STAN PRAWNY NA 23 PAŹDZIERNIKA 2020 Urlopy w przedszkolach niepublicznych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r. Nr 2 poz. 14 ze zm.). Wymiar urlopu nauczycieli przedszkoli prowadzonych przez jednostki samorządu terytorial-nego uregulowany został w art. 64 ust. 3 Karty nauczyciela, zgodnie z którym nauczycielom zatrudnionym w przedszkolach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w pla-nie urlopów. Przepisu tego nie stosujemy jednak w przedszkolach niesamorządowych, a więc w przedszkolach niepublicznych oraz publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne lub inne niż jednostka samorządu terytorialnego osoby prawne, co z kolei wynika z regulacji art. 91b ust. 1 pkt 3 i 4 KN. Regulacja ta ustala zakres stosowania Ustawy w odniesieniu do poszczególnych jednostek organizacyjnych systemu oświaty i nie wymienia art. 64 ust. 3 wśród przepisów stosowanych w przedszkolach niesamorządowych. Oznacza to, że do uprawnień urlopowych nauczycieli przedszkoli niepublicznych i publicznych niesamorządo-wych stosujemy przepisy Kodeksu pracy. Wymiar urlopu Zgodnie z art. 154 § 1 Kodeksu pracy wymiar urlopu wynosi: • 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, • 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. Do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia urlopowe, wlicza się okresy nauki wskazane w art. 155 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia: • zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem na-uczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata, • średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat, • średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół za-wodowych – 5 lat, • średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata, • szkoły policealnej – 6 lat, • szkoły wyższej – 8 lat. Okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Nauczycielowi, który ukończył szkoły średnią i wyż-szą, zalicza się 8 lat do okresu, od którego zależą uprawnienia urlopowe. Po 2 latach pracy będzie mu przysługiwał wymiar urlopu w wysokości 26 dni. Przyjmijmy jednak, że nauczyciel rozpoczyna pracę bezpośrednio po studiach jako nauczyciel-stażysta w przedszkolu nie-publicznym. W pierwszym roku zatrudnienia nauczyciel będzie nabywał prawo do kolejnych dni urlopu z każdym miesiącem, przy czym prawo to liczymy, dzieląc 20 dni wymiaru urlopu przez 12 miesięcy, co daje prawo do 1,67 dni urlopu za każdy miesiąc. Po 2 miesiącach będzie to zatem odpowiednio 3,34 dnia itd. Od 1 stycznia roku kalendarzowego następującego po roku, w którym zostało podjęte pierwsze zatrudnienie, nauczyciel nabędzie prawo do urlopu w pełnym przysługującym wymiarze 20 dni. Dodać należy, że do okresu zatrudnienia, od którego zależą prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub wię-cej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrud-nienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy. Urlop proporcjonalny do wymiaru etatu Zgodnie z art. 154 § 2 Kodeksu pracy wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepeł-nym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracow-nika. Aby ustalić wymiar urlopu nauczyciela przedszkola niesamorządowego zatrudnionego w niepełnym wymiarze, należy pomnożyć wymiar etatu przez pełny wymiar urlopu. Co do wymiaru etatu należy jednak zauważyć, że w przypadku jednostek organizacyjnych systemu oświaty zwyczajowo stosuje się sposób obliczenia wymiaru etatu w odniesieniu do tygodnio-wej liczby godzin dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych danego nauczyciela. W przypadku przedszkoli gminnych pensum nauczycielskie wynosi np. 22 godziny w przy-padku nauczycieli pracujących z grupami dzieci 6-letnich. Nauczyciel pracujący w wymiarze 1/2 etatu miałby ów wymiar ustalony nie jako 1/2 etatu, lecz zwyczajowo 11/22 etatu. Taki zapis nie jest do końca prawidłowy, ponieważ odnosi się tylko do godzin pensum, podczas gdy na czas pracy nauczyciela składają się również inne czynności. Niemniej z reguły właśnie taki sposób zapisu wymiaru etatu jest stosowany. W przedszkolach niesamorządowych stosuje się analogiczne określenie wymiaru etatu nauczyciela, z tym jednak zastrzeżeniem, że w tych jednostkach wymiar pensum nie jest ustalony przez przepisy Karty nauczyciela. Nie ma więc przeszkód, aby ustalić tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin pracy nauczyciela na 20 czy 30 godzin. Przyjmijmy, że nauczyciel pracuje w wymiarze 18/30 etatu i ma 10-letni staż pracy. Dla obliczenia należnego urlopu mnożymy wymiar etatu 18/30 oraz 26 dni urlopu należnego przy zatrudnieniu w pełnym etacie: 18/30 x 26 = 15,6 (dni urlopu) Pamiętać należy o wynikającym z art. 1553 § 1 Kodeksu pracy obowiązku zaokrąglenia nie-pełnego dnia urlopu w górę do pełnego dnia. Ostatecznie nauczycielowi zatrudnionemu w wymiarze 18/30 przysługuje 16 dni urlopu. Urlop proporcjonalny do wymiaru etatu i okresu zatrudnienia Kolejną kwestię stanowi sposób obliczenia urlopu należnego nauczycielowi zatrudnionemu w niepełnym etacie i jedynie przez część roku. Ponownie weźmiemy tu pod uwagę nauczycie-la z ponad 10-letnim stażem pracy, dla którego podstawa wymiaru urlopu wynosi 26 dni, za-trudnionego w wymiarze 18/30 i przez 10 miesięcy. Wymiar urlopu wylicza się następująco: 10/12 (okres zatrudnienia) x 26 (dni) x 18/30 = 12,99 – co po zaokrągleniu w górę daje 13 dni należnego urlopu. Należy pamiętać o zasadach wynikających z art. 1542 § 1 Kodeksu pracy. W myśl tej regulacji urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Jednakże udzielenie pracownikowi urlopu jest do-puszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop. Urlopu udziela się więc dokładnie w takim wymiarze godzinowym, jaki odpowiada czasowi pracy nauczyciela w danym dniu. Przyjąć przy tym należy zasadę wynikającą z art. 1542 § 2 Kodeksu pracy, która mówi, że jeden dzień urlopu odpowiada ośmiu godzinom pracy. Przed udzieleniem urlopu należy przeliczyć wymiar urlopu wyrażony w dniach na wymiar godzi-nowy. Przypadki szczególne Urlop proporcjonalny należy obliczyć także w razie wystąpienia zdarzeń wskazanych w art. 1552 § 1 Kodeksu pracy, a więc w odniesieniu do pracownika powracającego do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego i po trwającym co najmniej miesiąc okresie: • urlopu bezpłatnego, • urlopu wychowawczego, • odbywania zasadniczej służby wojskowej lub jej form zastępczych, służby przygoto-wawczej, okresowej służby wojskowej, terytorialnej służby wojskowej pełnionej rota-cyjnie, przeszkolenia wojskowego albo ćwiczeń wojskowych, • tymczasowego aresztowania, • odbywania kary pozbawienia wolności, • nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy. W czasie tych nieobecności nauczyciel nie nabędzie prawa do urlopu. Oblicza się go propor-cjonalnie do pozostałego okresu zatrudnienia w roku. Ekwiwalent W przypadku gdy nauczyciel zatrudniony jedynie przez część roku nie wykorzysta należnego mu urlopu, przysługuje mu ekwiwalent. Prawo to wynika z art. 171 § 1 Kodeksu pracy, zgod-nie z którym w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Zasady obliczania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop określają przepisy Rozporządzenia MPiPS z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. W § 14 Rozporządzenie to stanowi, że ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, zwany dalej „ekwiwalentem”, ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego, ze zmianami określonymi w § 15–19 Rozporządzenia. Zgodnie z informacją dostępną na stronie Państwowej Inspekcji Pracy (www.pip.gov.pl) podstawę do obliczenia ekwiwalentu stanowią: • składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości, w wy-sokości należnej w miesiącu, w którym pracownik nabył prawo do tego ekwiwalentu, • wynagrodzenie zmienne wypłacone pracownikowi w okresie 3 miesięcy kalendarzo-wych poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu (dotyczy to składników przysługujących za okresy nie dłuższe niż miesiąc) oraz wynagrodzenie zmienne wy-płacone w okresie 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu (dotyczy to składników przysługujących za okresy dłuższe niż miesiąc). W przypadku gdy w okresie stanowiącym podstawę obliczenia przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracownik nie przepracował pełnego okresu, wynagrodzenie dzieli się przez liczbę dni faktycznie przepracowanych, wyliczając w ten sposób wynagrodzenie za jeden dzień przepracowany. Uzyskany wynik mnoży się przez liczbę dni, jaką pracownik przepra-cowałby, gdyby pracował we wszystkie dni przewidziane zgodnie z obowiązującym rozkła-dem czasu pracy, a więc uzupełnia się wynagrodzenie do wysokości, jaką by pracownik otrzymał, gdyby przepracował pełne miesiące. Jeżeli przez cały okres przyjęty do obliczenia podstawy wymiaru ekwiwalentu lub przez okres krótszy, lecz obejmujący pełne miesiące ka-lendarzowe, pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie, uwzględnia się najbliższe mie-siące kalendarzowe. Jeśli pracownik przez cały miesiąc przebywał na urlopie lub zwolnieniu chorobowym – przy obliczaniu ekwiwalentu należy uwzględnić kolejny miesiąc, za który przysługiwało mu wynagrodzenie. Współczynnik stanowiący podstawę do obliczenia ekwiwalentu za jeden dzień urlopu oblicza się corocznie, odejmując od liczby dni w danym roku kalendarzowym łączną liczbę przypada-jących w tym roku niedziel i świąt oraz dni wolnych od pracy, wynikających z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, a otrzymany wynik dzieli się przez 12. Zau-ważyć należy, że współczynnik zależy od łącznej liczby dni wolnych od pracy w przeciętnym 5-dniowym tygodniu pracy w danym roku kalendarzowym. W tym roku, aby obliczyć współ-czynnik, należy dokonać następujących działań: 366 (dni) – 113 (52 niedziele + 52 dni wolne + 9 dni świąt) = 253 (dni) 253 (dni) / 12 (miesięcy) = 21,08 (współczynnik dla pełnego etatu) 21,08 / 2 = 10,54 (współczynnik dla połowy etatu) Dzieląc kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przez współczynnik, a następnie dzieląc otrzymany w ten sposób ekwiwalent za jeden dzień urlopu przez 8, otrzymujemy ekwiwalent za jedną godzinę urlopu. Dodać należy, że kwotę przeciętnego wynagrodzenia liczymy, sumując: • wynagrodzenie określone w stałej miesięcznej wysokości należnego w miesiącu, w którym pracownik nabył prawo do ekwiwalentu, • przeciętną wysokości zmiennych składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy jednomiesięczne lub krótsze, obliczonej z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, • przeciętną wysokości zmiennych składników wynagrodzenia przysługujących za okre-sy dłuższe niż jeden miesiąc, wypłaconych w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym pracownik nabył prawo do ekwiwalentu. Mnożąc ekwiwalent za jedną godzinę urlopu przez liczbę godzin niewykorzystanego przez pracownika urlopu wypoczynkowego, uzyskujemy kwotę ekwiwalentu za urlop należną pra-cownikowi. Przyjmijmy, że mówimy o nauczycielu zatrudnionym w pełnym wymiarze, któ-rego wynagrodzenie wynosi 3000 zł. Kwota ta stanowi podstawę wyliczenia ekwiwalentu, którą należy podzielić przez otrzymany wcześniej współczynnik: 3000 zł / 21,08 = 142,31 zł 142,31 zł / 8 (dobowy czas pracy) = 17,79 zł (ekwiwalent za godzinę urlopu) 17,79 x 40 (przykładowa liczba godzin urlopu niewykorzystanego: 5 dni po 8 godzin) = 711,60 zł W ten sposób otrzymujemy kwotę do wypłaty. Urlop proporcjonalny przy zmianie pracy Zasady obliczania urlopu proporcjonalnego przy zmianie pracy określa art. 1551 Kodeksu pracy. Zgodnie z tą regulacją w roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pra-cownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu, pracownikowi przysługuje urlop: • u dotychczasowego pracodawcy – w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepra-cowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze, • u kolejnego pracodawcy – w wymiarze: o proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowe-go, o proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego. Pamiętać należy, że jeżeli nauczyciel przed ustaniem stosunku pracy u jednego pracodawcy wykorzystał – biorąc pod uwagę proporcjonalne do okresu zatrudnienia obliczenie należnego urlopu – urlop w wymiarze wyższym niż mu przysługiwał, wówczas u kolejnego pracodawcy przysługuje mu urlop w odpowiednio niższym wymiarze. Jeżeli np. nauczyciel zmienił miejsce pracy dokładnie z 1 lipca, to u dotychczasowego pracodawcy przysługiwało mu prawo do 13 dni urlopu, licząc ten wymiar proporcjonalnie do okresu zatrudnienia. Nie było jednak przeciwwskazań do tego, aby nauczyciel skorzystał w pierwszej połowie roku z większej czę-ści urlopu, np. z 20 dni. W ten sposób u kolejnego pracodawcy ma prawo jedynie do 6 dni urlopu (zakładając, że ma 10-letni staż pracy), mimo że, licząc proporcjonalnie, nadal przy-sługiwałoby mu 13 dni. Urlopu udzielamy w dni pracy Według art. 1542 § 1 Kodeksu pracy urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpo-wiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Urlopu udziela się w dni, które są dla nauczyciela dniami pracy według arkusza organizacji pracy placówki. Jeżeli nauczyciel pracuje np. w poniedziałki i wtorki, to urlopu udziela się tylko w te dni. Plan urlopów Stosownie do art. 163 Kodeksu pracy urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlo-pów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Nie oznacza to jednak, że wykluczone jest udzielanie urlopów poza tym planem. Jest to dopuszczalne, o ile pracodawca wyrazi zgodę na udzielenie urlopu w innym terminie, niż przewiduje plan. Zgodnie z art. 164 § 1 Kodeksu pracy przesu-nięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika, umotywowany ważnymi przy-czynami. Przesunięcie terminu urlopu jest także dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy. Plan urlopów nie obejmuje oczywiście tzw. urlopu na żądanie, o którym mowa w art. 1672 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracodawca jest zobowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Plan, w zależności od stażu pracy nauczyciela, obejmie 16 lub 22 dni.