STAN PRAWNY NA 16 PAŹDZIERNIKA 2020 Współpraca poradni z lekarzem Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Zgodnie z definicją zawartą w § 2 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega m.in. na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych czy też edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu jego możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu placówki oraz w środowisku społecznym. Potrzeba objęcia ucznia pomocą Zgodnie z ust. 2 wspomnianego Rozporządzenia potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika w szczególności z: • niepełnosprawności, • niedostosowania społecznego, • zagrożenia niedostosowaniem społecznym, • zaburzeń zachowania lub emocji, • szczególnych uzdolnień, • specyficznych trudności w uczeniu się, • deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych, • choroby przewlekłej, • sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, • niepowodzeń edukacyjnych, • zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi, • trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą. Wśród wymienionych przypadków występuje zatem kilka, które wskazują, że potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną może być związana z chorobą ucznia – chorobą przewlekłą, zaburzeniami zachowania itd. To z kolei powoduje, że współpraca poradni z lekarzem w przeprowadzanym procesie diagnostycznym jest koniecznością. Obowiązek tej współpracy wynika zresztą wprost z Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Lekarz w zespole wydającym orzeczenia i opinie Zgodnie z § 3 i 4 powyższego Rozporządzenia orzeczenia i opinie wydają zespoły powoływane przez dyrektora poradni. Orzeczenia i opinie są wydawane dla dzieci i uczniów uczęszczających do przedszkoli, szkół i ośrodków, mających siedzibę na terenie działania poradni, a w przypadku dzieci, które nie rozpoczęły spełniania obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i nie korzystają z wychowania przedszkolnego, oraz dzieci, które nie są objęte zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi, orzeczenia i opinie wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania tych dzieci. W przypadku dzieci i młodzieży nieuczęszczających do przedszkola, szkoły lub ośrodka orzeczenia wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Z kolei orzeczenia i opinie dla dzieci i uczniów niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących i z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, wydają zespoły działające w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty, za zgodą organów prowadzących te poradnie. W skład zespołu powoływanego przez dyrektora poradni wchodzą: • dyrektor poradni lub upoważniona przez niego osoba – jako przewodniczący zespołu, • psycholog, • pedagog, • lekarz, • inni specjaliści, w szczególności posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej, jeżeli ich udział w pracach zespołu jest niezbędny. Obowiązujące przepisy wprost zatem wskazują na konieczność powołania lekarza do składu zespołu. Jego udział jest zatem obligatoryjny, ale należy zwrócić również uwagę na § 4 ust. 4 pkt 2 Rozporządzenia, zgodnie z którym w posiedzeniach zespołu, z głosem doradczym, mogą uczestniczyć (na wniosek lub za zgodą rodzica dziecka lub ucznia lub na wniosek lub za zgodą pełnoletniego ucznia) inne osoby, w szczególności psycholog, pedagog, logopeda, lekarz lub specjalista inni niż wchodzący do podstawowego składu zespołu. Powołanie tych osób, w tym dodatkowego lekarza, do składu zespołu nie jest już obowiązkowe, zatem dyrektor poradni nie musi się przychylić do wniosku rodziców dziecka, czy też pełnoletniego ucznia, ale podmioty te zawsze mają możliwość występowania o dodatkowy udział lekarza w pracy zespołu. Lekarza, podobnie zresztą jak pozostałych członków zespołu, obejmuje regulacja § 4 ust. 6 Rozporządzenia, zgodnie z którą osoby biorące udział w posiedzeniu zespołu są zobowiązane do nieujawniania spraw poruszanych na posiedzeniu, które mogą naruszać dobra osobiste dziecka lub ucznia, rodziców dziecka lub ucznia, osób wchodzących w skład zespołu. Współpraca zewnętrzna Zgodnie z § 6 ust. 3 i nast. Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych wnioskodawca dołącza do wniosku o wydanie orzeczenia lub opinii dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia oraz wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego oraz poprzednio wydane orzeczenia lub opinie, jeżeli takie zostały wydane. Jeżeli do wydania orzeczenia lub opinii jest niezbędna informacja o stanie zdrowia dziecka lub ucznia, wnioskodawca dołącza do wniosku wydane przez lekarza zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka lub ucznia. Zaświadczenie lekarza jest zatem jednym z elementów wniosku do poradni, o ile oczywiście to stan zdrowia dziecka był powodem, dla którego wnioskodawcy zwrócili się o wydanie orzeczenia lub opinii. Współpraca z lekarzem jest zatem konieczna dla poradni i stanowi element procesu orzekania lub wydawania opinii, natomiast warto zauważyć, że nie jest to współpraca przebiegająca bezproblemowo. W opublikowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji opracowaniu Standardy funkcjonowania poradni psychologiczno-pedagogicznych (ORE, Warszawa 2016) czytamy, że: „pracownicy poradni sygnalizują trudności we współpracy z lekarzami, którzy posługują się inną niż obowiązująca w edukacji nomenklaturą określającą niepełnosprawności, zaś dostęp do usług lekarzy specjalistów jest mocno ograniczony, zwłaszcza poza dużymi ośrodkami miejskimi. Nie ma także kompatybilności pomiędzy orzekaniem wsparcia dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami na potrzeby edukacji, a orzekaniem na potrzeby socjalne prowadzonym przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności”. Brak dostępu to odpowiednich specjalistów to tylko jeden z przykładów problemów we współpracy poradni z lekarzami, który jest jednak na tyle istotny, że może całkowicie przekreślić możliwość prowadzenia takiej współpracy. Kontrola NIK-u Warto dodać, że Najwyższa Izba Kontroli w informacji o wynikach kontroli z 2017 r. zatytułowanej Przeciwdziałanie zaburzeniom psychicznym o dzieci i młodzieży zauważyła, że: „potrzeby kadrowe potwierdzają również wyniki badania kwestionariuszowego NIK przeprowadzonego wśród dyrektorów poradni psychologiczno-pedagogicznych. Blisko trzy czwarte respondentów (74 proc.) zadeklarowało, że boryka się z problemem niewystarczającej liczby specjalistów. Prawie jedna trzecia z nich (29 proc.) przyznała, że ma trudności w pozyskaniu innych potrzebnych specjalistów. Wśród poszukiwanych przez dyrektorów specjalistów znaleźli się: psycholodzy (60 proc.), logopedzi (46 proc.), pedagodzy (39 proc.), lekarze (27 proc.), doradcy zawodowi (23 proc.)”. W efekcie NIK zauważył, że nie wszystkie z badanych poradni współpracowały z lekarzem, pomimo tego, że jego obecność w podstawowym składzie zespołu orzekającego jest formalnie obligatoryjna. Brak dostępności niezbędnych specjalistów to nie jedyny problem we współpracy, bowiem ORE w przywołanym wcześniej opracowaniu zwraca uwagę na fakt, iż zespoły orzekające działające w poradniach nie dysponują instrumentami prawnymi, przy pomocy których mogłyby podważyć orzeczenie lekarza. Czytamy w nim: „W przypadku orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydawanego dla osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną szczególnie często nauczyciele wyrażają opinię, iż jest to dla nich dokument wyłącznie formalny. Akcentowali, że zawarte w nim informacje czasem niewiele nie wnoszą do ich pracy – są zbyt ogólnikowe i niedokładne. Podkreślali, że pisząc programy zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, szczególnie często muszą opierać się tylko na swojej wiedzy i doświadczeniu. Wynika to z faktu, iż zawsze punktem wyjścia przy tym rodzaju niepełnosprawności musi być diagnoza funkcjonalna i obserwacja ucznia (…). Jak pokazuje analiza procedur odwoławczych, w tym decyzji Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i uzasadnienia wyroków, zespoły orzekające (mimo tego, że w składzie zespołu orzekającego niezbędna jest obecność lekarza) nie mają prawa podważyć zapisów formułowanych w zaświadczeniach lekarskich, które są niezbędne, aby takie orzeczenie wydać. W praktyce więc to lekarz prowadzący leczenie dziecka decyduje o tym, czy tego rodzaju wsparcie dla niego jest konieczne”. Podsumowanie Obecna konstrukcja regulacji dotyczących zasad wydawania orzeczeń i opinii poradni nie zawsze spełnia swoje zadania. Z jednej bowiem strony w skład zespołu orzekającego powinien wchodzić lekarz, którego udziału często nie udaje się zabezpieczyć, a z drugiej strony opinia lekarza, u którego leczy się uczeń, czyli podmiotu zewnętrznego, jest praktycznie wiążąca dla zespołu, bowiem nie daje się jej podważyć. Lekarz może zatem w znacznej części zdefiniować kształt orzeczenia wydawanego przez poradnię. Z formalnego punktu widzenia taka pozycja lekarza POZ wynika natomiast m.in. z treści § 6 ust. 5 Rozporządzenia w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, zgodnie z którym do wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego albo orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania wnioskodawca dołącza zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka lub ucznia wydane przez lekarza specjalistę lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie dokumentacji medycznej leczenia specjalistycznego. W zaświadczeniu lekarz określa: • przewidywany okres, nie krótszy jednak niż 30 dni, w którym stan zdrowia dziecka lub ucznia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola lub szkoły, • rozpoznanie choroby lub innego problemu zdrowotnego wraz z oznaczeniem alfanumerycznym, zgodnym z aktualnie obowiązującą Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD), oraz wynikające z tej choroby lub innego problemu zdrowotnego ograniczenia w funkcjonowaniu dziecka lub ucznia, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają uczęszczanie do przedszkola lub szkoły. Po dołączeniu takiego orzeczenia do wniosku zespół orzekający musi się ograniczyć praktycznie do wykonania jego postanowień.