STAN PRAWNY NA 2 PAŹDZIERNIKA 2020 Funkcjonowanie niepublicznych szkół specjalnych Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1309), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U. z 2017 r. poz. 1616), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280), • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 ze zm.), • Rozporządzenie MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1743). Stosownie do obowiązującej definicji szkoła specjalna to szkoła dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, zorganizowana zgodnie z odpowiednimi przepisami wykonawczymi wydanymi przez MEN. Szkoły specjalne mogą być zarówno publiczne, jak i niepubliczne, jednak w obu przypadkach konieczne jest spełnienie standardów organizacyjnych, które mają zagwarantować jak najlepszą opiekę dzieciom ze specjalnymi potrzebami. Podstawa prawna funkcjonowania niepublicznych szkół specjalnych Według art. 8 ust. 1 Prawa oświatowego (dalej: upo.) szkoła może być placówką publiczną albo niepubliczną. Aktualnie obowiązujące przepisy wykonawcze dotyczące organizacji szkół specjalnych, wydane na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 upo., to Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (dalej: Rozporządzenie). Co więcej, zgodnie z art. 177 upo. do szkół niepublicznych, w tym do niepublicznych szkół specjalnych, stosuje się odpowiednio m.in. art. 127 ust. 1 i 3 upo. oraz przepisy wydane na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 (zasady udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej), art. 127 ust. 19 pkt 2 i ust. 20 (warunki organizowania kształcenia dla uczniów w szkołach specjalnych). W rezultacie do niepublicznych szkół specjalnych odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy dotyczące zasad organizowania kształcenia specjalnego uczniów, przeznaczone dla szkół publicznych. Stosownie do zapisów w art. 127 ust. 1 upo. kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież niepełnosprawne, niedostosowane społecznie i zagrożone niedostosowaniem społecznym, wymagające stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Kształcenie to może być prowadzone w formie nauki m.in. w szkołach specjalnych. Z kolei przepis art. 127 ust. 3 upo. przewiduje, że uczniowi objętemu kształceniem specjalnym dostosowuje się program nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Dostosowanie następuje na podstawie opracowanego dla ucznia indywidualnego programu edukacyjno- -terapeutycznego uwzględniającego zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Ponadto, oprócz ww. Rozporządzenia, niepubliczne szkoły specjalne objęte są regulacjami: 1) Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, 2) Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. Niepubliczne szkoły specjalne, jako szkoły niepubliczne, są objęte regulacjami skierowanymi do wszystkich niepublicznych szkół i placówek, znajdującymi się głównie w rozdziale 8 Prawa oświatowego. Dotyczy to m.in.: 1) zasad wpisywania szkoły do ewidencji szkół i placówek niepublicznych, 2) treści statutu szkolnego, 3) sprawowania nadzoru pedagogicznego nad szkołą przez kuratorów oświaty. Podobnie jak w przypadku innych szkół niepublicznych, na szkołach specjalnych ciąży obowiązek: 1) realizowania programów nauczania uwzględniających podstawę programową kształcenia ogólnego, 2) realizowania obowiązkowych zajęć edukacyjnych w okresie nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu, 3) stosowania zasad klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, o których mowa w rozdziałach 3a i 3b Ustawy o systemie oświaty, 4) prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania ustalonej dla szkół publicznych, 5) zatrudniania nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych, 6) stosowania organizacji roku szkolnego ustalonej dla szkół publicznych. Najważniejsze są regulacje wspomnianego Rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Określa ono warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego: 1) niepełnosprawnych: niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, i z niepełnosprawnościami sprzężonymi (uczniowie niepełnosprawni), 2) niedostosowanych społecznie (uczniowie niedostosowani społecznie), 3) zagrożonych niedostosowaniem społecznym (uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym) – wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Funkcjonowanie na podstawie tych przepisów jest kluczowe w przypadku szkół specjalnych, ponieważ stanowi o ich istocie i specyfice – o czym wspomniano na początku. Zakres kształcenia w niepublicznej szkole specjalnej Zgodnie z aktualnymi przepisami kształcenie uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym może być prowadzone do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy: • 20. rok życia – w przypadku szkoły podstawowej, • 24. rok życia – w przypadku szkoły ponadpodstawowej. Do obowiązków niepublicznej szkoły specjalnej należy zapewnienie uczniom: • realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, • warunków do nauki, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, • zajęć specjalistycznych, o których mowa w Rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, • innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych (dyrektor powinien powierzyć prowadzenie tych zajęć nauczycielom lub specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia), • integracji uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi, • przygotowania uczniów do samodzielności w życiu dorosłym. Przygotowanie IPET-u Szczególną rolę w organizowaniu kształcenia specjalnego uczniów odgrywa indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. Jak wspomniano, IPET stanowi podstawę dostosowania programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Program powinien uwzględniać zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanym przez poradnię psychologiczno- -pedagogiczną na podstawie Rozporządzenia MEN z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Wymagany przepisami zakres zagadnień, który powinien zostać uwzględniony w Ipecie, szczegółowo określa Rozporządzenie. Zgodnie z nim IPET musi wskazywać: • zakres i sposób dostosowania programu nauczania oraz wymagań edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego programu nauczania, do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem, • zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym w zależności od potrzeb, na komunikowanie się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu szkolnym, w tym w przypadku: o ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym, o ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym, o ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym; • formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, zgodnie z przepisami Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, • działania wspierające rodziców ucznia oraz, w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży, a także ze specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi i młodzieżowymi ośrodkami socjoterapii, • zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia, a także: o w przypadku uczniów klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum – zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego, o zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu realizowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej zgodnie z przepisami Rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach; • zakres współpracy nauczycieli i specjalistów z rodzicami ucznia w realizacji przez szkołę zadań spoczywających na niej w związku z organizacją kształcenia specjalnego, • w przypadku uczniów niepełnosprawnych, w zależności od potrzeb, rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających kształcenie, • w zależności od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen – wybrane zajęcia edukacyjne, które są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do pięciu uczniów. IPET, w ramach prowadzonych na jego podstawie zajęć rewalidacyjnych, powinien uwzględniać w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez: 1) naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego, 2) naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem, 3) zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera. Praca zespołu specjalistów nad IPET-em Przepisy Rozporządzenia wskazują, że IPET powinien zostać opracowany przez specjalny zespół, w skład którego wchodzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem. Zespół ten powinien opracować IPET po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną. IPET powinien zostać opracowany na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nie dłuższy jednak niż etap edukacyjny. Program należy opracować w terminie: 1) do 30 września roku szkolnego, w którym uczeń rozpoczyna od początku roku szkolnego realizowanie kształcenia w szkole, albo 2) 30 dni od dnia złożenia w szkole orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Pracę zespołu powinni koordynować wychowawca oddziału, do którego uczęszcza uczeń, albo nauczyciel lub specjalista, prowadzący zajęcia z uczniem, wyznaczony przez dyrektora szkoły. Spotkania zespołu powinny odbywać się w miarę potrzeb, lecz nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym (przepisy nie precyzują dokładnych terminów, więc ich ustalenie pozostaje w gestii zespołu i osoby koordynującej jego pracę). W spotkaniach zespołu mogą również uczestniczyć: 1) na wniosek dyrektora szkoły – przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, lub pomoc nauczyciela, 2) na wniosek lub za zgodą rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia – inne osoby, w szczególności lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista. Zespół powinien, co najmniej dwa razy w roku szkolnym, dokonać okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając ocenę efektywności IPET-u oraz, w miarę potrzeb, dokonać modyfikacji programu. Okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i modyfikacji programu dokonuje się, w zależności od potrzeb, we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną, a także, za zgodą rodziców ucznia, z innymi podmiotami. Wielospecjalistyczna ocena ucznia przeprowadzana przed opracowaniem IPET-u, a także przeprowadzana okresowo, powinna uwzględniać w szczególności: • indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia ucznia, • w zależności od potrzeb – zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów lub pomocy nauczyciela, • przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo ucznia w życiu szkolnym, a w przypadku ucznia realizującego wybrane zajęcia edukacyjne indywidualnie lub w grupie liczącej do pięciu uczniów, zgodnie ze wskazaniem zawartym w Ipecie, także napotykane trudności w zakresie włączania ucznia w zajęcia realizowane wspólnie z oddziałem szkolnym oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia. Warto pamiętać, że zarówno rodzice ucznia, jak i pełnoletni uczeń, mają prawo uczestniczenia w spotkaniach zespołu, w opracowaniu i modyfikacji IPET-u oraz dokonywaniu ww. wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania ucznia (wstępnej i okresowej). Dyrektor szkoły powinien w związku z tym zawiadomić ich pisemnie o terminie każdego zebrania zespołu i o możliwości uczestniczenia w tym spotkaniu. Ponadto należy zadbać, aby rodzice ucznia lub pełnoletni uczeń otrzymali kopię: 1) wielospecjalistycznych ocen funkcjonowania ucznia, 2) IPET-u. Należy również mieć na uwadze, że osoby biorące udział w spotkaniach zespołu są obowiązane do nieujawniania spraw poruszanych na spotkaniu, które mogą naruszać dobra osobiste ucznia, jego rodziców, nauczycieli lub specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, a także innych osób uczestniczących w spotkaniu zespołu. Zatrudnienie odpowiedniego personelu Przepisy Rozporządzenia wymagają, by w przypadku klas I–IV szkół podstawowych specjalnych dla uczniów: 1) z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, 2) z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, 3) z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, 4) z niepełnosprawnościami sprzężonymi – została zatrudniona dodatkowo pomoc nauczyciela. Natomiast w przypadku pozostałych klas szkół podstawowych specjalnych oraz w pozostałych typach szkół specjalnych i w przypadkach innych niepełnosprawności niż wymienione wyżej, dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność, za zgodą organu prowadzącego, można (ale nie trzeba) zatrudnić dodatkowo pomoc nauczyciela. Pomoc nauczyciela powinna realizować zadania wyznaczone przez dyrektora szkoły. Istotną regulacją prawną jest ta o konieczności powierzenia prowadzenia zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych, nauczycielom lub specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia. Wymagania te zostały określone w Rozporządzeniu MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. z 2017 r. poz. 1575 ze zm.). Przykładowo kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych, uwzględniających indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów niepełnosprawnych, posiada osoba, która: 1) ukończyła studia lub zakład kształcenia nauczycieli, w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły, lub 2) posiada wykształcenie na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto ukończyła studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów. Natomiast kwalifikacje do prowadzenia zajęć resocjalizacyjnych lub socjoterapeutycznych, uwzględniających indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów odpowiednio niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym, posiada osoba, która ukończyła: • studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub • studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na dowolnym kierunku (specjalności), i studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub • zakład kształcenia nauczycieli w specjalności resocjalizacja lub socjoterapia, lub • zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności i kurs kwalifikacyjny w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii. Podsumowanie Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że sposób funkcjonowania niepublicznych szkół specjalnych nie różni się zasadniczo od funkcjonowania szkół niepublicznych innego typu. Zasadniczą różnicą jest konieczność stosowania rozwiązań organizacyjnych przewidzianych w Rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zorganizowanie szkoły wedle tych regulacji przesądza o zakwalifikowaniu jej do kategorii szkół specjalnych.