STAN PRAWNY NA 25 WRZEŚNIA 2020 Podawanie leku uczniowi w szkole Opracowała: Aneta Chamczyńska-Penkala, prawnik. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami (Dz.U. z 2019 r. poz. 1078), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1166), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.). Okres jesienno-zimowy to czas wzmożonych zachorowań uczniów. Mimo, że uczeń ma katar czy kaszel, rodzice, nie mając z kim zostawić go w domu, odprowadzają go do szkoły. W obecnej sytuacji sanitarnej, a w szczególności z powodu ogłoszonego stanu epidemii, takie postępowanie może się skończyć odizolowaniem ucznia do czasu odebrania go ze szkoły przez rodziców. Istnieją tu również przypadki szczególne, gdy katar spowodowany jest uczuleniem lub alergią ucznia, o którym szkoła zostaje poinformowana, co wyłącza ucznia z podejrzenia o to, że objawy te wynikają z zarażenia COVID-19. W takim przypadku może zaistnieć konieczność podawania leków uczniowi w czasie jego pobytu w szkole. Stanowisko Ministerstwa Zdrowia w sprawie podawania leków w szkole Do czasu wejścia w życie Ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami istniały ogromne kontrowersje co do tego, czy nauczyciele mogą podawać leki uczniom w szkole. Ministerstwo Zdrowia zajęło w tej sprawie stanowisko, które zamieściło na swojej stronie internetowej . Strona ta nadal istnieje, i choć obecnie ma walor jedynie archiwalny warto zapoznać się z przedstawioną tu interpretacją. Utrwalone stanowisko resortu zdrowia wyszło naprzeciw dylematom grona pedagogicznego i pracowników szkół w kwestii podawania leków uczniom, wskazując, że jeżeli istnieje obopólna zgoda rodziców i nauczyciela, wówczas nie ma przeciwwskazań do podawania uczniowi leków. Tym bardziej że w wielu przypadkach pomoc może sprowadzać się wyłącznie do prostej czynności technicznej. Co istotne, w tym zakresie stanowisko to zachowuje aktualność. Ministerstwo Zdrowia wyodrębniło następujące sytuacje, w których możliwe jest podanie uczniowi medykamentów: • natychmiastowa interwencja, • dolegliwości bólowe, • choroba przewlekła. Natychmiastowa interwencja W przypadku gdy stan zdrowia ucznia wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej (np. w przypadku zasłabnięcia), nauczyciel i dyrektor szkoły są zobowiązani do udzielenia pomocy medycznej w zakresie posiadanych umiejętności i do wezwania karetki pogotowia. Szkoła musi również niezwłocznie powiadomić o sytuacji rodzica lub prawnego opiekuna ucznia. Dolegliwości bólowe Natomiast w sytuacji, gdy uczeń zgłasza np. ból głowy, zęba czy inne dolegliwości bólowe, po rozmowie z pielęgniarką, jeśli taka jest w szkole, wychowawca, inny nauczyciel lub dyrektor szkoły zawiadamia rodziców lub prawnych opiekunów ucznia, wskazując na konieczność odebrania go ze szkoły i skierowania do lekarza. Pracownik placówki może podać uczniowi lek, ale tylko wtedy, gdy rodzic wyraził na to zgodę i pracownik również się na to zgodził. Uczeń przewlekle chory Za chorobę przewlekłą uważa się chorobę, która utrzymuje się dłużej niż trzy miesiące lub taką, która często nawraca. Wśród cech charakterystycznych chorób przewlekłych należy wymienić: • są trwałe, • pozostawiają po sobie inwalidztwo, • chorzy wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego, opieki czy nadzoru. Przykładami chorób przewlekłych są: cukrzyca, astma, padaczka. Uczniowie dotknięci tymi chorobami muszą stale przyjmować leki i to często w określonych porach dnia, które mogą przypadać na czas ich pobytu w szkole. Należy pamiętać, że żadne przepisy nie zabraniają przyjęcia do szkoły ucznia przewlekle chorego, jednak faktycznie decyduje o tym dyrektor szkoły, kierując się możliwością zapewnienia uczniowi prawidłowej opieki. W sytuacji, gdy dyrektor szkoły zgodzi się na przyjęcie ucznia przewlekle chorego, wówczas jest zobowiązany do zapewnienia mu odpowiednich warunków podczas pobytu w placówce. Jak wynika z Prawa oświatowego, dyrektor szkoły, z nałożonymi na niego obowiązkami, sprawuje opiekę nad wychowankami i stwarza warunki do ich harmonijnego rozwoju psychofizycznego przez aktywne działania prozdrowotne (art. 68 ust 1 pkt 3). Dyrektor, przyjmując do placówki ucznia przewlekle chorego, powinien więc w szczególności (informacje zaczerpnięte z broszury Dzieci przewlekle chore w szkole i przedszkolu) poznać: • istotę choroby, jej dotychczasowy przebieg i rokowanie, • objawy choroby i sposoby radzenia sobie z nimi, sposoby i procedury reagowania i postępowania w razie wystąpienia niepożądanych objawów, • czynniki i sytuacje, w których zwiększa się ryzyko wystąpienia lub nasilenia objawów choroby, • niepożądane skutki podawania określonych leków – np. niektóre leki podawane w leczeniu padaczki mogą powodować senność, uczucie znużenia, podwójne widzenie, zaburzenia koncentracji uwagi, trudności w utrzymania równowagi, • sposoby zapobiegania objawom choroby – np. w razie występowania u ucznia napadów duszności po wysiłku, można ograniczać wysiłek, zwłaszcza w niskiej temperaturze albo jeśli takie jest zalecenie lekarza, uczeń powinien przyjąć lek rozszerzający oskrzela przed wysiłkiem, • specjalne potrzeby ucznia i warunki, jakie powinna zapewnić szkoła do ich realizacji – np. przystosowanie ławki, zakup bezpyłowej kredy, zapewnienie miejsca i możliwości odpoczynku, dodatkowe nawilżanie albo wietrzenie sali, zaopatrzenie apteczki szkolnej, zapas cukierków, rozplanowanie przerw w nauce czy pomoc w nadrabianiu zaległości, • sposób i tryb przekazywania informacji o uczniu. Ponadto nauczyciel opiekujący się przewlekle chorym uczniem powinien znać ustalone wcześniej procedury postępowania w sytuacji pogorszenia się samopoczucia albo stanu zdrowia ucznia. Podawanie leku uczniowi z chorobą przewlekłą W przypadku gdy uczeń z chorobą przewlekłą przebywający w szkole musi zażywać lekarstwa, jego rodzice są zobligowani do poinformowania wychowawcy o chorobie, na jaką uczeń choruje, jakie leki zażywa, w jakich dawkach i o jakich godzinach. Rodzice wraz ze wskazaną informacją muszą przekazać pielęgniarce – a w przypadku jej braku innej, konkretnej osobie – upoważnienie do podania uczniowi leku czy też wykonania innej czynności, np. zbadania poziomu cukru we krwi u ucznia chorującego na cukrzycę. Należy zauważyć, że od 12 września 2019 r. obowiązuje Ustawa o opiece zdrowotnej nad uczniami, która w rozdziale 4 reguluje podstawowe zasady sprawowania opieki nad uczniami przewlekle chorymi. Zgodnie z art. 20 Ustawy opieka nad uczniem przewlekle chorym lub niepełnosprawnym w szkole jest realizowana przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania albo higienistkę szkolną. Zgodnie z kolei z art. 21 ww. Ustawy w celu zapewnienia właściwej opieki nad uczniami przewlekle chorymi lub niepełnosprawnymi w szkole pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna współpracuje z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, rodzicami, pełnoletnimi uczniami oraz dyrektorem i pracownikami szkoły. Współpraca ta obejmuje wspólne określenie sposobu opieki nad uczniem dostosowanego do stanu zdrowia ucznia w sytuacji konieczności podawania leków oraz wykonywania innych czynności podczas pobytu ucznia w szkole. Z przepisów tych wynika, że osobami przede wszystkim uprawnionymi do podawania leków uczniom jest pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania albo higienistka szkolna. W szczególności należy zwrócić uwagę na Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Zgodnie z załącznikiem nr 4 świadczenia pielęgniarki lub higienistki szkolnej obejmują: • wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych, zgodnie z warunkami określonymi w części II, • kierowanie postępowaniem poprzesiewowym oraz sprawowanie opieki nad uczniami z dodatnimi wynikami testów, • czynne poradnictwo dla uczniów z problemami zdrowotnymi, • sprawowanie opieki nad uczniami z chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością, w tym realizacja świadczeń pielęgniarskich oraz wyłącznie na podstawie zlecenia lekarskiego i w porozumieniu z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, na którego liście świadczeniobiorców znajduje się uczeń, zabiegów i procedur leczniczych koniecznych do wykonania u ucznia w trakcie pobytu w szkole, • udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć, • doradztwo dla dyrektora szkoły w sprawie warunków bezpieczeństwa uczniów, organizacji posiłków i warunków sanitarnych w szkole, • edukacja w zakresie zdrowia jamy ustnej, • prowadzenie u uczniów szkół podstawowych (klasy I–VIII) znajdujących się na obszarach, gdzie poziom fluorków w wodzie pitnej nie przekracza wartości 1 mg/l, grupowej profilaktyki fluorkowej metodą nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi 6 razy w roku, w odstępach co 6 tygodni, • udział w planowaniu, realizacji i ocenie edukacji zdrowotnej. Zgodnie z pkt 4 do zadań pielęgniarki lub higienistki należy sprawowanie opieki nad uczniami z chorobami przewlekłymi. Do zakresu takiej opieki należy również podawanie leków, natomiast co istotne, z art. 21 ust. 3 Ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami wynika, że nie tylko pielęgniarka lub higienistka mają prawo podawania leków Zgodnie z tym przepisem podawanie leków lub wykonywanie innych czynności podczas pobytu ucznia w szkole przez pracowników szkoły może odbywać się wyłącznie za ich pisemną zgodą. Chodzi tu o zgodę pracownika. Ustawa nie wyklucza możliwości podawania leków przez inne osoby niż higienistka czy pielęgniarka, przy czym warto zauważyć, że pojęcie „pracownika szkoły” jest szerokie, ponieważ oznacza nie tylko nauczycieli, lecz również pracowników niepedagogicznych. Jeżeli zatem osoby te wyrażą zgodę na podawanie leków to jest to możliwe. Należy jeszcze zwrócić uwagę na treść art. 22 Ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami, zgodnie z którym dyrektor szkoły zapewnia pracownikom szkoły szkolenia lub inne formy zdobycia wiedzy na temat sposobu postępowania wobec uczniów przewlekle chorych lub niepełnosprawnych, odpowiednio do potrzeb zdrowotnych uczniów. Ponownie zatem mamy tu do czynienia z pojęciem „pracownika szkoły”, zatem niezbędne szkolenia mogą być dedykowane dla pracowników niepedagogicznych.