z opinii lekarza wynika konieczność zwolnienia, wówczas sprawa ta nie została poddana ocenie dyrektora, tylko jest on obowiązany do dokonania zwolnienia. Co istotne, zwolnienie może dotyczyć zarówno poszczególnych ćwiczeń, jak i całości przedmiotu. Może się zdarzyć, że zakres zwolnienia wydanego jedynie w odniesieniu do poszczególnych ćwiczeń obejmuje taką ilość zajęć, że nie sposób będzie uczniowi przyznać oceny za pozostałą część materiału. Wówczas ma zastosowanie § 4 ust. 3 Rozporządzenia, zgodnie z którym jeżeli okres zwolnienia ucznia z realizacji zajęć uniemożliwia ustalenie śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej, w dokumentacji przebiegu nauczania zamiast oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony” albo „zwolniona”. Wniosek rodziców o zwolnienie Z formalnoprawnego punktu widzenia wniosek rodziców o zwolnienie ucznia z wykonywania określonych ćwiczeń lub całości zajęć wychowania fizycznego nie jest konieczny, ponieważ Rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych wskazuje wyraźnie, że podstawą do dokonania zwolnienia jest wyłącznie opinia lekarza. Rodzice często taki wniosek składają (uczeń pełnoletni może to zrobić samodzielnie), lecz należy podkreślić, że nie istnieje podstawa prawna, która uzasadniałaby żądanie wniosku od rodziców. Zaświadczenie czy opinia lekarska? Do zwolnienia ucznia z zajęć wf-u lub określonych ćwiczeń niezbędna jest opinia lekarza o ograniczonych możliwościach uczestniczenia ucznia w tych zajęciach lub o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń. Dyrektor szkoły nie potrzebuje formalnego zaświadczenia czy orzeczenia lekarskiego. Wystarczy przedstawienie mu opinii o tym, że choroba (a przez to stan zdrowia) uniemożliwia uczniowi uczestniczenie w zajęciach. Przepisy nie określają, że opinię musi wystawić lekarz specjalista, ponieważ stanowi ona część tzw. indywidualnej dokumentacji zewnętrznej. Rozporządzenie w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania, jakkolwiek wymienia opinię obok orzeczenia i zaświadczenia, jako dokumentację indywidualną zewnętrzną, to nie określa jednak wzoru opinii. Z treści Rozporządzenia można wywnioskować jedynie, że powinna ona umożliwiać identyfikację pacjenta, którego dotyczy, osoby sporządzającej dokument oraz być opatrzona datą wystawienia. Dyrektorzy szkół mogą otrzymywać opinie lekarskie w sprawie przeciwwskazań do udziału uczniów w zajęciach wychowania fizycznego sporządzone w różny sposób, właściwy dla danego zakładu opieki zdrowotnej. Wydawanie opinii jest czynnością administracyjną, potwierdzającą prawo do zwolnienia i nie obejmuje swym zakresem kryteriów wystawiania zwolnienia, które wydawane jest zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej przez dyplomowanego lekarza, stosownie do określonego schorzenia. W obecnym stanie prawnym Minister Edukacji i Nauki nie posiada kompetencji i podstaw prawnych do określania warunków oraz zasad wydawania orzeczeń lekarskich o ograniczonych możliwościach udziału dzieci i młodzieży w zajęciach wychowania fizycznego, np. w formie rozporządzenia. Kompetencje w tym zakresie ma minister zdrowia. Tym samym przepisy nie przewidują możliwości odwołania się przez dyrektora od takiej opinii (inaczej, niż np. w przypadku orzeczeń w sprawie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia dla nauczyciela). Kontrola zasadności wydawanych przez lekarzy opinii musiałaby obejmować pełną analizę dokumentacji medycznej ucznia. Obowiązki dyrektora i nauczyciela Lekarz nie ma uprawnień do zwolnienia ucznia z lekcji wf-u lub wykonywania określonych ćwiczeń, wydaje jedynie opinię o ograniczonych możliwościach wykonywania ćwiczeń lub uczestniczenia ucznia w zajęciach, a dyrektor na tej podstawie zwalnia go z zajęć. Przepis jednoznacznie wskazuje, że dyrektor zwalnia ucznia z zajęć, a nie, że może to zrobić. Dyrektor oraz nauczyciel wychowania fizycznego muszą wypełnić zalecenia lekarza związane ze stanem zdrowia ucznia i w tym zakresie niezastosowanie się do wskazówek wynikających z zaświadczenia lekarskiego może być podstawą odpowiedzialności, w razie gdyby uczniowi coś się stało. Na tym tle rodzą się różne stany faktyczne wymagające jednostkowego przeanalizowania. Poniżej udzielono odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane ze zwalnianiem uczniów z zajęć wf-u. Jak powinien postąpić dyrektor szkoły w sytuacji, gdy uczeń dostarczy zaświadczenie lekarskie o zwolnieniu w danym roku szkolnym tylko z zajęć wyczerpujących fizycznie? Dyrektor w takiej sytuacji ma obecnie możliwość zwolnienia ucznia jedynie z części ćwiczeń wykonywanych na lekcjach wychowania fizycznego – takich, które można uznać za wyczerpujące fizycznie. Należy podkreślić, że opinia lekarza musi zostać przedstawiona dyrektorowi, ponieważ nauczyciel samodzielnie nie posiada kompetencji do dokonywania zwolnień, czy to z niektórych ćwiczeń, czy też z całości zajęć, a zwolnienia może dokonać wyłącznie dyrektor. Naturalne w tym wypadku jest zwrócenie się przez dyrektora o opinię do nauczyciela wychowania fizycznego, który będzie posiadał wiedzę o tym, jakie ćwiczenia wykonywane w danym okresie edukacyjnym można uznać za wyczerpujące, a więc dające podstawę do zwolnienia. Czy dyrektor szkoły powinien wydawać decyzję o zwolnieniu ucznia z zajęć wychowania fizycznego na każdy okres zwolnienia lekarskiego, jeżeli jest ono wystawione na np. pięć dni? Zarówno zwolnienie z wykonywania określonych ćwiczeń, jak i z realizacji zajęć wychowania fizycznego jest wydawane na podstawie opinii lekarza. Z treści § 5 Rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych wynika jednocześnie, że opinia określa czas zwolnienia. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby lekarz wskazał 5 dni zwolnienia. Tak krótkie zwolnienie nie jest podstawą do nieklasyfikowania ucznia. Uczeń jest w kadrze wojewódzkiej tenisa ziemnego. W bieżącym roku szkolnym rodzice złożyli podanie o zwolnienie go z dwóch godzin zajęć wychowania fizycznego, które są na ostatniej godzinie lekcyjnej i uniemożliwiają mu udział w treningach. W dwóch pozostałych uczeń będzie uczestniczył. Czy dyrektor powinien wydać decyzję o zwolnieniu ucznia? W tej sytuacji nie zachodzą okoliczności umożliwiające dyrektorowi wydanie decyzji o zwolnieniu ucznia z zajęć z wychowania fizycznego – brak opinii lekarskiej. Co więcej, uczeń jest w pełni zdrowy, gdyż czynnie uprawia konkretną dyscyplinę sportu. Nie oznacza to jednak, że szkoła nie może poczynić pewnych starań, aby zaistniały podstawy do ustalenia temu uczniowi śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć z wychowania fizycznego i jednocześnie umożliwić mu dalsze treningi. Jeżeli nie ma możliwości przesunięcia godzin treningu, dyrektor szkoły, na podstawie złożonego przez rodziców wniosku, powinien uznać nieobecności ucznia na zajęciach za usprawiedliwione i poinformować zainteresowanych o przepisach, które określają, że uczeń może nie być klasyfikowany z jednego, kilku albo wszystkich zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na zajęciach edukacyjnych. Uczeń nieklasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny. By nie dopuścić do sytuacji, w której uczeń będzie musiał przystąpić do egzaminu klasyfikacyjnego z wychowania fizycznego, wystarczy, że jego usprawiedliwione nieobecności nie przekroczą połowy czasu przeznaczonego na zajęcia z wychowania fizycznego. Jeżeli uczeń i jego rodzice oraz nauczyciel wychowania fizycznego będą o tym pamiętali, nie będzie problemu z ustaleniem śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej. Forma decyzji o zwolnieniu ucznia z wychowania fizycznego Żaden przepis prawa oświatowego nie określa formy zwolnienia z zajęć wychowania fizycznego. Zwolnienie powinno być jednak wydawane w formie decyzji administracyjnej. Decyzja w sprawie zwolnienia z zajęć spełnia wszelkie przesłanki pozwalające ją uznać za decyzję w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego – jest wydawana przez organ administracji na podstawie wyraźnego upoważnienia zawartego w przepisach powszechnie obowiązujących, rozstrzyga sprawę co do jej istoty oraz przysługuje od niej odwołanie do organu wyższego stopnia. Zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 4 lit b Prawa oświatowego, tym organem odwoławczym jest właściwy kurator oświaty. Obecność zwolnionego ucznia na zajęciach Przepisy dotyczące zwolnienia z wf-u nie odnoszą się do obecności ucznia na zajęciach. W statucie szkoły powinny zostać określone obowiązki ucznia w zakresie usprawiedliwiania, w określonym terminie i formie, nieobecności na zajęciach edukacyjnych, w tym nieobecności na zajęciach wychowania fizycznego. Dyrektor powinien dookreślić, w formie procedury lub instrukcji, zasady zwalniania uczniów z zajęć wychowania fizycznego. Dla uczniów, którzy zostali z nich zwolnieni, można w takim dokumencie przyjąć zasadę, że jeżeli zajęcia wychowania fizycznego nie są zajęciami pierwszymi lub ostatnimi w danym dniu, to uczeń ma obowiązek przebywać na nich ze swoją klasą pod opieką nauczyciela wychowania fizycznego. Natomiast w przypadku, gdy zajęcia wychowania fizycznego wypadają jako pierwsze lub ostatnie w danym dniu, to uczeń, po dostarczeniu zaświadczenia od rodziców (prawnych opiekunów) o wyrażeniu na to zgody, może być zwolniony z obowiązku przebywania na tych zajęciach, o ile zwolnienie dotyczy całości zajęć, a nie poszczególnych ćwiczeń. Dyrektor może również zezwolić uczniowi zwolnionemu z zajęć wychowania fizycznego na pozostawanie pod opieką w świetlicy szkolnej. Procedura klasyfikacji rocznej i semestralnej zwolnionego ucznia Jeżeli okres zwolnienia ucznia z zajęć wychowania fizycznego uniemożliwia ustalenie śródrocznej lub rocznej, a w szkole policealnej – semestralnej, oceny klasyfikacyjnej, w dokumentacji przebiegu nauczania zamiast oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony” albo „zwolniona”. Sytuacja jest prosta, gdy uczeń posiada opinię lekarską dotyczącą całego roku szkolnego. Problem powstaje dopiero wtedy, kiedy uczeń w pierwszym półroczu roku szkolnego był zwolniony z zajęć, a w drugim normalnie na nie uczęszczał lub odwrotnie – czy wówczas w dokumentacji należy wpisać ocenę czy słowo „zwolniony”? Otóż w obu przypadkach (czyli zwolnienia ucznia tylko w pierwszym lub tylko w drugim semestrze) istnieje możliwość wystawienia oceny całorocznej (na którą składają się oceny z obu semestrów). Nie ma obecnie podstaw, aby takiemu uczniowi na świadectwie wpisywać „zwolniony”. Jeżeli rodzic lub uczeń dostarcza opinię lekarską np. w kwietniu, maju lub czerwcu na kilka miesięcy, to na podstawie ocen cząstkowych, które uczeń uzyskał od września, można ustalić mu roczną ocenę z wf-u, okres zwolnienia jest zbyt krótki, by uniemożliwiał jej ustalenie. Z kolei jeśli uczennica, która miała być nieklasyfikowana z wychowania fizycznego z powodu nieusprawiedliwionych nieobecności, na dwa dni przed zakończeniem pierwszego semestru dostarczyła zwolnienie lekarskie z udziału w zajęciach w semestrze pierwszym, dyrektor powinien je uwzględnić. Pomijając termin dostarczenia opinii, dyrektor nie może jej zakwestionować, gdyż mimo wszystko to lekarz stwierdził, że uczennica w tym czasie nie mogła uczestniczyć w zajęciach. Dyrektor szkoły jest natomiast zobowiązany do zwolnienia ucznia z zajęć na czas określony w opinii wydanej przez lekarza.