STAN PRAWNY NA 21 SIERPNIA 2020 E-szkolenia BHP Opracowała: Anna Torbicka, starszy inspektor ds. BHP, autorka publikacji dla dyrektorów i nauczycieli, zaktualizowała: Joanna Swadźba, prawnik, kierownik nadzoru w państwowej instytucji Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320), • Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 180 poz. 1860 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 2369). Ustawodawca w art. 2373 Kodeksu pracy (dalej k.p.) wprowadził wobec pracowników zakaz dopuszczenia do pracy, do której nie posiadają m.in. dostatecznej znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Za dopuszczenie pracownika do pracy odpowiedzialny jest pracodawca, zatem to on obowiązany jest do zapewnienia mu odpowiedniego przeszkolenia w tym zakresie. Przeszkolenie to nie wystarcza tylko przed rozpoczęciem pracy, bowiem ustawodawca zaznacza, że pracodawca odpowiada także za prowadzenie wobec pracownika okresowych szkoleń BHP. Ustawodawca wyróżnia dwa rodzaje szkoleń: wstępne i okresowe. Przewiduje także różne formy ich realizacji. Część z nich może odbyć się elektronicznie, czyli w formie e-learningu. Głównym sposobem przekazywania wiedzy w tej formie jest internet, a niezbędnym narzędziem – komputer. Wyjątek: Artykuł 2373 § 2 k.p. wskazuje, kiedy nie jest wymagane szkolenie pracownika przed dopuszczeniem go do pracy. Chodzi o sytuację, gdy pracownik podejmuje pracę na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z nim kolejnej umowy o pracę. Kiedy szkolenie BHP może odbyć się w formie elektronicznej, a kiedy nie? Odpowiadając na powyższe pytanie, można zacząć od szkoleń wstępnych, w odniesieniu do których należy zaznaczyć, że nie mogą się one odbyć w formie elektronicznej. Ustawodawca zastrzegł dla nich formę instruktażu, a ten opiera się na bezpośrednim kontakcie osoby szkolącej i szkolonej. Można wnioskować, że elektroniczne szkolenia BHP dotyczyć będą szkoleń okresowych. Owszem, ale nie wszystkich. Dla szkoleń okresowych wskazane są następujące formy: • kurs, • seminarium, • samokształcenie kierowane. Z elektronicznym szkoleniem będzie zatem wiązało się szkolenie okresowe, odbywane w formie samokształcenia kierowanego. W ten sposób mogą szkolić się (§ 14 ust. 2 pkt 1 i 3–6 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy): • pracodawcy, • osoby kierujące pracownikami, • pracownicy inżynieryjno-techniczni, • pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby, • pracownicy na stanowiskach administracyjno-biurowych, • inni niewymienieni wyżej, jeśli charakter ich pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne bądź z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenia okresowego w elektronicznej formie nie mogą odbywać pracownicy na stanowiskach robotniczych, a więc woźna czy konserwator. Dla nich ustawodawca przewidział formę instruktażu (§ 15 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy), tak jak w przypadku szkoleń wstępnych, ze względu na specyfikę stanowiska pracy. Do ostatniej grupy wymienionych powyżej zaliczyć można wszystkich pracowników pedagogicznych, takich jak nauczyciel, pedagog, logopeda, psycholog. Mogą oni odbywać elektroniczne szkolenie w przypadku szkolenia okresowego. Należy pamiętać, aby realizowało ono cele szkolenia, tj. aktualizowało i ugruntowywało wiedzę i umiejętności w dziedzinie BHP oraz zaznajamiało uczestników z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi we wskazanym zakresie, w odniesieniu do ich stanowiska pracy. Jaki egzamin? Szkolenie elektroniczne, jak każde szkolenie okresowe, kończy się egzaminem (§ 16 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy), który przeprowadza organizator szkolenia. Celem jest sprawdzenie, jak uczestnik przyswoił wiedzę objętą programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami BHP. Zaleca się, choć nie jest to nakazane przepisami, aby egzamin miał formę tradycyjną. Odbycie elektronicznego szkolenia okresowego zostaje potwierdzone przez organizatora poprzez wydanie zaświadczenia. Jego odpis jest przechowywany w aktach osobowych pracownika. Obowiązki pracownika Jednym z wyszczególnionych w Kodeksie pracy obowiązków pracownika jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 100 § 2 ust. 3 k.p.). Obowiązek ten formalnie rozpoczyna się od uczestnictwa w szkoleniach z zakresu BHP przeprowadzanych przez pracodawcę. Zgodnie z art. 2374 § 3 k.p. do obowiązków pracownika należy także pisemne potwierdzenie zapoznania się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązki pracodawcy W rt.. 2374 § 1 i 2 k.p. ustawodawca wskazuje na dwa kolejne obowiązki pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest on odpowiedzialny za zaznajamianie pracowników z przepisami i zasadami BHP w zakresie wykonywanych przez nich prac oraz za wydawanie szczegółowych instrukcji i wskazówek dotyczących BHP na poszczególnych stanowiskach pracy. Realizacja tych obowiązków zawiera się, choć nie wyczerpuje, w powyżej opisanym obowiązku zapewnienia pracownikowi szkolenia przed dopuszczeniem go do podjęcia pracy, jak też okresowo po rozpoczęciu pracy i w jej trakcie. Pracodawca, który jest obowiązany do zapewnienia pracownikowi odpowiedniego szkolenia w zakresie BHP, nie musi wykonywać tego obowiązku osobiście. Jak mówi § 4 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy: szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie przepisów o systemie oświaty. Ważne jest, aby szkolenie, zgodnie z § 3 wyżej wymienionego Rozporządzenia, zapewniło jego uczestnikom: • poznanie czynników środowiska pracy mogących powodować zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w trakcie wykonywania obowiązków, • zaznajomienie z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi, • poznanie przepisów i zasad BHP w zakresie, który jest niezbędny do realizowania obowiązków pracownika w zakładzie pracy i na podejmowanym stanowisku, • poznanie przepisów dotyczących obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie BHP związanych z podejmowaną pracą, • nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób, który będzie bezpieczny dla pracownika i jego współpracowników, • nabycie umiejętności odpowiedniego postępowania w awaryjnych sytuacjach, • umiejętność udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Niezbędna dokumentacja Dokumentacja elektronicznych szkoleń BHP obejmuje, zgodnie z § 5 ust. 6 Rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy: • program szkolenia, • dziennik zajęć, • protokół przebiegu egzaminów, • rejestr wydanych zaświadczeń. Przepisy prawne nie określają, w jakiej wersji – elektronicznej czy papierowej – należy ją przechowywać. Postęp technologiczny uzasadnia przechowywanie w wersji elektronicznej, jeśli dokumentacja pracownicza jest prowadzona w postaci elektronicznej. Rozporządzenie w sprawie dokumentacji pracowniczej dopuszcza możliwość prowadzenia dokumentacji pracowniczej albo w formie elektronicznej albo papierowej. Rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wskazuje na inne ważne dokumenty, które związane są z przeprowadzaniem szkoleń, a mianowicie pisemne potwierdzenie odbycia instruktażu ogólnego oraz stanowiskowego, zawarte w karcie szkolenia wstępnego, przechowywanej w aktach osobowych pracownika (§ 12 ust. 1 tego aktu prawnego). Nie dotyczy to jednak elektronicznych szkoleń, gdyż jak wspomniano powyżej, instruktaż nie może odbyć się w formie e-learningu. Zakończenie Szkolenia w zakresie BHP odbywają się w czasie pracy, a ich kosztem obciążony jest pracodawca. Warto więc, aby wziął pod uwagę, że forma elektroniczna pozwala zaoszczędzić pieniądze (jest tańsza niż tradycyjna) i czas (to osoba szkoląca się wybiera miejsce i czas, w którym podejmuje szkolenie). Wybierając szkolenie, należy jednak zwrócić uwagę, aby było ono dobrej jakości i służyło realizacji celów kształcących się osób. Na koniec warto podkreślić, że możliwość przeprowadzania e-szkoleń BHP jest obecnie szczególnie ważna. Mimo panującej epidemii koronawirusa pracownik ma bowiem nadal obowiązek odbywania szkoleń wstępnych i okresowych, a na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia przeszkolenia pracownika zarówno przed dopuszczeniem go do pracy, jak i prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie. Zasady organizowania i przeprowadzania szkoleń w zakresie BHP w czasie epidemii nie uległy bowiem zmianie. Trwająca obecnie epidemia koronawirusa nie stanowi podstawy do zwolnienia pracodawcy z tego obowiązku, a pracownik nie może odmówić wzięcia udziału w szkoleniu BHP. Mając na uwadze jednak ogłoszony w Polsce stan epidemii i realne zagrożenia zdrowia pracowników i szkolących, pracodawca powinien dążyć do tego, by szkolenia te odbywały się w sposób zapewniający bezpieczeństwo. Taką bezpieczną z punktu widzenia ryzyka zakażenia koronawirusem formą szkolenia jest właśnie e-szkolenie. Pracodawca może również zastosować rozwiązania techniczno-organizacyjne, które umożliwią zgodne z prawem przeprowadzenie szkolenia – np. poprzez przeprowadzenie szkolenia lub nawet instruktażu w formie wideokonferencji z wykorzystaniem komputerów wyposażonych w kamery, mikrofony i głośniki (np. w sytuacji, gdy pracownik świadczy pracę zdalną).