STAN PRAWNY NA 2 PAŹDZIERNIKA 2020 Dotacje za okres zawieszenia zajęć stacjonarnych Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 17 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604). Dotacje za okres zaczynający się 1 września 2020 r. są obliczane w zwykłym trybie, uregulowanym przepisami Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych oraz regulacjami uchwał podjętych na podstawie art. 38 tej Ustawy. Zgodnie z tym przepisem organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, w drodze uchwały, ustala tryb udzielania i rozliczania dotacji oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania, w tym zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania, a także termin przekazania informacji o liczbie odpowiednio dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczniów, wychowanków. Uchwała w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji określa zasady informowania jednostki samorządu terytorialnego o liczbie uczniów faktycznie uczęszczających do szkoły w danym miesiącu. Informacja ta jest udzielana z reguły w formie deklaracji miesięcznych, składanych według wzoru określonego w uchwale i według stanu na dzień wskazany w uchwale. W uchwałach w tym zakresie można przyjąć rozwiązanie, w którym deklaracje liczby uczniów składane są do 5. lub 10. dnia miesiąca, według stanu uczniów na pierwszy dzień tego miesiąca. Należy pamiętać, że nie jest to liczba uczniów ustalona według liczby umów zawartych z rodzicami lub pełnoletnimi uczniami, lecz liczba uczniów, którzy faktycznie uczęszczali do szkoły w danym miesiącu, w dniu wskazanym w deklaracji. Jednostka samorządu terytorialnego udzielająca dotacji musi mieć możliwość udzielenia dotacji w odpowiedniej wysokości, czyli musi dysponować bieżącymi i aktualnymi danymi na temat liczby uczniów uczęszczających do szkoły w danym miesiącu. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 lutego 2012 r. (II GSK 42/11), w którym stwierdzono, że zobowiązanie podmiotu prowadzącego przedszkole niepubliczne do złożenia informacji miesięcznej o liczbie uczniów według stanu na pierwszy dzień miesiąca, wskazanie terminu jej złożenia, skutków zaniechania jej złożenia, a także ustanowienie możliwości złożenia jej, jako zaległej, w późniejszym terminie, nie narusza granic upoważnienia zawartego w Ustawie o systemie oświaty. Wysokość dotacji uzależniona jest od rzeczywistej liczby uczniów przedszkola niepublicznego. Stąd też jednostka samorządu terytorialnego, aby mogła realizować zadania oświatowe, musi mieć wiedzę o faktycznym stanie liczbowym uczniów. Źródłem tej wiedzy jest informacja od podmiotu prowadzącego przedszkole niepubliczne. Przywołany wyrok formalnie odnosi się do przedszkoli, jednak zawarte w nim tezy mają zastosowanie także do szkół. Należy również dodać, że jakkolwiek zapadł on jeszcze w czasie obowiązywania Ustawy o systemie oświaty, to nadal zachowuje aktualność, a jednostka samorządu terytorialnego ma prawo pobierania deklaracji o liczbie uczniów. Wyrok ten odnosi się do konkretnego stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy, w której deklaracja była składana z uwzględnieniem liczby uczniów na pierwszy dzień miesiąca, ale w tym zakresie gmina może przyjąć różne rozwiązania. Obliczenie liczby uczniów w szkole staje się problemem wówczas, gdy zostaną w niej zawieszone zajęcia i wprowadzona będzie nauka z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Zawieszenie zajęć Od 1 września 2020 r. dyrektor każdej jednostki organizacyjnej systemu oświaty, a więc szkoły, przedszkola i placówki, został wyposażony w dodatkowe uprawnienia, przewidziane w dwóch aktach prawnych: • Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, • Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Pierwsze z nich daje dyrektorowi możliwość zawieszenia zajęć z uwagi na zagrożenie związane z epidemią. Zgodnie z nową regulacją § 18 ust. 2a Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Z przepisu tego wynika, że dyrektor nie może dokonać zawieszenia zajęć samodzielnie, ponieważ musi uzyskać zgodę organu prowadzącego oraz pozytywną opinię inspektora sanitarnego, ale to dyrektor jest podmiotem, który inicjuje całą procedurę i bez jego wniosku do zawieszenia zajęć nie dojdzie. W praktyce najważniejsze dla dyrektora jest uzyskanie pozytywnej opinii inspektora sanitarnego, ponieważ organ prowadzący tą opinią będzie się kierował, udzielając lub odmawiając udzielenia zgody na zawieszenie zajęć. Zawieszenie zajęć z uwagi na sytuację epidemiczną uruchamia przepis zawarty w kolejnym akcie prawnym, którego działanie nie jest zależne od woli dyrektora, ale wymuszone przez zawieszenie zajęć. Zgodnie z § 2 Rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 w jednostce systemu oświaty, której funkcjonowanie zostało w całości lub w części ograniczone, zawieszone zajęcia są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Zasady kształcenia na odległość określa dyrektor zgodnie z przepisami przywołanego Rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Z mocy prawa w tych szkołach, w których zajęcia zostały zawieszone z uwagi na sytuację epidemiczną, zostaje wprowadzona nauka zdalna. Zajęcia są realizowane, ale rodzi się pytanie, jak w takiej sytuacji obliczyć liczbę uczniów uczęszczających na zajęcia szkolne z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość, ponieważ należy ją wskazać w miesięcznej deklaracji. Przepisy szczególne W tym miejscu, w pierwszej kolejności, należy odnieść się do regulacji szczególnych, zawartych w Rozporządzeniu w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Regulacje te, uwzględnione w § 10 Rozporządzenia, odnoszą się do dotowanych szkół, o których mowa w art. 26 ust. 2 i art. 41 ust. 2 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, czyli do: • niepublicznych szkół, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, • niepublicznych szkół artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych. Szkoły te otrzymują dotację na każdego ucznia uczestniczącego w co najmniej 50 proc. obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu. Rozporządzenie wskazuje natomiast, że w przypadku ograniczenia funkcjonowania tych szkół warunek dotyczący uczestnictwa ucznia w co najmniej 50 proc. obowiązkowych zajęć edukacyjnych ustala się w danym miesiącu w odniesieniu do okresu, w którym danego ucznia nie obejmowało ograniczenie funkcjonowania szkoły. Okres, w którym danego ucznia nie obejmowało ograniczenie funkcjonowania szkoły, nie może być jednak krótszy niż 40 proc. czasu przeznaczonego na obowiązkowe zajęcia edukacyjne. Zatem ograniczenie funkcjonowania wymienionych szkół (np. policealnych) powoduje, że frekwencję ucznia ustala się w tym okresie w danym miesiącu, w którym uczniowie jeszcze uczęszczali do szkoły, o ile okres uczęszczania na zajęcia wynosił 40 proc. zajęć w miesiącu. Jeżeli jednak ograniczenie funkcjonowania szkoły było na tyle długie, że okres prowadzenia zajęć stacjonarnych w miesiącu nie osiągnął wymaganego limitu, wówczas zastosowanie ma § 10 ust. 11 przywołanego Rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem „(…) jeżeli okres, w którym danego ucznia nie obejmuje ograniczenie funkcjonowania szkoły, w danym miesiącu jest krótszy niż 40 proc., to uznaje się, że uczeń spełnił w tym miesiącu warunek, o którym mowa w ust. 9 (uczestnictwa w zajęciach), jeżeli spełnił go w odniesieniu do ostatniego miesiąca, w którym ustalano spełnienie tego warunku na podstawie art. 26 ust. 2 i art. 41 ust. 2 Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych lub ust. 9 i 10”. Innymi słowy, jeżeli w danym miesiącu okres zawieszenia zajęć z powodu epidemii jest tak długi, że nie da się ustalić frekwencji wyznaczającej wysokość dotacji, wówczas bierzemy pod uwagę miesiąc poprzedni, w którym uczniowie uczęszczali do szkoły. Tu jednak zastosowanie ma kolejny przepis szczególny, czyli ust. 12 ww. Rozporządzenia, zgodnie z którym „(…) jeżeli okres, w którym danego ucznia nie obejmuje ograniczenie funkcjonowania szkoły, we wrześniu 2020 r. albo we wrześniu i w październiku 2020 r. jest krótszy niż 40 proc., a uczeń rozpoczął naukę na pierwszym semestrze roku szkolnego 2020/2021 w szkole, o której mowa w ust. 9, to uznaje się, że warunek uczestnictwa ucznia w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, o którym mowa w art. 26 ust. 2 oraz art. 41 ust. 2 Ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, został spełniony”. Zatem warunek, aby co najmniej 40 proc. zajęć nie było przeprowadzane zdalnie, nie musi być spełniony we wrześniu i październiku. Należy pamiętać, że we wszystkich przypadkach uczestnictwo uczniów w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych potwierdza się na tych zajęciach ich własnoręcznymi, czytelnymi podpisami na listach obecności. Pozostałe szkoły Jak widać, regulacje szczególne dotyczą tych szkół, w których nie są spełniane obowiązek szkolny czy obowiązek nauki, zatem nie dotyczą one szkół podstawowych czy ponadpodstawowych, w których uczeń obowiązek ten realizuje. W tym wypadku należy inaczej ustalić frekwencję uczniów, jeśli zajęcia zostaną zawieszone z powodu epidemii. Można założyć, że w okresie nauki zdalnej wszyscy uczniowie są traktowani jako uczęszczający w danym miesiącu do szkoły, ale takie założenie, jeżeli nie będzie poparte odpowiednimi dowodami, może zostać podważone przez organ dotujący, który ma prawo zakwestionować wysokość udzielonej dotacji. Jest to szczególnie prawdopodobne w świetle regulacji § 1 ust. 1 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, według którego dyrektor odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki, w tym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, w tym ustala, we współpracy z nauczycielami, sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów na zajęciach oraz sposób i termin usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach edukacyjnych. O tym, w jaki sposób jest sprawdzana obecność ucznia na zajęciach, decydują rozwiązania przyjęte przez dyrektora. Żaden przepis przywołanych aktów prawnych nie wymaga, aby wszystkie zajęcia były prowadzone w taki sposób, aby obecność ucznia na zajęciach online była sprawdzana przez cały dzień, bo jest to niemożliwe. Niemniej z punktu widzenia dyrektora jednostki niepublicznej istotne jest, aby posiadać procedurę określającą zasady potwierdzania uczestnictwa uczniów w zajęciach i na podstawie tej procedury powinna zostać ustalona frekwencja na dzień miesiąca, w którym składa się deklarację do urzędu gminy czy starostwa powiatowego. Działania takie są niezbędne, ponieważ w razie kontroli osoba prowadząca niepubliczną szkołę musi mieć możliwość udowodnienia, że liczba uczniów w deklaracji miesięcznej odpowiada uczniom uczestniczącym w nauce zdalnej. Brak takiej procedury może być podstawą do zakwestionowania liczby uczestników zajęć wykazanej w deklaracji, a co za tym idzie, urząd właściwej gminy czy powiatu może w takim przypadku wszcząć postępowanie w sprawie zwrotu nienależnie pobranej dotacji. Należy pamiętać, że w takim wypadku zwrot dotacji następuje wraz z odsetkami, natomiast osoba prowadząca szkołę ma prawo wnieść odwołanie od decyzji w sprawie zwrotu dotacji do samorządowego kolegium odwoławczego.