STAN PRAWNY NA 29 WRZEŚNIA 2020 Nagroda za osiągnięcia dydaktyczno- -wychowawcze i jej przyznawanie Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, aplikant radcowski. Zaktualizował: Marcin Majchrzak Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2009 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli (Dz.U. z 2009 r. Nr 131 poz. 1078 ze zm.), • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 263). Uwagi ogólne Nagroda przyznawana nauczycielowi za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze została ustanowiona mocą art. 49 Karty nauczyciela. Na podstawie powołanego przepisu utworzony został specjalny fundusz na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze: • w budżetach organów prowadzących placówki oświatowe w wysokości co najmniej 1 proc. planowanych rocznych wynagrodzeń osobowych, z przeznaczeniem na wypłaty nagród organów prowadzących i dyrektorów szkół, • w budżetach wojewodów łącznie w wysokości stanowiącej równowartość 2744 średnich wynagrodzeń nauczyciela stażysty, z przeznaczeniem na wypłaty nagród kuratorów oświaty oraz nagród organów sprawujących nadzór pedagogiczny dla nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 KN, tj. zatrudnionych w publicznych szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie Prawa oświatowego, • w budżecie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w wysokości stanowiącej równowartość 2015 średnich wynagrodzeń nauczyciela stażysty, z przeznaczeniem na wypłaty nagród tego ministra. W art. 49 ust. 2 KN zawarta została delegacja dla organów prowadzących do ustalenia kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, ze środków, o których mowa w pkt 1. Akt wykonawczy powinien uwzględniać w szczególności sposób podziału środków na nagrody organów prowadzących i dyrektorów, tryb zgłaszania kandydatów do nagród oraz zasadę, że nagroda może być przyznana nauczycielowi po przepracowaniu w placówce co najmniej roku. Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 16 Prawa oświatowego, pod pojęciem organu prowadzącego należy rozumieć ministra, jednostkę samorządu terytorialnego, inne osoby prawne i fizyczne prowadzące szkoły. W praktyce określenie kryteriów i trybu przyznawania nauczycielom nagród na podstawie art. 49 ust. 2 KN następuje w formie uchwały i/lub regulaminu. W przypadku organów prowadzących będących jednostką samorządu terytorialnego kompetencje do podjęcia uchwały na podstawie art. 49 ust. 2 KN posiada organ stanowiący jednostki (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa), zgodnie z podziałem kompetencji wprowadzonym w art. 91d pkt 1 KN. Natomiast kryteria i tryb przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej ze środków, o których mowa w pkt 2 i 3 ww. artykułu, zgodnie z art. 49 ust. 3 KN, ustalane są w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, które powinno uwzględniać w szczególności tryb zgłaszania kandydatów do nagród oraz zasadę, że nagroda może być przyznana nauczycielowi po przepracowaniu w placówce co najmniej dwóch lat. W aktualnym stanie prawnym obowiązuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2009 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli. W praktyce przyjmuje się, że ustawowy wymóg przepracowania w placówce odpowiednio jednego roku (w przypadku nagrody organu prowadzącego i nagrody dyrektora) oraz dwóch lat (w przypadku nagrody kuratora oświaty lub nagrody Ministra Edukacji Narodowej) dotyczy ogólnego stażu pracy w placówkach oświatowych, bez względu na to, czy obejmuje pracę w jednej, czy w dwóch jednostkach. W uzasadnieniu wskazuje się przy tym, że przeciwne stanowisko prowadziłoby do pokrzywdzenia nauczycieli z wieloletnim stażem, którzy zmienili miejsce pracy (np. wskutek przeniesienia służbowego) i w związku z tym mogliby otrzymać nagrodę w nowym miejscu pracy dopiero po upływie roku, a w przypadku nagrody ministra i kuratora – dwóch lat (A. Barański, J. Rozwadowska-Skrzeczyńska, M. Szymańska, Ustawa Karta Nauczyciela. Komentarz, ABC, 2009). Nagroda organu prowadzącego i dyrektora Zapisy Karty nauczyciela, poza ogólną delegacją zawartą w art. 49 ust. 2, nie zawierają szczegółowych regulacji dotyczących zasad przyznawania nagrody organu prowadzącego i nagrody dyrektora. Na podstawie obowiązujących przepisów należy jednak stwierdzić, że nagroda dla nauczyciela przewidziana w przepisie art. 49 ust. 1 KN jest jednym ze składników wynagrodzenia nauczyciela. Wynika to z treści art. 30 ust. 1 KN, który stanowi, że wynagrodzenie nauczyciela składa się z: • wynagrodzenia zasadniczego, • dodatków: o za wysługę lat, o motywacyjnego, o funkcyjnego, o za warunki pracy; • wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, • nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia na start i dodatku wiejskiego. Z kolei art. 30 ust. 6 pkt 3 KN stanowi, że organ prowadzący, będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu, wysokość i warunki wypłacania składników wynagrodzenia, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 4, czyli także nagród, o ile nie zostały one określone w Ustawie lub w odrębnych przepisach. Jak wspomniano wyżej, w przypadku organów prowadzących, będących jednostkami samorządu terytorialnego, kompetencje do podjęcia uchwały na podstawie art. 49 ust. 2 KN posiada organ stanowiący jednostki. Podejmują one decyzje w formie uchwał. W konsekwencji w praktyce regulamin określający zasady i warunki przyznawania nagród przez organ prowadzący i nagród dyrektora będzie zawarty w uchwale organu jednostki samorządu terytorialnego bądź stanowić będzie załącznik do niej. Warto podkreślić, że organ stanowiący nie może delegować swoich uprawnień do określania kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli na inny organ, np. radę pedagogiczną (Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Podlaskiego z dnia 7 lutego 2006 r., PN.II.0911-29/06, „Wspólnota” 2006, nr 9, s. 46). Należy również przypomnieć, że projekt uchwały określającej kryteria i tryb przyznawania nagród dla nauczycieli powinien zostać przekazany w celu wyrażenia opinii w trybie określonym w art. 19 ust. 2 Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych odpowiednim instancjom związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. Nagroda kuratora oświaty oraz ministra właściwego ds. oświaty i wychowania Zgodnie z § 1 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2009 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli, z budżetów wojewodów przyznawane są nagrody kuratorów oświaty oraz nagrody organów sprawujących nadzór pedagogiczny dla nauczycieli: • zatrudnionych w publicznych szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie Prawa oświatowego, • zatrudnionych w: o publicznych szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, o niepublicznych placówkach, działających na podstawie Prawa oświatowego, oraz szkołach niepublicznych i niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych, o publicznych innych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego; • urlopowanych na podstawie przepisów Ustawy o związkach zawodowych. Z kolei z budżetu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, zwanego dalej „ministrem”, przyznawane są nagrody tego ministra dla nauczycieli: • zatrudnionych w: o Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych (nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne), o publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych oraz publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych, oraz publicznej placówce doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych o zasięgu ogólnokrajowym, o których mowa odpowiednio w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. b, ust. 6 i ust. 7 pkt 2 i ust. 14 Prawa oświatowego, o publicznych szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, o niepublicznych placówkach oraz szkołach niepublicznych i niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych, o innych publicznych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego, o nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Jak stanowi § 2 Rozporządzenia, nagroda może być przyznana nauczycielowi, który: • przepracował w szkole co najmniej dwa lata, • posiada wyróżniającą ocenę pracy, • posiada wybitne osiągnięcia w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej, w tym w realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę oraz realizacji innych zadań statutowych szkoły, w szczególności w zakresie: o kształtowania najważniejszych umiejętności uczniów określonych odpowiednio w podstawach programowych: wychowania przedszkolnego, kształcenia ogólnego, kształcenia w zawodach, kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego lub kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego lub o rozwiązywania problemów o charakterze wychowawczym lub socjalnym uczniów, lub o działań innowacyjnych, lub o pracy organizacyjnej na rzecz szkoły, lub o współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym, lub o działań na rzecz oświaty w wymiarze co najmniej regionalnym. Wymogi formalne dotyczące wniosku o przyznanie nagrody określa § 3 Rozporządzenia. Wniosek powinien zawierać: • imię (imiona) i nazwisko nauczyciela, • datę i miejsce jego urodzenia, • staż pracy w placówce, • stanowisko i miejsce pracy, • wskazanie zawartego w ostatniej ocenie pracy nauczyciela stwierdzenia uogólniającego (ocena wyróżniająca, bardzo dobra, dobra lub negatywna) oraz datę otrzymania oceny pracy, • informację o otrzymanych nagrodach ministra, kuratora oświaty, organu sprawującego nadzór pedagogiczny i dyrektora wraz ze wskazaniem dat ich otrzymania, • uzasadnienie, • datę i podpis składającego wniosek, • wnioski o przyznanie nagrody kuratora oświaty, organu sprawującego nadzór pedagogiczny lub nagrody ministra dla nauczyciela zatrudnionego w szkole powinny dodatkowo zawierać opinię rady pedagogicznej. Wnioski o przyznanie nagród odpowiednio ministra, kuratora oświaty oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny opiniowane są przez specjalne komisje ds. nagród powoływane odpowiednio przez ministra, kuratora oświaty bądź organ sprawujący nadzór pedagogiczny (§ 4 Rozporządzenia). Zgodnie z § 5 ust. 1 Rozporządzenia, wniosek o przyznanie nagrody ministra, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ust. 3 i 4, składa za pośrednictwem właściwego kuratora oświaty lub organu sprawującego nadzór pedagogiczny: • dyrektor placówki – dla zatrudnionego w niej nauczyciela, • organ prowadzący – dla dyrektora. Kurator oświaty lub organ sprawujący nadzór pedagogiczny, po zapoznaniu się z opinią komisji do spraw nagród, wyraża opinię o wniosku. Wnioski, które uzyskały pozytywną opinię kuratora oświaty lub organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przekazuje się ministrowi w terminie do 30 czerwca. Wnioski o przyznanie nagród ministra dla nauczycieli zatrudnionych w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych składają odpowiednio dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i dyrektorzy okręgowych komisji egzaminacyjnych, bezpośrednio do ministra, w terminie do 30 czerwca (§ 5 ust. 3 Rozporządzenia). Natomiast, wnioski o przyznanie nagród ministra dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach doskonalenia nauczycieli, składają dyrektorzy tych placówek, a dla dyrektorów tych placówek – organy prowadzące te placówki, bezpośrednio do ministra w terminie do 30 czerwca (§ 5 ust. 4 Rozporządzenia). Wniosek o przyznanie nagrody kuratora oświaty lub nagrody organu sprawującego nadzór pedagogiczny składa (§ 6 Rozporządzenia): • dyrektor placówki – dla zatrudnionego w niej nauczyciela, • organ prowadzący – dla dyrektora. Wszystkie nagrody są przyznawane w terminie do 14 października każdego roku z okazji Dnia Edukacji Narodowej (§ 7 Rozporządzenia). Zgodnie z § 8 Rozporządzenia, nauczyciel, któremu została przyznana nagroda, otrzymuje dyplom, którego odpis włącza się do jego akt osobowych. Szczególny tryb przyznawania nagród został przewidziany w § 9 Rozporządzenia. Przepis ten stanowi, że minister może z własnej inicjatywy przyznać nagrodę nauczycielowi spełniającemu kryteria określone w § 2 Rozporządzenia. W takim przypadku ministra nie wiąże tryb składania wniosków przewidziany w § 5, jak również nie ma zastosowania termin przyznania nagrody określony w § 7. Od 19 maja 2020 r. dodany został również przepis § 9a, zgodnie z którym kurator oświaty lub organ sprawujący nadzór pedagogiczny może z własnej inicjatywy przyznać nagrodę nauczycielowi spełniającemu kryteria, o których mowa w § 2 Rozporządzenia. Przepisów § 6 i § 7 nie stosuje się. Następuje to bez konieczności składania wniosku na podstawie § 6 Rozporządzenia, a także może nastąpić w terminie innym, niż do 14 października każdego roku. Wszystkie nagrody przyznane nauczycielowi na podstawie art. 49 KN wlicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty. Wynika to wprost z treści art. 88 ust. 2 KN, który stanowi, że podstawę ich wymiaru dla nauczyciela zatrudnionego w systemie oświaty i wychowania, przechodzącego na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, ustala się na zasadach ogólnych, określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym, że do podstawy tej wlicza się również wszystkie nagrody uzyskane przez nauczyciela za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty. Warto w tym miejscu przytoczyć stanowiska wyrażone w orzecznictwie. W Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1986 r. (III UZP 50/86) stwierdzono, że do podstawy wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela wlicza się, z mocy art. 88 ust. 2 KN, wszystkie nagrody za osiągnięcia zawodowe uzyskane przez nauczyciela w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty. Natomiast w Wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 stycznia 1992 r. (III AUr 19/92) zajął stanowisko, że nagroda uzyskana za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego przyjęto wynagrodzenie do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia rentowego, przyznana nauczycielowi na podstawie przepisów wykonawczych wydanych zgodnie z art. 49 KN, jest zaliczana do podstawy wymiaru świadczenia niezależnie od daty jej wypłaty.