STAN PRAWNY NA 23 PAŹDZIERNIKA 2020 Patron, sztandar i hymn szkoły – regulacje prawne Opracował: Patryk Kuzior, prawnik. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2019 r. poz. 502), • Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1509), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.). Tradycja nadawania szkołom i placówkom oświatowym imion, której często towarzyszy wybór patrona, jest bardzo długa. W sytuacji fundowania sztandaru czy ustalania godła szkoły jest podobnie. Wymienione wyżej elementy oraz ustalane w wielu szkołach hymny, motta czy identyfikujące placówkę symbole graficzne w postaci logo odgrywają ważną rolę w ceremoniale szkoły i wzmacnianiu poczucia tożsamości członków wspólnoty. Często podkreśla się też duże znaczenie zewnętrznych oznak szkolnych tradycji w procesie wychowawczym, propagowaniu postaw patriotycznych i obywatelskich czy też w kształtowaniu więzi ze wspólnotą lokalną, regionem oraz krajem. Wobec omawianych kwestii prawo oświatowe nie pozostaje obojętne, dlatego warto przybliżyć obowiązujące w tym zakresie regulacje. Podstawowym aktem odnoszącym się do kwestii nadawania imienia szkole jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Przepisy tego Rozporządzenia zawierają regułę, według której nazwa szkoły składa się m.in. z imienia szkoły, jeśli takie nadano (§ 1 ust. 1 pkt 3). Użycie w przepisie sformułowania „jeśli takie nadano” wskazuje jednoznacznie, że nadanie imienia szkole nie jest obligatoryjne. Warto w tym miejscu wspomnieć, że – zgodnie z utrwaloną praktyką – imienia nie nadaje się szkole w momencie jej utworzenia. Ustala się je najczęściej po jakimś okresie funkcjonowania placówki, kiedy zacznie się już kształtować pewna tradycja szkoły. Jeżeli szkole nadano imię, to fakt ten powinien znaleźć swoje odzwierciedlenie również w treści statutu szkoły. Wybór patrona Imiona mogą być nadawane szkołom i placówkom, prawo nie zezwala natomiast na nadawanie imienia zespołowi szkół. Kiedyś taka możliwość istniała, została jednak zniesiona w 2007 r. Przyczyną wprowadzenia takiej zmiany był fakt, że zespół jest w istocie tylko strukturą organizacyjną, mającą na celu usprawnienie zarządzania. W ramach zespołu działają zaś – w dużym zakresie odrębnie – szkoły i placówki, które mają prawo do kultywowania własnych tradycji i budowania odrębnej tożsamości. Trzeba zaznaczyć, że nic nie stoi na przeszkodzie, by nadać imię szkołom wchodzącym w skład zespołu. Możliwe jest też, by szkoły różnego typu, tworzące dany zespół, nosiły imię tego samego patrona. W przypadku wszystkich typów szkół imię nadaje organ prowadzący. By mógł to zrobić, wniosek w tej sprawie musi złożyć albo rada szkoły, albo – wspólnie – rada pedagogiczna, rada rodziców i samorząd uczniowski (w przypadku szkoły policealnej rada pedagogiczna i samorząd uczniowski). W szkole, w której nie funkcjonuje rada szkoły, konieczne będzie złożenie wspólnego wniosku, choć może on zaistnieć także tam, gdzie działa rada szkoły. Wspólny wniosek zakłada, że wszystkie wymienione organy statutowe szkoły winny wyrazić zgodną wolę co do nadania szkole określonego imienia. Różnica zdań między organami wyklucza możliwość skutecznego złożenia wniosku. Taka konstrukcja powoduje, że wybór imienia należy do społeczności szkolnej. Dokonany przez nią wybór podlega zatwierdzeniu przez organ prowadzący, który może nie zaakceptować propozycji zawartej we wniosku, ale nie może zmienić wybranego imienia. Wszystkie z ww. organów, które mają prawo inicjatywy wyboru patrona szkoły, są organami kolegialnymi, w związku z czym oświadczenie woli wyrażane jest w formie uchwały. Sposób procedowania oraz formę głosowania określają wewnętrzne regulaminy tych organów, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by dla rozstrzygnięcia tak istotnej dla szkoły kwestii organy te ustaliły szczególną procedurę działania, z uwzględnieniem np. form konsultacji ze wszystkimi członkami społeczności szkolnej. Konieczność wypracowania wspólnego stanowiska przez trzy różne organy może być dla społeczności szkolnej świetną okazją do przetestowania mechanizmów demokratycznych, umiejętności negocjacji i osiągania kompromisu. Pomysły na sposób wypracowania wspólnego stanowiska mogą być bardzo różne – jedną z form może być np. zgłoszenie przez każdy z organów kilku propozycji i poddanie całej listy konsultacjom wśród wszystkich członków społeczności szkolnej, a więc wśród uczniów, nauczycieli i rodziców. Ostateczny wybór mógłby przy takim wariancie zostać dokonany spośród dwóch–trzech propozycji, które zyskałyby największe uznanie. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego, szczególnie tych, które prowadzą wiele szkół, zdarzają się pomysły wprowadzania jednolitej procedury wyboru patrona szkoły. Należy ocenić je krytycznie, ponieważ takie działania ograniczają swobodę działania organów wewnętrznych szkoły, które mogą ustalić sposób wyboru patrona według własnego uznania. W przepisach nie znajdziemy żadnych wytycznych, czym społeczność szkoły winna się kierować przy wyborze imienia. Nie przesądzono zatem odgórnie, czy jednostkom oświatowym należy nadawać wyłącznie imiona pojedynczych osób (np. Bolesława Prusa, Mikołaja Kopernika), czy może ono pochodzić od grupy osób wyróżniających się jakąś szczególną cechą (np. Noblistów Polskich, Polskich Wieszczy itp.), czy też np. od jakiejś znanej nazwy własnej (np. Dywizjonu 303). Dylematów związanych z wyborem może być więcej – można zastanawiać się, czy w przypadku imion pochodzących od osób w grę wchodzą także postaci fikcyjne, czy za patrona można obrać osobę żyjącą, czy też patronem może być tylko postać historyczna. Fakt, że przepisy milczą na ten temat, niewątpliwie nie jest niedopatrzeniem prawodawcy ani żadną luką prawną. Brak regulacji oznacza swobodę wyboru imienia przez szkolną społeczność. Decyzja może zatem zostać podyktowana lokalną tradycją, charakterem danej szkoły (np. szkoła sportowa za patrona przyjmie utytułowanego sportowca, szkoła artystyczna osobę z kręgu kultury itp.) czy też innymi czynnikami. Ważne jest, by obrany patron nie był przysłowiową kością niezgody, lecz by łączył członków całej społeczności szkolnej. Zasadne jest unikanie imion kontrowersyjnych, obierania za patronów osób, które nie są rozpoznawalne, nie mają szczególnych osiągnięć czy też nie stanowią odpowiedniego autorytetu. Formalnie nie ma przeszkód, by za patrona obrać osobę żyjącą. Trzeba jednak zaznaczyć, że w takim wypadku należałoby uzyskać zgodę takiej osoby. Podobnie celowe byłoby uzyskanie zgody rodziny na użycie w nazwie szkoły imienia i nazwiska osoby zmarłej w nieodległej przeszłości. Imię i nazwisko stanowią dobro osobiste, które podlega ochronie prawnej. Sztandar Sztandar jako symbol identyfikacyjny określonej wspólnoty wywodzi się z tradycji wojskowej. Sztandar szkolny jest z kolei znakiem „małej ojczyzny” – szkoły i jej środowiska, i powinien przypominać o najważniejszych momentach z życia szkoły, być wyrazicielem celów i dążeń środowiska. Zwyczajowo sztandar uświetnia najważniejsze szkolne uroczystości, otaczany jest czcią i szacunkiem, a jego przechowywaniu i prezentacji często towarzyszy specjalny szkolny ceremoniał. Z przepisu art. 98 ust. 1 pkt 26 Prawa oświatowego wynika, że statut szkoły określa warunki stosowania sztandaru szkoły, godła szkoły oraz ceremoniału szkolnego, o ile zostały ustanowione. Skoro w przepisie użyto sformułowania „o ile zostały ustanowione”, to znaczy, że posiadanie sztandaru nie jest obligatoryjne. Przepisy, poza tym dość ogólnym sformułowaniem, nie określają żadnych szczegółów dotyczących tego, jak ma wyglądać sztandar szkolny. Z uwagi na to, że przepisy dotyczące sztandaru mają znajdować się w statucie szkoły, jego ustanowienia dokonuje rada szkoły, a w przypadku szkoły, w której rada nie funkcjonuje – rada pedagogiczna. Tradycyjnie sztandar składa się z osadzonego na zdobnym drzewcu płata tkaniny, najczęściej w kształcie kwadratu lub prostokąta, zdobionego obszyciami, frędzlami itp. Na sztandarze umieszcza się zwykle wizerunek orła białego ze złotą koroną, zgodny z godłem państwowym (orzeł może być wyszyty także srebrną nicią), ustalony według zasad polskiej heraldyki herb szkoły lub inny emblemat czy rysunek, nawiązujący do nazwy szkoły (zdarza się, że na sztandarze umieszczany jest portret patrona szkoły). Warto w tym miejscu wyjaśnić, że szkoły publiczne oraz szkoły niepubliczne mają prawo do używania wizerunku orła ustalonego dla godła. Prawo to zostało zagwarantowane w art. 2a pkt 12 Ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Należy też pamiętać, że obowiązkiem każdego obywatela oraz organów i instytucji jest otaczanie wizerunku orła ustalonego dla godła czcią i szacunkiem, a to oznacza, że obowiązek ten dotyczyć będzie także sztandaru szkoły, jeśli jego elementem stanie się właśnie godło państwowe. Zasadne jest, by orzeł z godła państwowego umieszczany był na tle barw narodowych. Wedle przyjętej praktyki godło państwowe na tle barw narodowych umieszcza się na rewersie sztandaru, po tej stronie umieszcza się też zwykle napis (w postaci okręgu lub słów rozmieszczonych symetrycznie, np. skośnie w równej odległości od rogów sztandaru) stanowiący motto, jakąś przewodnią myśl czy hasło, z którym identyfikuje się społeczność szkoły. Formalnie nie ma żadnych przeszkód, by zamiast godła państwowego i barw narodowych na sztandarze szkoły użyć np. herbu gminy, w której szkoła ma swoją siedzibę, lub też herbu województwa. Zamiast barw narodowych zasadne jest w takim wypadku użycie, odpowiednio, barw lokalnej lub regionalnej flagi. Z kolei awers sztandaru jest odpowiednim miejscem dla herbu szkoły lub innego emblematu identyfikującego oraz nazwy szkoły wraz z imieniem patrona. Jeśli chodzi o barwy, to ze względów estetycznych racjonalne wydaje się użycie jednego koloru lub maksymalnie dwóch kolorów. Projektując sztandar, trzeba pamiętać, by był on zarówno rozpoznawalny, jak i czytelny. Liczba elementów graficznych oraz napisów nie może być zatem nadmierna, kolory powinny być odpowiednio dobrane. Nie istnieją żadne regulacje dotyczące kwestii fundowania sztandaru. Sztandar może być zakupiony przez organ prowadzący, ale również może zostać nabyty ze środków pochodzących z dobrowolnych datków, zebranych np. przez radę rodziców od członków społeczności szkolnej. Jeżeli szkoła posiada sztandar, to jego wzór, wraz z zasadami jego używania, powinien zostać opisany w statucie szkoły. Hymn szkoły W przepisach prawa nie ma natomiast żadnych regulacji dotyczących hymnu szkoły. Nie oznacza to jednak, że szkoła nie może takowego posiadać. Przeciwnie, uroczyste wykonywanie hymnu szkoły może być elementem zapisanego w statucie szkoły ceremoniału. Tworząc hymn szkoły, nie można zapomnieć, że tradycyjnie hymn to uroczysta, pochwalna pieśń, komponowana na czyjąś cześć lub na cześć jakiejś idei (w tym wypadku na cześć szkoły), o apostroficznym charakterze wypowiedzi. Słowa hymnu powinny nawiązywać do konkretnej szkoły oraz do wartości i idei bliskich członkom wspólnoty. Słowa hymnu oraz zapis nutowy mogą być zapisane w statucie szkoły (w formie załączników).