Pomocne narzędzia w badaniu predyspozycji i osobowości Opracowała: Paulina Szymańska, absolwentka japonistyki, tłumaczka, autorka wielu publikacji, pasjonatka podróży i pilotka wycieczek Testy psychometryczne cieszą się w ostatnich latach bardzo dużą popularnością. Robimy je m.in. po to, aby lepiej poznać swoje cechy osobowości, słabe i mocne strony, motywację, powody działania, sposoby reagowania na różnego typu sytuacje czy temperament. Zdarza się, że tego typu testy są wykorzystywane np. w procesach rekrutacji: sprawdza się wówczas, czy kandydat ma predyspozycje i motywację odpowiednią dla danego stanowiska. Wiele takich testów możemy zrobić samodzielnie – niektóre z ich dostępne są również online. Historia testów osobowości Szacuje się, że dotychczas stworzono kilka tysięcy testów osobowości (w samych Stanach Zjednoczonych liczba ta przekracza 2,5 tys.). Oczywiście wiele z nich wykorzystuje identyfikację bardzo podobnych cech osobowości i bazuje na podobnej strategii diagnostycznej, dlatego skupimy się na kilku najbardziej popularnych testach i narzędziach. Aby poznać genezę powstawania narzędzi psychometrycznych, musimy sięgnąć po informacje znane od czasów Hipokratesa. Bazując na typologii grecko-arabskiej, Hipokrates wyróżnił bowiem cztery typy osobowości. Według jego modelu każdy człowiek ma w sobie mieszankę różnych płynów, które kształtują usposobienie. Wyróżniamy zatem: • sangwinika (łac. sanguis – krew) – człowieka o osobowości spontanicznej, optymistycznej, otwartej na ludzi, ale również porywczej i emocjonalnej, • choleryka (gr. kholē – żółć) – człowieka czynu o cechach przywódczych, który lubi kontrolować i samodzielnie podejmować decyzje, • melancholika (gr. melas, melan – czarny, kholē – żółć) – umysł analityczny, wrażliwy, perfekcjonista o wysokich oczekiwaniach wobec siebie, • flegmatyka (gr. phlegma – flegma) – osobę spokojną i zrównoważoną, wrażliwą i nielubiącą presji. Według tej klasyfikacji dominacja jednego z płynów może determinować zachowanie i wygląd danej osoby. Model ten jest jednak bardzo uproszczony, większość ludzi posiada bowiem cechy niemalże z każdej z tych grup w różnych proporcjach. Z tego powodu w późniejszych rozważaniach na temat definiowania typów osobowości badacze zaczęli posługiwać się bardziej rozbudowanymi systemami. Ojcem współczesnych koncepcji typów osobowości jest Carl Gustav Jung, szwajcarski psychiatra i psycholog. W pionierskiej publikacji Typy psychologiczne Jung stwierdził, że każdy człowiek ma w sobie pewne dominujące cechy, dzięki którym kieruje swoją energię psychiczną ku światu zewnętrznemu (ekstrawersja) lub ku swojemu wnętrzu (introwersja). Jednocześnie Jung podkreślał, że psychika człowieka jest bardzo złożona i nie istnieją typowi ekstra- lub introwertycy. Nawet niedominujące cechy charakteru mogą się czasem ujawniać np. w snach. Bardziej rozbudowaną wersją koncepcji Junga jest teoria osobowości zaproponowana przez Isabel Briggs Myers i jej matkę Katherine Cook Briggs, na podstawie której powstał jeden z najpopularniejszych testów psychometrycznych – MBTI (Myers-Briggs Type Indicator). Podobno ok. 80 proc. firm z listy Fortune 500 (coroczny ranking najbogatszych amerykańskich przedsiębiorstw) korzysta z MBTI w swoich procesach rekrutacyjnych. Co ciekawe, wraz z opisem osobowości, naszych mocnych i słabych stron możemy poznać rekomendowane dla nas stanowiska. Najpopularniejsze narzędzia badania osobowości Testy MBTI zaproponowane przez Myers i Briggs badają cztery różne wymiary osobowości, zestawiając ze sobą przeciwstawne funkcje. Po pierwsze oceniają one kierunek przepływu energii, czyli to, o czym pisał Jung (ekstrawersję i introwersję). Po drugie zaś badają, w jaki sposób zdobywamy informacje – przez poznanie czy intuicję. Po trzecie: czym kierujemy się przy podejmowaniu decyzji – uczuciami czy myśleniem. Oraz po czwarte: jak postrzegamy świat – poprzez obserwację czy osądzanie. Pytania testowe sprawdzają obszary dominujące w każdej z tych czterech sfer. W zależności od wyniku i intensywności ujawniania się poszczególnych cech, nasza osobowość powinna wpisywać się w jeden z 16 wariantów. Do rodziny jungowskich typologii osobowości należy również test ID16 opracowany w Polsce przez Laboratorium Dobrego Życia, który podobnie do innych jungowskich typologii zestawia ze sobą cztery naturalne skłonności człowieka. Jak dowiadujemy się ze strony Fundacji Logos Media: „Szczególną cechą typologii ID16 jest jej praktyczny wymiar. Opisuje ona bowiem poszczególne typy osobowości w działaniu – w pracy, w codziennym życiu oraz relacjach z innymi ludźmi. Nie koncentruje się na wewnętrznej dynamice osobowości i nie podejmuje prób teoretycznego objaśniania wewnętrznych, niewidocznych procesów. Skupia się raczej na tym, jak dany typ osobowości przejawia się na zewnątrz i w jaki sposób wpływa na otoczenie”. Innym ciekawym narzędziem, również stworzonym w Polsce, jest FRIS – to model opierający się na badaniu czterech perspektyw poznawczych: • faktów, • relacji, • idei, • struktur. Perspektywy te wyjaśniają, jakim informacjom dana osoba nadaje największy priorytet. FRIS nie jest typowym testem osobowości, a narzędziem do opisu różnorodności sposobów rozumowania i działania. W przeciwieństwie do ID16, FRIS nie wywodzi się z typologii jungowskich, a z teorii z obszaru psychologii poznawczej. Ciekawostki na temat testu FRIS Test FRIS analizuje dwa style: myślenia i działania. Styl myślenia wyraża nasze naturalne reakcje w danej sytuacji, jest pewnego rodzaju nawykiem, utrwalonym wzorcem, najbardziej naturalną i mechaniczną reakcją w danej sytuacji. Badanie wyróżnia cztery różne style myślenia: • zawodnik (u którego dominuje myślenie logiczne), • partner (myślący intuicyjnie), • wizjoner (rozpatruje problem globalnie, nieszablonowo), • badacz (analityczny sposób myślenia). Styl działania natomiast wynika nie tylko z mechanicznych reakcji, ale również z dodatkowych istotnych elementów kierujących naszymi działaniami, mianowicie ze zdobytego doświadczenia, zwyczajów, wyznawanych wartości itd. Dzięki połączeniu tych właśnie elementów z jednym dominującym stylem myślenia uzyskujemy styl działania. FRIS definiuje 14 różnych stylów, postaw, ról w zespole, które najchętniej przyjmujemy w różnych sytuacjach. Testy psychometryczne – o wątpliwościach i ich popularności Zapewne wielu z nas zadaje sobie pytanie, czy testy i narzędzia psychometryczne działają i czy ich wykonywanie ma sens. Od lat jest to przedmiotem sporu psychologów i psychiatrów. Niektórzy badacze twierdzą, że testy osobowości mają dużą skuteczność jedynie w przypadku osób z zaburzeniami psychicznymi. Ciekawą kwestią jest np. fakt, że wyniki testów uzależnione są ściśle od prawdomówności osoby testowanej i od jej obiektywnej oceny samego siebie. Choćby w teście ID16 musimy ocenić, czy twierdzenie „Często coś gubisz” jest prawdziwe, czy fałszywe – przysłówek „często” może dla każdego oznaczać inną częstotliwość – kilka razy dziennie, raz w tygodniu itd. Jak więc porównać odpowiedzi na to pytanie? Nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na to, że typy osobowości (jakkolwiek zostaną zdiagnozowane) mają wpływ na naszą efektywność i sukces. Jak pisze Annie Murphy Paul w swojej książce Kult testowania osobowości (The Cult of Personality Testing), popularność testów osobowości wynika z dwóch czynników. Po pierwsze mnóstwo ludzi zainwestowało ogromne pieniądze w szkolenia trenerskie i certyfikaty uprawniające ich do przeprowadzania tego typu testów. Po drugie większość z nas lubi świadomość, że dowiaduje się czegoś o sobie i o innych, zwłaszcza gdy wynik testu pokazuje coś, co i tak podpowiadała nam nasza intuicja. Z kolei psycholog prof. Adam Grant porównuje testy osobowości do czytania z dłoni i do horoskopów. Podkreśla jednocześnie, że przy rozmowach o pracę wyniki testów powinny być raczej wykorzystywane do rozpoczęcia dłuższej dyskusji – nigdy do ostatecznej oceny kandydata. Pozytywnym faktem jest natomiast to, że większość testów sprawdzana jest pod kątem rzetelności i wiarygodności. Podstawową miarą rzetelności testów jest współczynnik Alfa Cronbacha – im test bardziej spójny wewnętrznie, tym otrzymuje wyższy współczynnik. Minimum dla testów osobowości to 0,60 w skali od 0 do 1. Takie testy jak MBTI, ID16 czy FRIS osiągają dosyć dobre wyniki pomiarów – ich wskaźnik Alfa Cronbacha jest na poziomie ok. 0.8, możemy więc ocenić ich wiarygodność jako dosyć wysoką. Podsumowanie Z pewnością można uznać, że testy są pewnego rodzaju podpowiedzią i wskazówką przy wyborze ścieżki kariery lub przy próbach modyfikacji niektórych nawyków. Każdy z nas jest w stanie instynktownie wychwycić wiele cech swojej osobowości – testy pomogą nam z kolei te cechy sparametryzować i opisać pewne konsekwencje ich posiadania. Dzięki takim testom jesteśmy w stanie przybliżyć się do określenia swojego potencjału lub wychwycić te cechy osobowości, które nas w pewien sposób ograniczają. Musimy pamiętać, że w takich testach nie ma złych odpowiedzi i nie powinny one być źródłem stresu podczas np. rozmów kwalifikacyjnych. Wynik testu nie powinien być kluczowym elementem rekrutacji, a jedynie potwierdzeniem tego, co kandydat zaprezentował podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Może się bowiem okazać, że jego wyniki nam samym uświadomią, że nie do końca posiadamy cechy, których wymaga dane stanowisko. Ważne jest również to, że wielu cech, które identyfikują tego typu testy, nabywamy w trakcie naszego życia i nie determinują one naszej przyszłości. Może się okazać, że ten sam test da inny wynik po kilku latach, dlatego tak ważne jest, aby umieć interpretować ich wyniki dla swoich korzyści – po to, by doskonalić się i rozwijać swoje mocne strony. Bibliografia: • A. Grant, Goodbye to MBTI, the Fad That Won’t Die, https://www.psychologytoday.com/ us/blog/give-and-take/201309/goodbye-mbti-the-fad-won-t-die (dostęp: 19.10.2020). • A.M. Paul, The Cult of Personality Testing: How Personality Tests are Leading US to Miseducate our Children, Mismanage our Companies, and Misunderstand Ourselves, Nowy Jork 2005. • Test online ID16, www.16personalities.com (dostęp: 19.10.2020). • Fris – style myślenia, www.fris.pl (dostęp: 19.10.2020).