STAN PRAWNY NA 2 PAŹDZIERNIKA 2020 Wypadek w szkole – kiedy należy zawiadomić prokuratora? Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty; Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1166 ze zm.), • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. z 2009 r. Nr 105 poz. 870), • Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t. j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1205), • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444). Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego dyrektor szkoły wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę. Podobną regulację zawiera § 2 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, stosownie do którego dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę poza należącymi do niej obiektami. Przywołane regulacje wyraźnie wskazują na dyrektora jako podmiot odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa. Niezależnie jednak od powziętych przez niego środków możliwość wypadku w szkole zawsze istnieje i ww. Rozporządzenie określa zasady postępowania w takich sytuacjach. Warto zapoznać się z nimi również z uwagi na fakt, że w pewnych sytuacjach akt ten przewiduje konieczność zawiadomienia prokuratora o wypadku, ale jednocześnie Rozporządzenie nie precyzuje dokładnie, jakie są to sytuacje. Konieczne jest zatem dokonanie w tej sprawie interpretacji obowiązujących przepisów. Postępowanie w razie wypadku Zasady postępowania w razie wypadku w szkole zostały uregulowane w rozdziale 4 Rozporządzenia zatytułowanym „Wypadki osób pozostających pod opieką szkoły i placówki”, w § 40 do 52. Zgodnie z § 40 pracownik szkoły, który dowiedział się o wypadku, niezwłocznie zapewnia poszkodowanemu opiekę, w szczególności sprowadzając fachową pomoc medyczną i w miarę możliwości, udzielając poszkodowanemu pierwszej pomocy. Wezwanie karetki pogotowia należy do obowiązków każdego pracownika szkoły, niezależnie od tego, czy jest to nauczyciel, czy też pracownik niepedagogiczny. Zgodnie z § 41 o każdym wypadku zawiadamia się niezwłocznie: • rodziców (opiekunów) poszkodowanego, • pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, • społecznego inspektora pracy, • organ prowadzący szkołę, • radę rodziców. Wymienione podmioty należy zawiadomić niezależnie od tego, jakie są faktyczne skutki wypadku i jego waga. Co więcej, trzeba je zawiadomić niezwłocznie, co oznacza „bez zbędnej zwłoki”, czyli nie jest wymagane zawiadomienie następujące wraz z wzywaniem pogotowia ratunkowego, ale natychmiast po sprowadzeniu pomocy i zapewnieniu opieki poszkodowanemu uczniowi. W dalszej części Rozporządzenie przewiduje jednak szczególny tryb zawiadomienia, właściwy dla tych wypadków, które zostały wymienione w § 41 ust. 2 ww. Rozporządzenia. Zgodnie z tą regulacją o wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym zawiadamia się niezwłocznie prokuratora i kuratora oświaty. Nie budzi wątpliwości interpretacyjnych wskazanie, co należy rozumieć przez wypadek śmiertelny, gdyż obiektywne skutki takiego wypadku są jasne, podobnie zresztą jak przy wypadku zbiorowym, przez który – z racji braku bliższego określenia – trzeba rozumieć taki wypadek, w którym poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby. Można natomiast zastanawiać się, co należy rozumieć przez wypadek ciężki. W razie jego wystąpienia Rozporządzenie nakłada bowiem na dyrektora obowiązek zawiadomienia prokuratora i kuratora oświaty, ale jednocześnie nie definiuje w żaden sposób tego pojęcia. Trzeba tu jednak zwrócić uwagę na odesłanie do regulacji szczególnych, zawarte w § 52 Rozporządzenia, gdyż zgodnie z tym przepisem w sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale (czyli dotyczącym wypadków w szkole) stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Przepis ten odsyła więc do odpowiedniego stosowania regulacji innego aktu – Rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Co istotne, akt ten również nie definiuje jednak pojęcia wypadku ciężkiego, chociaż posługuje się nim np. w § 3 ust. 3 w związku z ust. 2, stosownie do którego zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian na miejscu wypadku w sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem, a w razie zaistnienia takich wypadków w zakładzie górniczym – także po uzgodnieniu z właściwym organem nadzoru górniczego. Definicję wypadku ciężkiego znajdziemy natomiast w innym akcie – Ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, do której Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach już się nie odwołuje. Niemniej z racji braku innych definicji przy ustalaniu znaczenia pojęcia wypadku ciężkiego w szkole posługiwać się można posiłkowo regulacjami przywołanej Ustawy, z tym zastrzeżeniem, że może ona dostarczyć jedynie przydatnej dyrektorowi interpretacji przepisów, natomiast nie ma wprost zastosowania do procedur postępowania w razie zaistnienia wypadku w placówce, na co wskazuje treść art. 1 Ustawy. Zgodnie z tą regulacją określa ona wyłącznie: • rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz warunki • nabywania prawa do tych świadczeń, • zasady i tryb przyznawania świadczeń, ustalania ich wysokości oraz zasady ich wypłaty, • zasady różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków, • zasady finansowania prewencji wypadkowej. Mimo to warto zwrócić uwagę na fakt, że w art. 3 tego aktu znajdują się definicje zarówno wypadku śmiertelnego, zbiorowego, jak i ciężkiego. Zgodnie z ust. 4 tej regulacji za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.. Treść tego przepisu powoduje, że obowiązek niezwłocznego zawiadomienia prokuratora obejmuje nie tylko te wypadki, w których śmierć poszkodowanego nastąpiła bezpośrednio po wypadku w szkole, ale również była skutkiem wypadku, który wystąpił w późniejszej perspektywie czasowej. Ustawodawca założył zatem, że tylko okres sześciu miesięcy pozwala na powiązanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Definicję wypadku zbiorowego zawiera natomiast art. 3 ust. 6 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zgodnie z którym za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. Treść tej regulacji pokrywa się więc z potocznym rozumieniem pojęcia wypadku zbiorowego. Z kolei zgodnie z art. 3 ust. 5 ww. Ustawy za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np.: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała. Można się oczywiście zastanawiać, w jaki sposób dyrektor szkoły ma ocenić, czy wystąpił jeden z przywołanych skutków w postaci ciężkiego uszkodzenia ciała. Nie jest wszak przesądzone, że skutek taki będzie znany natychmiast po wypadku, gdyż może on wystąpić z opóźnieniem podobnym do tego, jakie przewidział ustawodawca dla wypadków śmiertelnych. Uzyskanie jakichkolwiek informacji na temat stanu zdrowia poszkodowanego bezpośrednio od lekarza prowadzącego danego pacjenta może być dla dyrektora niemożliwe, ponieważ nie jest członkiem rodziny osoby, która uległa wypadkowi. Dlatego niezbędne będzie w tym zakresie współdziałanie z rodziną ucznia, ponieważ w ten sposób dyrektor może zrealizować ciążący na nim obowiązek w zakresie powiadomienia prokuratora. O jakich wypadkach należy powiadamiać prokuraturę? Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wskazuje, jakie wypadki należy potraktować jako ciężkie i w konsekwencji powiadomić o nich prokuratora. Przede wszystkim musi to być wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: • utrata wzroku, • utrata słuchu, • utrata mowy, • utrata zdolności rozrodczej, • inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, • choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, • trwała choroba psychiczna, • trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Można zadać pytanie, czy konieczne jest powiadomienie prokuratora o wypadkach, których skutkiem są np. złamania. Aby na nie odpowiedzieć, trzeba zastanowić się nad skutkami wypadków wymienianych przez Ustawę, a powodujących zakwalifikowanie danego wypadku jako ciężkiego. Przede wszystkim można tu zwrócić uwagę na fakt, że skutki te mają charakter trwały lub nieuleczalny, jak trwałe zeszpecenie, nieuleczalna choroba itd. Zeszpecenie, które nie ma trwałego charakteru, a więc jest odwracalne i uleczalne, nie powoduje konieczności zawiadomienia prokuratora. Podobnie uleczalny charakter będą miały również złamania odniesione w wyniku wypadków w szkole. Z reguły są one wyleczalne w taki sposób, że nie powodują trwałych skutków, ale, co istotne, nie każde złamanie będzie miało taki sam przebieg i kończyło się podobnie. Ustawa kwalifikuje do wypadków ciężkich również takie, w wyniku których nastąpiło inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu. O tym, czy złamanie będzie miało podobne skutki upośledzające podstawowe funkcje, czyli zdolność do poruszania się, niekoniecznie będzie wiadomo bezpośrednio po wypadku. Dlatego niezbędna jest wskazana wcześniej współpraca z rodzicami. W momencie, w którym dyrektor otrzyma informację, że nastąpił skutek wypadku pozwalający kwalifikować go jako ciężki, powinien powiadomić prokuratora i kuratora oświaty. Nie ma przy tym znaczenia, że powiadomienie nastąpiło np. kilka tygodni po zdarzeniu, jeżeli dyrektor nie miał wcześniej świadomości tego, że skutki wypadku będą nieodwracalne i jest to wypadek ciężki. Zgodnie z § 41 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach dyrektor (lub wyznaczony przez niego pracownik) ma dokonać powiadomienia niezwłocznie, przy czym brak zwłoki oznacza, że nie będzie on zwlekać z takim powiadomieniem od momentu powzięcia informacji o tym, że skutki wypadku kwalifikują go jako ciężki. Co grozi dyrektorowi za niezawiadomienie prokuratora? Zgodnie z art. 115 § 13 pkt 4 Kodeksu karnego funkcjonariuszem publicznym jest osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych. Dyrektor odpowiada zatem jako funkcjonariusz publiczny z tytułu niedopełnienia obowiązków, które jest przestępstwem uregulowanym w art. 231 k.k. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub niedopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Brak zawiadomienia prokuratora w razie wystąpienia w szkole wypadku ciężkiego można więc uznać za przestępstwo niedopełnienia obowiązków.