STAN PRAWNY NA 1 WRZEŚNIA 2020 Funkcjonowanie poradni od 1 września 2020 r. Opracował: Marcin Majchrzak, radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1389), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1166 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 17 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 870). Rozpoczęcie nowego roku szkolnego nastąpiło w warunkach trwającej epidemii COVID-19. W sposób oczywisty odbije się to na sposobie funkcjonowania poradni psychologiczno- -pedagogicznych. Zgodnie z nowymi przepisami zasadą będzie prowadzenie pracy w formie stacjonarnej, z uwzględnieniem wytycznych sanitarnohigienicznych wydanych przez MEN, MZ i GIS. Nowe regulacje przewidują też możliwość zawieszenia zajęć w przypadku pogarszającej się sytuacji epidemiologicznej. Tak jak poprzednio, szczegóły dotyczące pracy poradni w przypadku przejścia na pracę zdalną będą musieli ustalić sami dyrektorzy. Podstawę prowadzenia zajęć w warunkach trwającej epidemii po 1 września 2020 r. stanowić będą nowe przepisy, wydane przez MEN w sierpniu. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na nowe Rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Rozporządzenie to weszło w życie 1 września 2020 r. i zastąpi dotychczas obowiązujące Rozporządzenie 11 marca 2020 r. Ograniczenie funkcjonowania poradni Rolą nowego aktu prawnego będzie, w skrócie, stworzenie podstawy prawnej do ograniczenia, w całości lub w części, funkcjonowania publicznych i niepublicznych jednostek oświaty (a więc również poradni psychologiczno-pedagogicznych), w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Ograniczenie to będzie następowało na nowych zasadach, w trybie określonym w § 18 ust. 2a–3 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zmienione przepisy wskazują, że dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, będzie mógł zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Powyższa zgoda i opinia będą mogły zostać wydane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub za pomocą innych środków łączności. Ważne! Treść zgody lub opinii powinna być utrwalona w formie protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób. Zawieszenie zajęć będzie mogło dotyczyć wszystkich lub poszczególnych zajęć. O zawieszeniu zajęć należy powiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny oraz organ rejestrujący, o którym mowa w art. 2 pkt 16 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Tym samym dyrektor będzie miał znaczną swobodę w określeniu zakresu zawieszenia, biorąc pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną, wprowadzając prowadzenie zajęć w trybie tzw. hybrydowym (np. część zajęć z uczniami i dziećmi będzie prowadzona w formie stacjonarnej, a część przy pomocy narzędzi do komunikacji na odległość), bądź decydując się na zawieszenie wszystkich zajęć dla całej poradni (w rezultacie będą one prowadzone wyłącznie w formie zdalnej). Jednocześnie powiatowi inspektorzy sanitarni mają stosować opracowane przez GIS i MEN rekomendacje postępowania w sytuacji wystąpienia na terenie jednostki oświaty ogniska zakażenia. Postępowanie będzie uzależnione od stopnia zakażenia występującego na danym terenie. Ograniczenie w funkcjonowaniu będzie wprowadzane na czas, na jaki zostały zawieszone odpowiednio wszystkie lub poszczególne zajęcia. Formalnie więc, w przypadku poradni, w których nie zawieszono zajęć w całości lub w części, nie będziemy mówić o ograniczeniu w ich funkcjonowaniu, a w efekcie o konieczności stosowania części przepisów Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. W przypadku tych poradni, w których wprowadzone zostały ograniczenia w funkcjonowaniu, zawieszone zajęcia będą realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość zgodnie z przepisami wyżej wymienionego Rozporządzenia. Natomiast jeżeli zawieszone zajęcia nie będą mogły być realizowane w sposób wskazany w tym Rozporządzeniu, dyrektor poradni będzie zobowiązany ustalić inny sposób realizowania tych zajęć. Ponadto sposób realizacji zadań poradni innych niż realizacja zajęć będzie ustalał dyrektor poradni. O sposobie realizacji zajęć i innych zadań jednostki systemu oświaty dyrektor tej jednostki będzie zobowiązany poinformować organ prowadzący tę jednostkę oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Zadania dyrektora poradni w związku ze zdalnym nauczaniem Jak wspomniano, w przypadku poradni, w których dyrektor podjął decyzję o częściowym lub całkowitym zawieszeniu zajęć w formie stacjonarnej, zastosowanie będą miały odpowiednie regulacje Rozporządzenia z 20 marca 2020 r. § 1 Rozporządzenia, chociaż sformułowany głównie z myślą o szkołach, jest skierowany do dyrektorów wszystkich jednostek oświaty, w których doszło do zawieszenia zajęć. Zgodnie z nim dyrektor poradni odpowiada w okresie jej ograniczonego funkcjonowania za organizację realizacji zadań tej jednostki, w tym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć, a w szczególności zobowiązany jest do: • ustalenia, czy uczniowie i nauczyciele mają dostęp do infrastruktury informatycznej, oprogramowania i internetu umożliwiających interakcję między uczniami a nauczycielami prowadzącymi zajęcia, • ustalenia, we współpracy z nauczycielami, technologii informacyjno-komunikacyjnych wykorzystywanych przez nauczycieli do realizacji zajęć, • określenia zasad bezpiecznego uczestnictwa w zajęciach w odniesieniu do ustalonych technologii informacyjno-komunikacyjnych, o których mowa w poprzednim punkcie, • ustalenia, we współpracy z nauczycielami, źródeł i materiałów niezbędnych do realizacji zajęć, z których uczniowie mogą korzystać, • zapewnienia każdemu uczniowi lub rodzicom możliwość konsultacji z nauczycielem prowadzącym zajęcia oraz przekazania im informacji o formie i terminach tych konsultacji, • przekazania uczniom, rodzicom i nauczycielom informacji o sposobie i trybie realizacji zadań poradni, • koordynowania współpracy nauczycieli z uczniami lub rodzicami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów, w tym dzieci i uczniów objętych kształceniem specjalnym, indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze oraz potrzeby osób uczęszczających na zajęcia, o których mowa w art. 165 ust. 7 i 10 Prawa oświatowego (zajęcia dla obcokrajowców). Stosowanie wytycznych GIS-u, MEN-u i MZ Istotną kwestią z punktu organizowania pracy poradni od 1 września 2020 r. jest konieczność uwzględniania w jej funkcjonowaniu przepisów odrębnych dotyczących ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii oraz wytycznych ministra właściwego do spraw zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania – opublikowanych na stronach internetowych MEN-u. Wspomniane wytyczne zostały podzielone na dwa rodzaje: • wytyczne dotyczące wszystkich jednostek oświaty, w tym poradni psychologiczno- -pedagogicznych (publicznych i niepublicznych), które powinny zostać uwzględnione w ich organizacji pracy, • zalecenia dla jednostek oświaty znajdujących się w tzw. strefach czerwonych i żółtych (są to powiaty, w których wzrost zakażeń jest większy, niż w pozostałych częściach kraju, których lista jest na bieżąco aktualizowana). Pierwszy rodzaj zaleceń odnosi się do: • organizacji zajęć w poradni, • higieny, czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeń i powierzchni, • postępowania w przypadku podejrzenia zakażenia u pracowników poradni. Wytyczne te zobowiązują dyrektora poradni m.in. do opracowania wewnętrznego regulaminu lub procedur funkcjonowania poradni w czasie epidemii, z uwzględnieniem specyfiki placówki oraz zaleceń wskazanych w omawianych wytycznych i aktualnych przepisach prawa. W przypadku placówek publicznych i niepublicznych znajdujących się w strefie czerwonej lub żółtej, ich organizacja pracy powinna uwzględniać powyższe wytyczne MEN-u, MZ i GIS-u, a ponadto można stosować dodatkowe obostrzenia, wskazane w drugim dokumencie. Wśród dozwolonych rozwiązań wskazuje się na możliwość: • ustalenia różnych godzin przychodzenia do placówki, • ustalenia różnych godzin rozpoczynania zajęć, • ograniczenia do minimum przychodzenia i przebywania do placówki osób trzecich, w tym w strefach wydzielonych, • wprowadzenia obowiązku zachowania dystansu między uczniami w przestrzeniach wspólnych poradni lub stosowania przez nich osłony ust i nosa, • wprowadzenia obowiązku zachowania dystansu między pracownikami poradni w przestrzeniach wspólnych lub stosowania przez nich osłony ust i nosa, • mierzenia termometrem bezdotykowym temperatury ciała pracowników przy wejściu do poradni, a w przypadku gdy jest ona równa albo przekracza 38°C, pracownik nie powinien podejmować pracy, a zamiast tego powinien skorzystać z teleporady medycznej, • w przypadku wystąpienia niepokojących objawów chorobowych u ucznia lub pracownika obowiązkowe dokonanie pomiaru temperatury ciała: o jeżeli pomiar termometrem bezdotykowym wynosi 38°C lub wyżej – należy powiadomić rodziców ucznia w celu ustalenia sposobu odebrania dziecka z poradni oraz przypomnieć o obowiązku skorzystania z teleporady medycznej, o jeżeli pomiar termometrem innym niż bezdotykowy wynosi pomiędzy 37,2°C–37,9 °C – należy powiadomić rodziców ucznia i ustalić ewentualną konieczność sposobu odebrania dziecka z poradni. Podejrzenie zakażenia u ucznia – postępowanie Nowe wytyczne odnoszą się również do sposobu postępowania w sytuacji, gdy u ucznia lub pracownika wystąpią objawy choroby COVID-19. Jest to o tyle istotne, że zakażenia nowym koronawirusem nie da się w zasadzie rozróżnić od innego rodzaju infekcji dróg oddechowych, co oznacza, że procedura ta powinna być stosowana w każdym uzasadnionym przypadku wystąpienia zakażenia. Objawy u ucznia W sytuacji gdy pracownik poradni zaobserwuje u ucznia lub dziecka objawy mogące wskazywać na infekcję dróg oddechowych, w tym w szczególności gorączkę, kaszel, należy odizolować ucznia w odrębnym pomieszczeniu lub wyznaczonym miejscu, zapewniając minimum 2 m odległości od innych osób, i niezwłocznie powiadomić rodziców/opiekunów o konieczności odebrania ucznia lub dziecka z poradni (rekomendowany własny środek transportu). Osoba, u której podejrzewane jest zakażenie, powinna założyć maseczkę. Nie może również uczestniczyć w zajęciach. Opiekę nad uczniem lub dzieckiem powinna sprawować osoba wyznaczona do tego przez dyrektora poradni na podstawie wewnętrznych procedur bezpieczeństwa, przy czym w sytuacji przebywania w tym samym pomieszczeniu pracownik powinien zachować dystans wynoszący minimum 2 m oraz zakryć usta i nos maseczką. Objawy u pracowników Pracownicy powinni zostać poinstruowani, aby w przypadku wystąpienia objawów chorobowych w trakcie wykonywanej pracy udali się niezwłocznie do pomieszczenia przeznaczonego do izolacji osób z podejrzeniem zakażenia. Należy przy tym pamiętać o konieczności znalezienia osoby sprawującej opiekę zastępczą nad uczniami lub dziećmi, w przypadku gdy objawy chorobowe wystąpią u nauczyciela prowadzącego zajęcia. Osoba z podejrzeniem zakażenia powinna niezwłocznie skontaktować się telefonicznie z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej w celu uzyskania teleporady medycznej. Następnie obszar, w którym poruszał się pracownik z infekcją dróg oddechowych, należy bezzwłocznie poddać gruntownemu sprzątaniu, zgodnie z funkcjonującą w poradni procedurą, oraz zdezynfekować powierzchnie dotykowe. W przypadku potwierdzonego zakażenia koronawirusem rekomendowane jest sporządzenie listy osób przebywających w tym samym czasie w tej części poradni, gdzie przebywała chora osoba. Możliwość wykonywania pracy na kwarantannie Pewne wątpliwości wzbudza możliwość wykonywania pracy przez nauczycieli przebywających na kwarantannie. Z oczywistych względów należy rozpatrywać wyłącznie możliwość wykonywania pracy zdalnej. Po pierwsze, zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1a tej Ustawy na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Podkreślić jednak należy, że sam fakt skierowania na kwarantannę nie musi być równoznaczny z niemożnością wykonywania pracy. Wyłącznie w przypadku złego stanu zdrowia powinno dojść do ubiegania się przez pracownika o wypłatę świadczeń z tytułu choroby. W takiej sytuacji rzeczywiście świadczenie pracy, nawet w formie zdalnej, nie będzie dopuszczalne. Ważne! Jeżeli jednak stan zdrowia pracownika skierowanego na kwarantannę nie stanowi przeszkody do wykonywania przez niego pracy i jednocześnie nie otrzymuje on świadczenia chorobowego – nie ma przeciwwskazań do świadczenia pracy zdalnej. Komunikowanie się z powiatową stacją sanitarno-epidemiologiczną Istotnym problemem z punktu widzenia poradni może być konieczność podjęcia szybkich działań mających na celu ograniczenie funkcjonowania poradni w przypadku wykrycia przypadków zakażenia koronawirusem. Jest to tym bardziej istotne, że do skutecznego przejścia na nauczanie zdalne konieczne jest współdziałanie trzech podmiotów: dyrektora, organu prowadzącego i PSSE. Z tego względu dyrektorzy powinni podjąć działania mające na celu stworzenie szybkich kanałów komunikacyjnych z podmiotami odpowiedzialnymi za zawieszenie w poradni zajęć. Warto już wcześniej skontaktować się z właściwą stacją, w celu ustalenia np. specjalnych numerów telefonów, przeznaczonych wyłącznie dla jednostek oświaty i ich dyrektorów, które pozwolą na przyspieszenie procesu przechodzenia na nauczanie mieszane i całkowicie zdalne. Przekazanie informacji o kwarantannie Problematyczną kwestią jest uzyskiwanie informacji o zastosowaniu wobec pracowników poradni kwarantanny. Co do zasady informację o zastosowaniu kwarantanny PPIS przekazuje nie poradni, lecz odpowiednio osobie, wobec której zastosowano kwarantannę. Z tego względu poradnia powinna zwrócić uwagę nauczycielom o konieczności bezwzględnego zastosowania się do nałożonej kwarantanny i informowania poradni o tym fakcie. Nauczyciele powinni przekazać dyrektorowi informację o kwarantannie jako o usprawiedliwionej przyczynie nieobecności w pracy. Następnie należy ustalić z nauczycielem, czy będzie on wykonywał pracę zdalną (jeżeli jest taka możliwość) przy zachowaniu pełnego wynagrodzenia, czy też, np. z powodu złego stanu zdrowia, będzie on wnioskował o przyznanie świadczenia chorobowego. Pomieszczenia do izolacji – problemy lokalowe W sytuacji stwierdzenia u ucznia objawów zakażenia koronawirusem najlepszym rozwiązaniem będzie odizolowanie go w specjalnie do tego celu przeznaczonym pomieszczeniu. W przypadku niektórych poradni wygospodarowanie takiego osobnego pomieszczenia może okazać się jednak problematyczne. Z wytycznych GIS-u obowiązujących placówki oświatowe od 1 września wynika jednak, że w sytuacji, gdy u ucznia lub dziecka zaobserwowane zostaną objawy mogące wskazywać na infekcję dróg oddechowych, powinien zostać odizolowany w odrębnym pomieszczeniu lub w wyznaczonym do tego miejscu – przy zapewnieniu minimum 2 m odległości od innych osób. Oznacza to, że miejscem izolacji, choć oczywiście mniej skutecznym, może być też specjalnie do tego celu wyznaczony obszar większego pomieszczenia, które nie jest przeznaczone wyłącznie do tego celu – z zachowaniem odległości co najmniej 2 m od innych osób. Komentarz dyrektora jednej z jednostek systemu oświaty Gdyby ktoś zapytał w czerwcu (w lipcu nawet) dyrektorów, nauczycieli, uczniów, ich rodziców o to, jak wyobrażają sobie naukę w nowym roku szkolnym, zdecydowana większość odpowiedziałaby z pełnym przekonaniem: „Chcemy wrócić do normalnej szkoły”, „Tylko szkoła prawdziwych spotkań, rozmów twarzą w twarz, szkolnych relacji nauczyciel–uczeń, uczeń–uczeń ma sens”, „Nie chcemy więcej zdalnego nauczania!”. Czy dzisiaj frekwencja takich sądów byłaby równie wysoka? Szczerze wątpię! Wpływ na to ma oczywiście wyraźny wzrost liczby dziennych zakażeń, informacje o kolejnych ogniskach, „żółtych” i „czerwonych” strefach. Uważam jednak, że decydujący w tworzeniu atmosfery niepewności, obaw, strachu wręcz, jest brak wyraźnego, konsekwentnego i konstruktywnego stanowiska i zdecydowanych działań Ministerstwa Edukacji Narodowej. Słyszymy: „Samorządy są odpowiedzialne za liczebność klas, za przepełnione szkoły…” (sic!), „Dyrektorzy sobie muszą poradzić…”, „Nie ma powodu do obaw, budynki same nie zarażają…”. Każdy dyrektor jest jak kapitan statku. Musi zapewnić bezpieczeństwo swojej załodze – nauczycielom (średnia wieku polskich nauczycieli sytuuje ich w grupie „zwiększonego ryzyka”) i uczniom. Jak ma to zrobić? Musi wymyślić sam, wziąć za to odpowiedzialność. Rozumiem, że taka jest rola szefa. Problemem są jednak jego faktyczne możliwości! Niezbędny wydaje się jakiś ogólny plan, wskazówki, wyznaczniki dla wszystkich, zwiększone uprawnienia… A to jest rola ministra! On w porozumieniu z innymi ministrami (np. zdrowia, finansów, pracy i polityki społecznej) powinien ustalić, jak wyglądać ma nauka w szkołach w nowym roku szkolnym „w czasach zarazy”. Ramy działań całego systemu edukacji w wyjątkowych okolicznościach – to miał stworzyć człowiek i jego zespół odpowiedzialny za polską szkołę! Mamy ogólniki, truizmy prezentowane na konferencjach prasowych o myciu rąk, dezynfekcji, braku obowiązku używania maseczek… Anegdotą, tematem memów stają się kartki Pana Ministra, z których zapamiętuje się najbardziej radę dla uczniów, że jeśli się źle czują, mają się zgłosić do nauczyciela… (do kogo się zgłaszali przed epidemią?). Minister dowodzi całą armadą statków. To powinien być wódz, który daje każdemu swojemu kapitanowi mapę, wyznacza cel, kurs, pomaga, wyposaża, ekwipuje, motywuje. W innych europejskich krajach borykających się z epidemią dzieli się oddziały klasowe, żeby „rozrzedzić gęstość uczniowską” w szkole (w klasach), dokonuje się zakupów pojedynczych stolików, zatrudnia po kilku dodatkowych nauczycieli (dyżurnych, mogących dyżurować, ale też zastąpić w każdym momencie nauczyciela na lekcji). W niektórych stanach USA dzieli się uczniów w szkole na trzy grupy, z której każda w budynku szkoły uczy się dwa dni, kolejne cztery w domu, robiąc miejsce w szkole następnym uczniom. Te pomysły można krytykować, można się z nich śmiać, ale one są i mają pomóc w rzeczywistym zapewnieniu bezpieczeństwa dzieciom, nauczycielom w funkcjonowaniu szkolnym w epidemicznej rzeczywistości. Można też zaryzykować jak w Izraelu, tylko że przecież wiemy, jak skończył się tam powrót dzieci do szkół pod hasłem „jakoś to będzie, damy radę”… Polscy dyrektorzy, kapitanowie statków ruszają w podróż po nieznanych morzach, zdani na łaskę i niełaskę oceanu, który choć piękny (jako edukacyjna przygoda!) bywa okrutny i bezlitosny (oby nie…). Nie raz w tym roku szkolnym każdy z tych dyrektorów stawać będzie przed trudnymi dylematami, wyborami, z których żaden nie będzie w pełni bezpieczny. Czy objawy ucznia rzeczywiście wskazują na zarażenie COVID-19? Czy chory nauczyciel to odpowiedzialność dyrektora? Czy…? Czy…? Po drodze na każdy statek i jego kapitana czekają potwory, zupełnie jak Scylla i Charybda szczerzą kły, czekając na ofiary. „Płyńcie więc!” – rzucił pan minister i pomachał białą chusteczką na pożegnanie swoich załóg… Jacek Kulesza, wicedyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 we Wrocławiu