Przedsiębiorczość z inicjatywą – o wspieraniu samodzielności młodych ludzi Opracowała: Elżbieta Gofron, certyfikowany Edukator Pozytywnej Dyscypliny z akredytacją Positive Discipline Association, absolwentka Nauk o Rodzinie, pedagog resocjalizacyjny, pracuje na co dzień w organizacji pozarządowej działającej na rzecz dzieci i rodzin Rozwijanie umiejętności społecznych to jedno z istotniejszych wyzwań stojących nie tylko przed wszystkimi instytucjami, którym zależy na wspieraniu rozwoju dzieci i młodzieży. Obok rozwijania talentów i wyrównywania szans kompetencje społeczne są istotnym obszarem zainteresowań specjalistów. Umiejętności społeczne takie jak komunikacja, współpraca, asertywność, zdolność do rozwiązywania konfliktów i budowania kompromisów – to te podstawowe, które na co dzień pomagają lepiej radzić sobie w relacjach z innymi. Przedsiębiorczość i inicjatywność to zaś jedna z ośmiu kompetencji kluczowych, które pomagają młodemu człowiekowi w samorealizacji i rozwoju osobistym. Przedsiębiorczość to przede wszystkim zdolność do wcielania pomysłów w czyn. Obejmuje pomysłowość, innowacyjność oraz podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania i realizacji przedsięwzięć. Na potrzebę rozwijania przedsiębiorczości u młodych ludzi odpowiadają instytucje bankowe, a także organizacje pozarządowe, które w swoich założeniach koncentrują się na budowaniu potencjału młodych społeczności. Warto przyjrzeć się realizowanym przez nich programom odnoszącym się nie tyle do teorii, co przede wszystkim do praktyki ekonomicznej. Banki mecenasami przedsiębiorczości Program „Młodzi Przedsiębiorczy” realizowany od 2009 r przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, a obecnie współtworzony przez Fundację ING Dzieciom to jedna z możliwości oferowanych w ramach edukacji ekonomicznej młodzieży w wieku 15–17 lat, a także ich nauczycielom. Zdobywanie doświadczenia w zakresie zarządzania budżetem, oszczędzania, badania rynku, inwestowania środków finansowych, opracowania strategii marketingowej oraz prowadzenia własnego przedsiębiorstwa stanowią równocześnie trening nawiązywania współpracy, promowania własnych inicjatyw i zarządzania ryzykiem. Program najczęściej jest realizowany w semestrze zimowym. W ramach zaproponowanych modułów tematycznych uczestnicy na platformie internetowej rozwiązują zadania z zakresu przedsiębiorczości i ekonomii, a także uczestniczą w webinarach z ekspertami. W dalszej kolejności zespołowo realizują autorski projekt przy wsparciu nauczycieli, którzy są dla nich dostępni w formie online. Program przewiduje także kursy doskonalące Młodzi Przedsiębiorczy – Jak prowadzić edukację ekonomiczną i doradztwo zawodowe w szkole dla nauczycieli, którzy w ten sposób mogą uzyskać merytoryczne wsparcie w ramach podnoszenia swoich kwalifikacji w zakresie prowadzenia innowacyjnej edukacji ekonomicznej oraz doradztwa zawodowego. Wehikuł usamodzielnienia Interesującą propozycją wydaje się być program „Wehikuł usamodzielnienia” Fundacji Robinson Crusoe. Beneficjentami programu są młodzi ludzie opuszczający instytucje opieki zastępczej, dla których czas usamodzielnienia i wchodzenia w dorosłe życie stanowi niemałe wyzwanie. Tak zwane wehikuły, czyli lokalne grupy usamodzielnienia, spotykają się dwa razy w miesiącu w kilkunastoosobowym składzie na warsztatach, szkoleniach i grach przygotowujących ich do samodzielnego życia w świecie dorosłych. Spotkania odnoszą się nie tylko do rozwijania kompetencji miękkich, tzn. współpracy z innymi, dbania o relacje, wyznaczania celów, ale są także bezpośrednio związane z zarządzaniem budżetem, poruszaniem się po rynku pracy czy załatwianiem spraw urzędowych. Nad wartością merytoryczną warsztatów czuwa kadra specjalistów z Fundacji Robinson Crusoe. Wehikuły to tylko jedna z wielu propozycji fundacji w kontekście budowania w młodych ludziach poczucia sprawstwa w oparciu o rzetelną wiedzę i praktykę przedsiębiorczości. „Kontrakt Robinsona” to program, w ramach którego podopieczni fundacji mogą otrzymać dofinansowanie do wybranego kursu lub sprzętu, który przyczyni się do ich rozwoju zawodowego. Kryterium kwalifikującym do skorzystania z tego wsparcia jest zaangażowanie w wolontariat na rzecz społeczności lub instytucji lokalnej. Taki warunek uczy nie tylko wytrwałości w dążeniu do celu, ale kształtuje to, co w biznesie jest bardzo istotne – społeczną odpowiedzialność i wrażliwość na potrzeby otoczenia. Pilotaż dorosłości Na uwagę zarówno młodych ludzi, jak i specjalistów zasługują gry edukacyjne – kolejna inicjatywa Fundacji Robinson Crusoe skierowana do młodych ludzi w celu wzmacniania ich samodzielności i życiowej zaradności. Gry organizowane są w wielu miastach w całym kraju, trwają zazwyczaj kilka godzin, a ich adresatami są nastolatkowie przygotowujący się do dorosłego życia. W kontekście rozważań na temat wspierania przedsiębiorczości najistotniejsze wydają się gry symulacyjne Robinson na plusie oraz Robinson na swoim. Pierwsza z nich pozwala przetestować najważniejsze mechanizmy związane z zarządzaniem finansami. Podczas symulacji kilkudziesięciu lat życia uczestnicy podejmują decyzje mające wpływ na ich sytuację finansową w dłuższej perspektywie: wybierają formę zatrudnienia, podnoszą swoje kompetencje zawodowe, inwestują. Są zobligowani do ponoszenia kosztów utrzymania, mają możliwość wydawania pieniędzy na drobne przyjemności, gromadząc w ten sposób punkty satysfakcji. Wygrywa drużyna, która osiągnie najwyższy wynik finansowy oraz najwyższy poziom zadowolenia z życia. Gra Robinson na swoim działa podobnie, jednak jej głównym tematem jest zakładanie i prowadzenie własnej działalności gospodarczej, a tym samym poznawanie zasad działania gospodarki rynkowej. Nauka podstaw przedsiębiorczości odbywa się poprzez doświadczanie najważniejszych etapów współprowadzenia własnej działalności: • budowanie skutecznego zespołu, • tworzenie koncepcji firmy, • opracowanie biznesplanu, • prowadzenie księgowości oraz marketing produktu bądź usługi. W grze istotne jest nie tylko osiągnięcie celów biznesowych, ale także wypracowanie sprzyjającej atmosfery w zespole. Coś więcej niż przedsiębiorczość Na rozwijanie przedsiębiorczości, ale także kompetencji obywatelskich kładzie akcent Stowarzyszenie Europe4Youth, które realizuje program „Młodzi Współdecydują” w małopolskich liceach. Prowadzone przez specjalistów z tej organizacji warsztaty kompetencyjne mają na celu rozwinięcie praktycznych umiejętności życiowych, np. medialnych, komunikacyjnych, ekonomicznych czy przywódczych. Poprzez symulacje, gry planszowe, pracę w ramach studium przypadku eksperci starają się zachęcić młodych ludzi do zaangażowania w formowanie własnej kariery zawodowej, a także w sprawy społeczności lokalnej. Dobrą praktyką na gruncie małopolskim jest program Chłopskiej Szkoły Biznesu – edukacji ekonomicznej realizowanej w ramach gry planszowej stworzonej przez Małopolski Instytut Kultury. Ta forma w atrakcyjny sposób ukazuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej, promuje postawę przedsiębiorczą, rozwija kompetencje społeczne i integruje grupę wokół spraw ekonomii. Przedsiębiorczość w poradniach? Jednym z zadań poradni psychologiczno-pedagogicznej jest wspieranie dzieci i młodzieży w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej. Czy poradnie należą do katalogu instytucji bezpośrednio wspierających rozwijanie przedsiębiorczości u dzieci i młodzieży? Szczegółowa analiza ofert poradni pokazuje, że jednostki te często poprzestają na wspieraniu szkół w zakresie doradztwa zawodowego. Trudno natomiast odnaleźć programy wspomagające zaradność ekonomiczną uczniów. W ramach specjalizacji dotyczącej pomocy młodym ludziom w wyborze ścieżki edukacyjnej i zawodowej w poszczególnych jednostkach realizowane są indywidualne bądź grupowe zajęcia umożliwiające odkrywanie własnego potencjału. Specjaliści z poradni oferują też swoją pomoc poprzez diagnozę pod kątem wyboru zawodu, warsztaty zawodoznawcze czy szkolenia z zakresu autoprezentacji. Edukacja ekonomiczna bądź warsztaty rozwijające przedsiębiorczość rzadko znajdują się jednak w ofercie poradni. Obok wspierania uczniów zadaniem poradni jest udzielanie pomocy pracownikom placówek oświatowych w sprawach istotnych dla ich uczniów. Jedną z form są warsztaty dla dzieci i młodzieży realizowane na zlecenie szkoły zgodnie z aktualnymi potrzebami. Niemniej istotne wydaje się podnoszenie kompetencji szkolnych pedagogów i doradców zawodowych w celu jak najlepszego realizowania wsparcia uczestnikom zajęć. Wsparcie dla specjalistów Na uwagę zasługują programy, z których mogą skorzystać nauczyciele troszczący się o rozwijanie kompetencji i inicjatywy swoich uczniów w zakresie przedsiębiorczości i edukacji finansowej. Fundacja Warszawski Instytut Bankowości wraz z Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości realizuje program „Bakcyl” w całości poświęcony wpieraniu edukacji ekonomicznej. Jednym z jego projektów jest „Edukacja na co dzień”. Jest on skierowany zarówno do doradców zawodowych, jak i nauczycieli, którzy zobowiązani są realizować wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego. Uczestnicy mogą korzystać z konsultacji z trenerami, warsztatów doskonalących; mają także dostęp do bazy materiałów dydaktycznych: scenariuszy zajęć wraz z kartami pracy dla ucznia, gier dydaktycznych i filmów. Ich uczniowie mogą brać udział w ogólnopolskim konkursie Potyczki Ekonomiczne oraz w konkursach internetowych związanych z realizacją programu. Poradnie mogą być źródłem inspiracji Wsparcie udzielane przez poradnie placówkom oświatowym odnosi się do różnych obszarów, w tym także do planowania kariery zawodowej. Choć przedsiębiorczość jest umiejętnością ściśle związaną z projektowaniem własnej ścieżki zawodowej, poradnie stosunkowo rzadko realizują programy z zakresu edukacji ekonomicznej. Pracownicy poradni mogą jednak inspirować szkoły do korzystania z gotowych narzędzi dostarczających uczniom rzetelną wiedzę ekonomiczną i praktyczne doświadczenie w zakresie zakładania i prowadzenia biznesu.