STAN PRAWNY NA 10 PAŹDZIERNIKA 2022 Przekwalifikowanie nauczyciela (nabycie dodatkowych kwalifikacji) Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik, specjalista prawa oświatowego i prawa socjalnego, autorka wielu tematycznych artykułów, pracownik administracji rządowej; zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, autor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy, finansów publicznych i funkcjonowania samorządu terytorialnego, uznany prelegent i szkoleniowiec, wykładowca toruńskiej i bydgoskiej Wyższej Szkoły Bankowej, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, przez lata tworzył trzon Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z dnia 3 września 2021 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych i placówek artystycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1665 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe (Dz.U. z 2019 r. poz. 1653). Konieczność doskonalenia zawodowego nauczycieli m.in. po to, by podnieść efektywność pracy szkół jest dziś często podkreślana. Oświata dostosowuje się do potrzeb uczniów, ale także do potrzeb nauczycieli. W związku z tym nauczyciel w procesie edukacyjnym nie może jedynie korzystać z wiedzy uzyskanej przed laty. Z jednej strony musi być na bieżąco z nowymi treściami i metodami nauczania, a z drugiej – zmieniająca się rzeczywistość zmusza go do tego, by był wszechstronny. Nauczyciele muszą nie tylko podnosić kwalifikacje, ale też zdobywać nowe. Sytuacja demograficzna powoduje, że w wielu placówkach nie ma możliwości dalszego zatrudniania nauczycieli lub zatrudnienia ich w pełnym wymiarze czasu pracy. Często jedynie zdobycie uprawnień do nauczania kolejnego przedmiotu, na który istnieje obecnie w jednostce zapotrzebowanie, daje nauczycielowi szansę zachowania etatu. Taka sytuacja zmusza nauczycieli do uzyskania kwalifikacji do nauczania drugiego lub kolejnego przedmiotu. Niestety nie zawsze jest to wystarczające, ponieważ z powodu spadku liczby uczniów w szkołach część nauczycieli stanęła przed wizją zmiany zawodu. Przekwalifikowanie nauczyciela w świetle prawa Przepisy oświatowe nie traktują wprost o przekwalifikowaniu nauczycieli. Jednak oczywiste wydaje się, że do przekwalifikowania rozumianego jako zdobycie przez nauczyciela dodatkowych uprawnień należy stosować przepisy dotyczące doskonalenia zawodowego nauczycieli. Z zapisów art. 12 ust. 3 Karty nauczyciela wynika zobowiązanie nauczyciela do podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Ma on obowiązek podejmowania działań mających pomóc w doskonaleniu zawodowym. Natomiast zgodnie z treścią art. 7 ust. 2 pkt 4 KN dyrektor placówki odpowiedzialny jest w szczególności za zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym. Konieczność przekwalifikowania się nauczyciela nasuwa wiele pytań i budzi wątpliwości ze strony zainteresowanych. Pierwszą wątpliwością w tej sprawie jest kwestia decyzyjności – czy nauczyciel sam dokonuje wyboru, czy też związany jest w tym zakresie decyzją dyrektora placówki. Dyrektor szkoły z pewnością ma wiedzę o tym, na nauczycieli jakich przedmiotów i w jakim wymiarze godzin będzie zapotrzebowanie. Jeśli nie ma możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela danego przedmiotu, to oczywiste jest, że to w interesie nauczyciela jest zdobycie potrzebnych kwalifikacji. Zatem to nauczyciel sam decyduje, jakie kroki podejmie, mając na uwadze informacje o potrzebach placówki. Natomiast organ prowadzący jednostkę ma możliwości prawne udzielenia pomocy finansowej nauczycielowi zdobywającemu uprawnienia do nauczania dodatkowych przedmiotów (art. 70a KN). Jak wspomniano wyżej, KN nie posługuje się pojęciem przekwalifikowania nauczycieli, ale rozwiązania zawarte w tym akcie prawnym oraz w aktach wykonawczych do ww. Ustawy umożliwiają nauczycielom zdobycie kwalifikacji do nauczania kolejnego przedmiotu i jego finansowanie. Wybór formy kształcenia Jeśli nauczyciel podejmie decyzję o przekwalifikowaniu się na podstawie otrzymanych informacji o potrzebach placówki, to pozostaje mu wybór formy kształcenia umożliwiającego zdobycie kwalifikacji do nauczania danego przedmiotu. Zakres form i rodzajów umożliwiających dokształcanie na rynku jest mocno zróżnicowany. Jednak wybierając kurs, szkolenie czy studia podyplomowe, szczególną uwagę należy zwrócić na to, czy ukończenie określonej formy kształcenia zagwarantuje nauczycielowi uprawnienia do nauczania wybranego przedmiotu. W tej kwestii podstawowe znaczenie ma znajomość Rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli oraz Rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych, placówek kształcenia artystycznego i placówek doskonalenia nauczycieli. Akty te szczegółowo regulują, w jakich przypadkach nabywa się kwalifikacje do nauki danego przedmiotu. Dofinansowanie przekwalifikowania nauczycieli Dokonując wyboru miejsca i formy kształcenia (kurs, szkolenie, studia), nauczyciel z pewnością zadaje sobie pytanie o możliwości sfinansowania tej formy kształcenia przez placówkę. Karta nauczyciela w art. 70a stanowi o dofinansowaniu doskonalenia zawodowego nauczycieli. W praktyce nie budzi wątpliwości, że doskonalenie zawodowe należy rozumieć szeroko. Oznacza to, że doskonalenie obejmuje kształcenie nauczycieli prowadzące zarówno do uzupełniania i pogłębiania wiedzy, jak i do zdobycia nowych kwalifikacji oraz uprawnień. Zgodnie z treścią art. 70a ust. 1 KN w budżetach organów prowadzących szkoły wyodrębnia się środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli z uwzględnieniem doradztwa metodycznego w wysokości 0,8 proc. planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Według orzecznictwa sądowego wolą ustawodawcy, określoną w art. 70a ust. 1 KN, było powierzenie radzie gminy dysponowania środkami przeznaczonymi na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli i organizację doradztwa metodycznego, które rada musi przewidzieć w swoim budżecie. Zatem to nie dyrektor konkretnej szkoły, ale organ wykonawczy gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) dysponuje środkami pieniężnymi na ten cel (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 22 kwietnia 2008 r., IV SA/Gl 693/07, publ. LEX nr 509680). Organ prowadzący w ramach puli swoich środków może organizować szkolenia i inne formy doskonalenia zawodowego dla dyrektorów i nauczycieli oraz dofinansowywać te formy doskonalenia, które uzna w danym roku za priorytetowe. Każdy nauczyciel, który spełni kryteria, może ubiegać się o dofinansowanie wydatków na podniesienie, uzupełnienie lub zdobycie dodatkowych czy nowych kwalifikacji (art. 70a KN). Co finansuje się ze środków na doskonalenie zawodowe? Zgodnie z art. 70a ust. 3a ustawy Karta nauczyciela ze środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, dofinansowuje się: • koszty udziału nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli, • koszty udziału nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli, • wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne, • koszty udziału nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczycieli praktycznej nauki zawodu, w szkoleniach branżowych, • koszty konsultacji i innych form doskonalenia zawodowego nauczycieli, prowadzonych przez konsultantów, artystów o znaczącym dorobku artystycznym lub dydaktycznym lub specjalistów w danym zakresie sztuki albo nauki, dla nauczycieli zajęć edukacyjnych artystycznych w szkołach artystycznych. Zwrócić tu należy uwagę na czwarty z tych punktów, odnosi się on bowiem do treści art. 70c Karty nauczyciela. Zgodnie z tą z kolei regulacją nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu, zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz placówkach kształcenia ustawicznego oraz centrach kształcenia zawodowego, są obowiązani doskonalić umiejętności i kwalifikacje zawodowe potrzebne do wykonywania pracy poprzez uczestniczenie w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu. Obowiązek uczestniczenia w szkoleniach branżowych nie dotyczy jednak nauczycieli: • prowadzących działalność gospodarczą związaną z nauczanym zawodem albo indywidualne gospodarstwo rolne, którego działalność jest związana z nauczanym zawodem, lub • zatrudnionych u pracodawców na stanowiskach związanych z nauczanym zawodem, lub • zatrudnionych w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których działalność jest związana z nauczanym zawodem. Cele, które mogą być finansowane ze środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli wynikają z art. 70a ust. 3a Karty nauczyciela, lecz również zostały wskazane w Rozporządzeniu z dnia 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe. Rozporządzenie to określa: • rodzaje wydatków związanych z organizacją i prowadzeniem doskonalenia zawodowego nauczycieli, • warunki, tryb i kryteria przyznawania środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli, • szczegółowe cele szkolenia branżowego oraz tryb i warunki kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe. Zgodnie z § 2 przywołanego Rozporządzenia ze środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli mogą być pokryte w części lub w całości koszty związane z podróżą służbową nauczycieli biorących udział w formach doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz osób organizujących i prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli. Ze środków na doskonalenie pokrywa się również koszty wynagrodzenia osób prowadzących następujące formy doskonalenia zawodowego nauczycieli: seminaria, konferencje, wykłady, warsztaty, szkolenia, studia podyplomowe. Ponadto ze środków na doskonalenie zawodowe pokrywa się koszty wynagrodzenia osób prowadzących działania w ramach wspomagania szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, jak również koszty druku i dystrybucji materiałów szkoleniowych i informacyjnych dla nauczycieli. W myśl § 3 Rozporządzenia w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe, na każdy rok szkolny dyrektor szkoły określa potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły, uwzględniając: • wyniki nadzoru pedagogicznego, • wyniki odpowiednio egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego, • zadania związane z realizacją podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego, • wymagania wobec szkół i placówek, • wnioski nauczycieli o dofinansowanie kosztów lub opłat za kształcenie, o których dofinansowanie ubiega się nauczyciel. Nauczyciel kieruje zatem do dyrektora wniosek o dofinansowanie, który musi spełniać wymogi wskazane w rozporządzeniu i zawierać: • imię i nazwisko nauczyciela, • nazwę danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, o której dofinansowanie ubiega się nauczyciel, • nazwę organizatora danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, o której dofinansowanie ubiega się nauczyciel, • wysokość kosztów lub opłat, o których dofinansowanie ubiega się nauczyciel, • uzasadnienie przydatności w pracy zawodowej odbycia danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, a w przypadku szkolenia branżowego – szkolenia branżowego wskazanego przez nauczyciela, • podpis nauczyciela. Ważne! Dyrektorzy składają do organu prowadzącego wnioski o dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli w następnym roku kalendarzowym do dnia 31 października danego roku. Organ prowadzący do dnia 31 stycznia danego roku opracowuje na dany rok kalendarzowy plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli, uwzględniając: • wnioski dyrektorów szkół, • wyniki egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego, • podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, ustalone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, • stopień realizacji harmonogramu szkoleń branżowych. Ważne! Zgodnie z § 6 Rozporządzenia w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe organ prowadzący, w porozumieniu z dyrektorami szkół i placówek, ustala corocznie maksymalną kwotę dofinansowania opłat za kształcenie pobierane przez szkoły wyższe i zakłady kształcenia nauczycieli oraz specjalności i formy kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane.