STAN RAWNY NA 30 PAŹDZIERNIKA 2020 Podejrzenie zakażenia COVID-19. Niedopuszczenie pracownika do pracy Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 59 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie MZ z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rze-czypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 491 ze zm.), • Rozporządzenie MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604), • Rozporządzenie MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań le-karskich pracowników, z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (t.j. Dz.U z 2016 r. poz. 2067). Dyrektor przedszkola nie powinien dopuścić do pracy podwładnego, u którego zauważa (on sam, lub też inni pracownicy) objawy zakażenia. Powinien również odsunąć od pracy pra-cownika w przypadku, gdy niepokojące objawy pojawią się w czasie pracy. Jakie umocowanie mają przywołane zalecenia w ogólnych regulacjach prawa pracy? I czy faktycznie można nie dopuścić do pracy pracownika podejrzanego o zakażenie? Od początku roku szkolnego 2020/2021 obowiązują zalecenia Głównego Inspektora Sanitar-nego dotyczące zasad pracy placówek oświatowych w warunkach ogłoszonego stanu epide-mii. Wytyczne te wydane zostały na podstawie art. 8a ust. 5 pkt 2 Ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zgodnie z tym przepisem Główny Inspektor Sani-tarny lub działający z jego upoważnienia inny organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej może wydawać osobom prawnym, osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym nieposiadają-cym osobowości prawnej, zalecenia i wytyczne określające sposób postępowania w trakcie realizacji zadań – w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo w razie niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej, które może stanowić zagro-żenie dla zdrowia publicznego, w szczególności wystąpienia choroby szczególnie niebez-piecznej lub wysoce zakaźnej, o których mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Regulacja ta wyraźnie wskazuje, że wytyczne GIS-u są wiążące dla dyrektora jednostki orga-nizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, a takimi właśnie jednostkami są szkoły i przedszkola. Dodatkowo należy przytoczyć regulację § 13c Rozporządzenia MEN z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funk-cjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwal-czaniem COVID-19, zgodnie z którym dyrektor jednostki systemu oświaty uwzględnia w funkcjonowaniu jednostki przepisy odrębne dotyczące ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii oraz wytycznych ministra właściwego ds. zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz ministra właściwego ds. oświaty i wychowania. Pomimo obowiązywania Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej Minister Edukacji Naro-dowej uznał za zasadne dodatkowe podkreślenie w przywołanym Rozporządzeniu obowiązku stosowania wytycznych GIS-u przez dyrektora. Tymczasem wytyczne przyjęte dla szkół i przedszkoli wskazują, że do pracy w podmiocie mogą przychodzić wyłącznie osoby zdrowe, bez jakichkolwiek objawów wskazujących na chorobę zakaźną. Ponadto nakazują również, aby w przypadku wystąpienia u pracownika, będącego na stanowisku pracy, niepokojących objawów sugerujących zakażenie koronawirusem niezwłocznie odsunąć go od pracy. Należy wówczas również wstrzymać przyjmowanie kolejnych grup dzieci, powiadomić właściwą miejscowo stację sanitarno-epidemiologiczną i stosować się ściśle do wydawanych instrukcji i poleceń. Stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy 26 lutego 2020 r., a więc na prawie miesiąc przed wejściem w życie Rozporządzenia MZ z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, na stronie PIP-u (pip.gov.pl) pojawiły się wyjaśnienia w związku z koronawirusem w postaci odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Wśród nich było m.in. pytanie o to, czy pracodawca może nie dopuścić do pracy pracownika, który wraca do pracy z pobytu w kraju/regionie objętym działaniem koronawirusa. PIP uznał wówczas, że pracodawca nie jest uprawniony do dokonywania samodzielnie oceny stanu zdrowia pracownika. Niedopusz-czenie pracownika do pracy ze względu na potencjalne zakażenie wirusem może narazić pra-codawcę na zarzuty o nękanie lub stosowanie mobbingu. Dziś już wiadomo, że zagrożenie jest poważne na tyle, że podobne zarzuty nie mogą być wo-bec pracodawcy wystosowane, głównie z uwagi na treść art. 15 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne wa-runki pracy. Jest to regulacja ogólna, odnosząca się do każdego pracodawcy, i zawiera ona w sobie również obowiązek stosowania wszelkich działań profilaktycznych, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka zakażenia się pracowników w miejscu pracy. W przypadku dyrektora szkoły czy przedszkola obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wynika jednak również z art. 68 ust. 1 pkt 6 Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym dyrektor wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub przedszkole. Obowiązek ten dodatkowo zostaje potwier-dzony regulacją § 2 Rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeń-stwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, stosownie do którego dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w placówce. Wracając do wyjaśnień PIP-u, warto zauważyć, że Inspekcja odpowiedziała również na pyta-nie, czy pracodawca może zlecić dodatkowe badania lekarskie pracownikowi. Zgodnie ze stanowiskiem PIP-u prawo pracy określa zasady kierowania pracowników na badania lekar-skie i przeprowadzania badań wstępnych, okresowych i kontrolnych pracownika. Przepisy nie przewidują kierowania pracownika na badania w związku ze zwiększonym ryzykiem zacho-rowania na choroby wirusowe. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownik podlega bada-niom profilaktycznym: wstępnym – przy przyjęciu do pracy, a także okresowym i kontrolnym. Zakres i częstotliwość badań okresowych ustala lekarz zgodnie ze wskazówkami meto-dycznymi w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych. Badania kontrolne są wyko-nywane w przypadku, gdy niezdolność pracownika do pracy trwała dłużej niż 30 dni. Tryb i zakres badań profilaktycznych pracowników są uregulowane przepisami Rozporządze-nia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowni-ków, z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Zgodnie z przepisem § 6 przepro-wadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania ba-dań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy może zacho-dzić w przypadku: • konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.), • stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 k.p.), • stwierdzenia niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono do żadnej z grup inwalidów (art. 231 k.p.). Skierowanie na przeprowadzenie badania wydaje pracodawca po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy. Przepisy Kodeksu pracy oraz wspo-mnianego Rozporządzenia nie uprawniają natomiast pracodawcy do skierowania pracownika na badania lekarskie w sytuacji, gdy np. pracownik jest przeziębiony i może zagrażać innym pracownikom, bez zgody tego pracownika, jeżeli nie zbiega się to z terminem kolejnego ba-dania okresowego. Wątpliwości związane ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy Z przedstawionymi stanowiskami Inspekcji nie można się jednak zgodzić. Gdyby bowiem faktycznie przyjąć, że pracodawca nie ma prawa skierować na badanie pracownika, u którego podejrzewa zakażenie koronawirusem, wówczas oznaczałoby to, że nie ma również prawa odsunąć pracownika od pracy w przypadku wystąpienia objawów choroby. Oczywiście dy-rektor przedszkola nie ma możliwości samodzielnego zdiagnozowania pracownika, zatem po-zbawienie go możliwości żądania dodatkowego badania może w praktyce oznaczać, że dyrektor narazi bezpieczeństwo innych pracowników mających kontakt z potencjalnie zaka-żonym, a dodatkowo nie wykona zaleceń GIS-u pomimo wyraźnego obowiązku wynikającego z przytoczonych wcześniej regulacji. W tym wypadku należy zatem uznać, że dobro w postaci bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz oczywiście dzieci musi być chronione. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 229 § 4 k.p. pracodawca nie może dopuścić do pracy pra-cownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Podstawą dopuszczenia do pracy jest zatem aktualne orze-czenie lekarskie, które co do zasady jest aktualne przez wyraźnie w nim wskazany okres, na jaki zostało wydane. Od tej zasady istnieje jednak oczywisty wyjątek, na który zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02). Czytamy w nim, że „aktu-alnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 k.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystą-pienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika”. Taka zmiana nie musi dotyczyć tylko wystąpienia objawów zakażenia koronawirusem. Przy-kładowo złamana ręka u pracownika odbywającego samodzielnie podróże służbowe samo-chodem już jest podstawą do odsunięcia od wykonywania obowiązków, zmiana stanu zdrowia wyklucza bowiem możliwość ich wykonywania. Oczywiście to tylko przykład, ale wskazuje, że orzeczenie o spełnianiu warunków zdrowotnych do wykonywania zawodu nauczyciela czy pracownika niepedagogicznego nie jest aktualne bezwarunkowo, niezależnie od okoliczności, jakie mogły wystąpić w czasie obowiązywania orzeczenia. Ważne! Biorąc po uwagę powyższe argumenty, uznać należy, że dyrektor przedszkola, który zaob-serwował u pracownika katar, kaszel, gorączkę czy inne niepokojące objawy, ma prawo nie dopuścić takiej osoby do pracy i skierować ją na dodatkowe badanie. W tym wypadku wzglę-dy bezpieczeństwa wszystkich pracowników i dzieci muszą mieć pierwszeństwo. Nie można się również zgodzić z tezą, że takie traktowanie pracownika ma znamiona mob-bingu czy dyskryminacji. Można by mówić o takich naruszeniach wyłącznie wtedy, gdy dzia-łania dyrektora dotyczyłyby wyłącznie jednego pracownika, a objawy występujące u innej osoby nie powodowałyby żadnej reakcji przełożonego. Jeżeli jednak zasady bezpieczeństwa są jednakowe dla wszystkich pracowników placówki, wówczas oczywiście nie dochodzi do nie-równego traktowania.