STAN PRAWNY NA 25 WRZEŚNIA 2020 Segregowanie śmieci na terenie szkoły Opracował: dr Patryk Kuzior, doktor nauk prawnych, specjalista w zakresie prawa oświatowego. Zaktualizował: Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1439 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 797 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1166 ze zm.). Znowelizowana 1 stycznia 2019 r. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadziła znaczną różnicę między cenami za odbiór śmieci posegregowanych i zmieszanych. W praktyce niesegregowanie odpadów będzie kosztowało cztery razy więcej, niż ich sortowanie. Obecnie rada gminy może określić wyższe stawki opłaty za nieselektywne gospodarowanie odpadami, jednak nie więcej niż dwukrotną wysokość maksymalnej stawki opłaty za śmieci posortowane. Jeśli właściciele nieruchomości nie będą segregować odpadów, mimo że złożyli deklarację, że będą je sortować, to firmy odbierające śmieci przyjmą je jako zmieszane i powiadomią o tym fakcie gminę. Odpady komunalne, którymi zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 7 Ustawy o odpadach są śmieci powstające w gospodarstwach domowych, a także te niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do tych powstających w gospodarstwach domowych (zmieszane odpady komunalne pozostają takimi, nawet jeżeli zostały poddane czynności przetwarzania, która nie zmieniła w sposób znaczący ich właściwości). Problem ten dotyczy nie tylko gospodarstw domowych, ale też wszelkich wytwórców i posiadaczy, a więc także szkół – zarówno publicznych, jak i niepublicznych. Jak stanowi art. 3 ust. 1 pkt 19 ww. Ustawy, posiadaczami odpadów mogą być wytwórca, osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej; domniemywa się, że władający obszarem ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Usuwanie odpadów jako element bezpieczeństwa Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego dyrektor szkoły wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę. Szczegółowe zadania dyrektora szkoły z tego zakresu określone zostały m.in. w Rozporządzeniu MENiS w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, którego § 2 nakłada na dyrektora obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu w szkole lub placówce, a także podczas zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek. Pojęcie bezpiecznych i higienicznych warunków jest bardzo pojemne, ale obejmuje bez wątpienia także zapewnienie odpowiednich warunków sanitarnych, co jest równoznaczne z koniecznością eliminacji śmieci powstających w szkole. Choć szkołom jako jednostkom nieposiadającym osobowości prawnej nie przysługuje prawo własności, to jednak władają nieruchomościami przekazanymi im w zarząd. W konsekwencji więc dyrektorzy jako administratorzy nieruchomości są traktowani przez Ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach jak właściciele, ponieważ zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 4 ww. Ustawy pod pojęciem właściciela rozumie się też współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością. Z mocy art. 5 ust. 1 Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach dyrektorzy szkół są zobowiązani do: • wyposażenia nieruchomości w pojemniki służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywania tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, chyba że na mocy uchwały rady gminy (o której mowa w art. 6r ust. 3 Ustawy) obowiązki te przejmie gmina w zamian za uiszczoną przez właściciela opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi, • zbierania powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie uchwalanym przez radę gminy, • pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w sposób zgodny z przepisami ustawy i odrębnymi przepisami. Decydujące lokalne uwarunkowania Jak stanowi art. 3 ust. 1 pkt 6 Ustawa o odpadach, odpadem jest każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. Wytwórca czy posiadacz odpadów może pozbywać się ich lub je utylizować wyłącznie w sposób określony przepisami prawa i w miejscu do tego przeznaczonym. W konsekwencji więc na terenie szkoły nie można przeprowadzić żadnej formy utylizacji odpadów, w tym także tych zielonych (m.in. części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków), np. przez ich spalanie. Dyrektor każdej szkoły z mocy przepisów o utrzymaniu czystości i porządku w gminach jest zobowiązany zabezpieczać proces zgodnego z prawem zbierania i przechowywania śmieci, a następnie pozbywania się ich z terenu szkoły przy wykorzystaniu usług wyspecjalizowanych podmiotów. Sposób wykonywania tych obowiązków w dużej mierze jest uzależniony od uwarunkowań lokalnych kształtowanych przepisami prawa miejscowego stanowionymi przez radę gminy. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że o ile w wielu obszarach funkcjonowania szkoły głos decydujący należy do organu prowadzącego, o tyle w sprawach postępowania z odpadami powstającymi na terenie szkoły najistotniejsze są regulacje ustanowione przez organy gminy, na obszarze której znajduje się szkoła, niezależnie od tego, jaki podmiot ją utworzył. Dyrektor szkoły, jako administrator nieruchomości wykorzystywanych przez placówkę oświatową, powinien zapoznać się z treścią obowiązującego na terenie gminy regulaminu utrzymania czystości i porządku. Akt ten określa szczegółowo obowiązki m.in. w zakresie zbiórki odpadów, w tym: • wymagania obejmujące prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych przeterminowanych leków i chemikaliów, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlanych i rozbiórkowych, zużytych opon, a także odpadów zielonych, • rodzaje pojemników przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości, minimalną ich pojemność, warunki ich rozmieszczania i utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu: o średniej ilości odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych bądź w innych źródłach, o liczby osób korzystających z tych pojemników, o częstotliwość i sposób pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego. Zgodnie z przepisami Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ogromne znaczenie praktyczne ma dla szkoły to, czy w konkretnym przypadku rada gminy skorzystała z delegacji zawartej w art. 6c ust. 2 i postanowiła w drodze aktu prawa miejscowego o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne (takimi nieruchomościami są m.in. te, którymi władają szkoły i placówki oświatowe). Jeśli na terenie danej gminy obowiązuje taka właśnie uchwała, to obowiązek odbierania odpadów przeszedł na gminę, przy czym szkoła jest zobowiązana do wnoszenia ustalonej przez radę gminy opłaty. Opłaty za gospodarowanie odpadami należne są za każdy miesiąc, w którym na danej nieruchomości powstały odpady komunalne, a jej wysokość stanowi iloczyn liczby pojemników z odpadami komunalnymi powstałymi na danej nieruchomości oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustalonej za pojemnik o określonej pojemności. Wysokość opłaty jest uzależniona także od tego, czy odpady komunalne są zbierane i odbierane w sposób selektywny, czy też nie, przy czym w tym pierwszym wypadku rada gminy określa niższą stawkę, co odczytywać należy jako swoistą premię za uczestnictwo w procesie recyklingu. W przypadku przejęcia przez gminę, na terenie której znajduje się szkoła, obowiązku odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, dyrektor jest zobowiązany złożyć deklarację o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami według ustalonego w tej gminie wzoru (w którym określa się m.in. to, czy odpady będą gromadzone w sposób selektywny, czy też nie). Jeśli natomiast rada gminy, na terenie której znajduje się szkoła, nie podjęła uchwały o przejęciu obowiązku gospodarowania odpadami od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, to na dyrektorze szkoły spoczywa obowiązek zawarcia umowy z gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcą odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, wpisanym do rejestru działalności regulowanej. Segregacja odpadów w szkole Na terenie szkoły oraz wewnątrz budynku powinny zostać wystawione komplety trzech pojemników oznaczonych kolorami: czerwonym, zielonym i czarnym oraz opisane we właściwy sposób. Do pojemników czerwonych z napisem (Segregowane suche) wrzucamy: suchy papier, tekturę, butelki plastikowe oraz inne opakowania wykonane z plastiku, kartony po sokach oraz puszki. Należy pamiętać, aby zgnieść opakowania (zajmują wówczas mniej miejsca) a z butelek odkręcić nakrętki i zanieść do pokoju samorządu szkolnego. Do pojemników czerwonych z napisem (Segregowane suche) nie wrzucamy: tłustego i zabrudzonego papieru, kalki, papieru termicznego i faksowego, tapet, odpadów higienicznych, opakowań z jakąkolwiek zawartością, butelek po olejach spożywczych i samochodowych, opakowań po olejach silnikowych, smarach, styropianu, gumy, puszek po farbach, baterii, opakowań po aerozolach, opakowań po środkach chwastobójczych czy owadobójczych, sprzętu AGD. Do pojemników zielonych z napisem (Szkło opakowaniowe) wrzucamy: szklane butelki i słoiki po napojach, żywności, szklane opakowania po kosmetykach. Do pojemników zielonych z napisem (Szkło opakowaniowe) nie wrzucamy: porcelany i ceramiki, doniczek, żarówek, lamp neonowych, fluorescencyjnych i rtęciowych, reflektorów, szkła stołowego, okularowego, żaroodpornego, ekranów i lamp telewizyjnych, luster, szyb samochodowych i okiennych. Do pojemników czarnych (Odpady zmieszane) wrzucamy: zabrudzone opakowania plastikowe, porcelanę, talerze, opakowania po dezodorantach, styropian opakowaniowy, gumę, popiół węglowy, artykuły higieniczne (patyczki higieniczne, wata, itp.), potłuczone szyby, śmieci uliczne. Do pojemników czarnych (Odpady zmieszane) nie wrzucamy: odpadów niebezpiecznych (m.in. leków przeterminowanych, farb, olejów i ich opakowań, opakowań po środkach ochrony roślin), zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (m.in. żarówek, lamp, świetlówek, kineskopów baterii, akumulatorów), sprzętu AGD i RTV, komputerów, odpadów wielkogabarytowych (m.in. mebli, wykładzin, dywanów, materacy, wózków, suszarek na pranie). Postępowanie z odpadami wytwarzanymi w czasie ochrony przed koronawirusem Jeżeli na terenie szkoły uczniowie i pracownicy używają masek lub rękawic jednorazowych, należy zapewnić miejsca/pojemniki do ich wyrzucania. Zalecenia w tym zakresie zostały wskazane na stronie internetowej GIS: https://gis.gov.pl/zdrowie/koronawirus-zdrowie/informacje-i-zalecenia-pl/wytyczne-ws-postepowania-z-odpadami-w-czasie-wystepowania-zakazen-koronawirusem-sars-cov-2/ . Zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektoratu Sanitarnego dotyczącymi postępowania z odpadami wytwarzanymi w czasie epidemii COVID-19, jeśli jesteśmy osobami zdrowymi i korzystamy ze środków zapobiegawczych, tj. maseczek i rękawiczek ochronnych w szkole w celu minimalizacji ryzyka zakażenia i rozprzestrzeniania się koronawirusa, zużyte wyrzucamy do pojemnika lub worka na odpady zmieszane.