STAN PRAWNY NA 13 KWIETNIA 2023 Dodatek funkcyjny Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, radca prawny; zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, specjalista prawa oświatowego i prawa socjalnego, autorka wielu tematycznych artykułów, pracownik administracji rządowej Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 r. poz. 1730), • Ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. z 2022 r. poz. 1700 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz.U. z 2009 r. Nr 60 poz. 494 ze zm.). Dodatek funkcyjny różni się od wszystkich innych dodatków tym, że jest ściśle i bezpośrednio związany z funkcją wykonywaną przez pracownika. Jest to stały składnik wynagrodzenia pracownika na stanowisku kierowniczym lub pracownika sprawującego określoną funkcję. Jakie są zasady jego przyznawania? Zgodnie z art. 30 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela wynagrodzenie nauczycieli składa się, poza wynagrodzeniem zasadniczym, m.in. z dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy. Art. 30 KN ma przy tym zastosowanie wyłącznie do nauczycieli wymienionych w art. 1 ust. 1 Ustawy, tj. zatrudnionych w: • publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie Prawa oświatowego, z wyłączeniem m.in. nauczycieli zatrudnionych w: o publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, o publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych oraz publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, oraz publicznej placówce doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym, o których mowa odpowiednio w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. b, ust. 6 i ust. 7 pkt 2 i ust. 14 Prawa oświatowego. Tylko do ww. kategorii nauczycieli przepisy Karty nauczyciela stosuje się w całości, w tym także art. 30. Do pozostałych grup wymienionych w art. 1 ust. 2 KN Ustawę stosuje się wyłącznie w zakresie wyraźnie określonym w art. 91a oraz 91b KN. Wskazane przepisy nie odwołują się natomiast do art. 30 KN. Ważne! Według zasady wyrażonej w art. 30 ust. 2 KN wysokość dodatków zależy odpowiednio od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy i wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji oraz trudnych lub uciążliwych warunków pracy. Zasady przyznawania dodatku funkcyjnego Dodatek funkcyjny różni się od wszystkich innych dodatków tym, że jest ściśle i bezpośrednio związany z funkcją wykonywaną przez pracownika. Jest to stały składnik wynagrodzenia pracownika na stanowisku kierowniczym lub pracownika sprawującego określoną funkcję, gdyż stanowi on nie tylko ekwiwalent za zwiększony nakład pracy, ale także za zwiększony zakres odpowiedzialności za działania własne i podległych pracowników, za stopień utrudnienia pracy itp. (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 18 listopada 2008 r., IV SA/Wr 372/08). Wykaz stanowisk oraz sprawowanych funkcji uprawniających nauczyciela do dodatku funkcyjnego określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy ds. oświaty i wychowania, w porozumieniu z ministrem właściwym ds. pracy oraz po zasięgnięciu opinii Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, uwzględniając przy tym stanowiska kierownicze w szkole i sprawowane funkcje (art. 30 ust. 5 KN). Na podstawie delegacji zawartej w art. 30 ust. 5 KN wydane zostało Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (dalej: Rozporządzenie). Zgodnie z treścią § 5 tego aktu do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono: • stanowisko dyrektora lub wicedyrektora przedszkola, szkoły, placówki lub innej jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 1 ust. 1 KN, zwanej dalej „szkołą”, albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły, • sprawowanie funkcji: o wychowawcy klasy, o doradcy metodycznego lub nauczyciela konsultanta, o mentora, o opiekuna stażu – przez okres sprawowania tej funkcji – jednakże nie później niż do 31 sierpnia 2027 r., o nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym. Przepis § 5 Rozporządzenia stanowi zatem wprost, że dodatek za sprawowanie funkcji dyrektora oraz wicedyrektora przysługuje wyłącznie nauczycielowi, a więc do tego dodatku nie jest uprawniona osoba niebędąca nauczycielem, której powierzono tę funkcję zgodnie z art. 62 ust. 2 Prawa oświatowego. Ważne! W obecnym stanie prawnym dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi za zajmowanie stanowiska i sprawowanie każdej z tych funkcji oddzielnie i niezależnie od siebie. W przepisach nie została uregulowana sytuacja, w której – w przypadku zbiegu kilku uprawnień do uzyskania dodatku funkcyjnego z tytułu zajmowania stanowiska i sprawowania przez nauczyciela funkcji – przysługuje tylko jeden dodatek funkcyjny (np. wyższy lub ten, do którego nauczyciel nabył prawo wcześniej). Dodatek dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego Wysokość stawek dodatku funkcyjnego oraz szczegółowe warunki przyznawania tego dodatku dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego określa, w drodze regulaminu, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia oraz zapewniając, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli odpowiadały na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego co najmniej średnim wynagrodzeniom nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 KN. Regulamin ustalony przez organ prowadzący podlega uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli (art. 30 ust. 6a KN). W tym zakresie trzeba wskazać, że m.in. w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 9 października 2008 r. (III SA/Lu 315/08) podkreślono, iż „(…) ustawowy zwrot «regulamin podlega uzgodnieniu» ogranicza luz decyzyjny rady gminy i nie może być tak, że w sytuacji, kiedy doszło do uzgodnienia treści projektu regulaminu, następnego dnia podejmowana jest uchwała w istotny sposób odbiegająca od poczynionych ustaleń”. Z innej strony uzgodnienie nie może zawsze oznaczać całkowitej i powszechnej zgody między organem prawotwórczym a podmiotami uczestniczącymi w procesie stanowienia aktu normatywnego na wszelkie rozwiązania tego aktu, lecz oznaczać musi poddanie treści stanowionych aktów sformalizowanej procedurze uzgodnieniowej z podmiotami upoważnionymi do tej formy uczestnictwa, w procesie stanowienia aktu normatywnego, w celu jej osiągnięcia (por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 czerwca 2020 r., I OSK 2221/19). Prawo do dodatku funkcyjnego powstaje z chwilą powierzenia funkcji lub stanowiska, co potwierdza m.in. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 22 października 2008 r. (IV SA/Wr 282/08), w którym stwierdzono, że „(…) jeśli przepisy przewidują dla danego stanowiska pracy dodatek funkcyjny, to już samo zdarzenie powierzenia pełnienia określonej funkcji kierowniczej uzasadnia jego prawo do tego rodzaju dodatku”. Wskazane stanowisko koresponduje z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem, że organ prowadzący nie ma uprawnienia do samodzielnego określania w regulaminie warunków nabycia, utraty bądź odmowy przyznania dodatku funkcyjnego. W Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 maja 2009 r. (I OSK 180/09) orzeczono: „(…) w normatywnym pojęciu «warunki przyznawania dodatków» w żaden sposób nie mieści się uprawnienie do określania przez radę gminy także jakichkolwiek warunków utraty tych dodatków bądź też nieprzyznawania tych dodatków”. Podobne stanowisko zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w Wyroku z dnia 18 listopada 2008 r. (IV SA/Wr 372/08), stwierdzając, że „(…) rada powiatu nie posiada upoważnienia do decydowania czy też doprecyzowywania, jaki składnik wynagrodzenia będzie wypłacany w terminie wypłat wynagrodzenia. Pozbawienie jakiegokolwiek składnika wynagrodzenia musi mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Określenie okoliczności, w jakich przysługuje lub nie przysługuje dodatek motywacyjny, funkcyjny i za warunki pracy, nie mieści się w ramach upoważnienia przepisu ustawowego”. Należy też zauważyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie przeważa pogląd, zgodnie z którym „(…) nauczycielowi odwołanemu ze stanowiska kierowniczego z naruszeniem prawa przysługują jedynie roszczenia o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego upływu miało trwać pełnienie powierzonej funkcji, jednak nie więcej niż za trzy miesiące, a jeżeli odwołanie nie wiąże się z rozwiązaniem stosunku pracy, to roszczenie jest ograniczone do równowartości dodatku funkcyjnego za analogiczny okres. W każdym wypadku co do zasady wyklucza się roszczenie o przywrócenie do pracy na stanowisku” (zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 138/97). Co istotne, dodatek funkcyjny jest świadczeniem, które jest dyrektorowi należne. Jego niespełnianie skutkować będzie odpowiedzialnością za wykroczenie przeciwko prawom pracownika i to niezależnie od tego, czy do jego popełnienia doszło umyślnie, czy też nie. Dodatek dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej Wysokość stawek dodatku funkcyjnego oraz szczegółowe warunki jego przyznawania dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy ds. oświaty i wychowania w porozumieniu z ministrem właściwym ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, ministrem obrony narodowej, ministrem właściwym ds. rolnictwa i ministrem właściwym ds. środowiska, ministrem właściwym ds. gospodarki morskiej, ministrem właściwym ds. żeglugi śródlądowej i ministrem właściwym ds. rybołówstwa, uwzględniając wysokości średniego wynagrodzenia nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 KN, oraz zróżnicowanie szkół prowadzonych przez poszczególnych ministrów. Na podstawie delegacji zawartej w ww. przepisie wydane zostało obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (dalej: Rozporządzenie MEN). Przepisy Rozporządzenia MEN mają zastosowanie do wynagrodzeń należnych od 1 stycznia 2009 r. Według § 3 ust. 1 tego aktu dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi, któremu powierzono stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły. Wysokość dodatku nie może być niższa niż 5 proc. i wyższa niż 100 proc. otrzymywanego przez nauczyciela wynagrodzenia zasadniczego. Ponadto dodatek funkcyjny w tej samej wysokości przysługuje wicedyrektorowi szkoły lub nauczycielowi tej szkoły, któremu powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, jednak wyłącznie w okresie od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po trzech miesiącach nieobecności dyrektora szkoły z przyczyn innych niż urlop wypoczynkowy. Nauczycielowi, któremu powierzono sprawowanie funkcji wychowawcy klasy, doradcy metodycznego, mentora lub nauczyciela opiekującego się oddziałem przedszkolnym, przysługuje dodatek funkcyjny w łącznej wysokości do 20 proc. minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela (§ 3 ust. 3 Rozporządzenia MEN). Do 31 sierpnia 2027 r. dodatek funkcyjny przysługuje również nauczycielowi, któremu powierzono sprawowanie funkcji opiekuna stażu dla nauczycieli odbywających staż na stopień nauczyciela mianowanego, o których mowa w art. 10 ust. 1–5 Ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw, przez okres sprawowania tej funkcji. Ważne! 1 września 2019 r. wszedł w życie nowo dodany art. 34a KN, który gwarantuje, że minimalna wysokość dodatku funkcyjnego z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy wynosi 300 zł. Jednocześnie weszło w życie zmienione brzmienie art. 30 ust. 10 KN, upoważniającego organ prowadzący szkołę do uchwalenia wyższej kwoty tego dodatku. Stosownie do art. 30 ust. 10a podwyższenie minimalnej kwoty dodatku następuje w trybie art. 30 ust. 6 ww. Ustawy. Jeżeli jednak ww. funkcje sprawuje nauczyciel, któremu powierzono stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły (tj. wskazane w ust. 1), przysługuje mu wyłącznie jeden dodatek funkcyjny w wysokości uwzględniającej zajmowanie stanowiska kierowniczego oraz sprawowanie funkcji. Prawo do dodatku funkcyjnego powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiły powierzenie stanowiska kierowniczego lub sprawowanie funkcji, a jeżeli powierzenie stanowiska lub sprawowanie funkcji nastąpiły pierwszego dnia miesiąca – od tego dnia. Z kolei ustanie prawa do dodatku ma miejsce od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nauczyciel zaprzestał pełnienia obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem kierowniczym lub sprawowaniem funkcji, a jeżeli zaprzestanie pełnienia obowiązków nastąpiło pierwszego dnia miesiąca – od tego dnia. Wysokość dodatku funkcyjnego dla dyrektora szkoły ustala organ prowadzący szkołę, a dla nauczyciela, w tym dla wicedyrektora lub nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze – dyrektor szkoły (§ 3 ust. 7 Rozporządzenia MEN ), przy czym w stosunku do nauczyciela, któremu powierzono stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły, przyznając dodatek funkcyjny, należy uwzględnić wielkość szkoły, jej strukturę organizacyjną, złożoność zadań wynikających z zajmowanego stanowiska, liczbę stanowisk kierowniczych w szkole, wyniki pracy szkoły oraz warunki geograficzne, w jakich szkoła funkcjonuje.