STAN PRAWNY NA  26 KWIETNIA 2024

Umowy cywilnoprawne, takie jak umowa o dzieło i umowa-zlecenie, coraz częściej są wykorzystywane jako forma zatrudnienia. Niejednokrotnie korzystanie z nich prowadzi do nieporozumień, których źródłem jest zazwyczaj brak wiedzy o ich istocie oraz dopuszczalności zawierania.

Istotę stosunku pracy opisuje najpełniej art. 22 § 1 Kodeksu pracy, który stwierdza, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonych, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Warto podkreślić, że według § 1¹ art. 22 zatrudnienie w opisanych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Jednocześnie też § 1² stwierdza, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu ww. warunków wykonywania pracy.

Określenie „umowy cywilnoprawne” jest kategorią mieszczącą w sobie dwa rodzaje dokumentów, których zawieranie regulują przepisy Kodeksu cywilnego, a mianowicie umowę o dzieło oraz umowę-zlecenie (umowę o świadczenie usług).

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło została zdefiniowana w przepisach art. 627 i następnych Kodeksu cywilnego. Pierwsze zdania tego artykułu informują, że przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty za nie wynagrodzenia. Jak podkreśla się w teorii prawa, umowa o dzieło należy do tzw. umów rezultatu. Oznacza to, że oceny wykonania umowy można dokonać wyłącznie przez pryzmat dzieła stworzonego przez przyjmującego zamówienie, a więc przez osiągnięcie konkretnego, indywidualnie oznaczonego wytworu. Dzieło to może mieć postać materialną, a więc rzeczy, jak również postać niematerialną, którą przyjmują wytwory pracy intelektualnej. Te ostatnie mogą mieć postać spisaną, ale nie chodzi o nośnik, na którym owo dzieło jest utrwalone, ale o jego merytoryczną zawartość (np. dzieło literackie, opracowanie na określony temat itp.). Przyjmuje się, że wykonanie wzmiankowanego dzieła następuje w określonym procesie pracy lub w procesie twórczym, przy czym jest możliwe wskazanie momentów początkowego i końcowego, a celem procesu jest dojście do rezultatu, który został określony jako przedmiot umowy w momencie jej zawierania. W przypadku umowy o dzieło ryzyko nieosiągnięcia rezultatu obciąża przyjmującego zamówienie, a nie zamawiającego. Jej istotą, jak sama nazwa wskazuje, jest dzieło jako efekt konkretnego działania – procesu pracy. Powinien on być z góry przewidziany i jako taki określony w umowie. Wyjaśnijmy jednak, że co do zasady, dzieło nie musi być – jak rozumie się to określenie w języku potocznym – wytworem jedynym i niepowtarzalnym, a przez to chronionym prawem autorskim, dobrze natomiast, aby stało się przedmiotem zindywidualizowanym w umowie. Nie może ona zatem być podstawą dla wykonywania czynności powtarzalnych, wytworów masowych. Jej przedmiotem może stać się więc dzieło edukacyjne, którym będzie autorskie opracowanie wykładu obejmującego określony zakres treściowy, utrwalone np. w postaci konspektu, i jego zaprezentowanie w trakcie zajęć realizowanych w szkole.

Umowa-zlecenie

Inaczej jest natomiast z umową-zleceniem, przez którą rozumie się zlecenie w znaczeniu przyjętym w art. 734 i następnych Kodeksu cywilnego