STAN PRAWNY NA 21 SIERPNIA 2020 Formy doskonalenia zawodowego nauczycieli Opracował i zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty. Roman Lorens, konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe (Dz.U. z 2019 r., poz. 1653), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz.U. z 2001 r. Nr 1 poz. 5), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2019 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz.U. z 2019 r. poz. 1045). Karta nauczyciela zalicza nauczycieli do szczególnej grupy zawodowej, której prawa i obowiązki podlegają innym niż w przypadku reszty pracowników regulacjom. Zawód nauczyciela wymaga ciągłego podnoszenia kwalifikacji nie tylko przez zdobywanie kolejnych stopni awansu zawodowego, ale również przez podejmowanie studiów podyplomowych czy udział w kursach. Z powodu konieczności szkolenia nauczycieli ustawodawca nałożył na organy prowadzące obowiązek corocznego zabezpieczenia środków na dofinansowanie ich doskonalenia zawodowego. Art. 70a KN podaje ich wielkość – mają one stanowić 08, proc. planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Przepis ten nakazuje również wyodrębnienie środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli w budżecie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wysokość środków wynosi łącznie 2700 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Formy doskonalenia zawodowego Rodzaje form doskonalenia zawodowego finansowanego ze środków organów prowadzących lub zgromadzonego przez wojewodów bądź ministra edukacji określa art. 70a ust. 3a ustawy o systemie oświaty. Wyróżnia on m.in.: • udział nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli, • udział nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli, • wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno- -pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne, • szkolenia branżowe. Ze środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli mogą być pokryte w części lub w całości koszty udziału w tych formach doskonalenia. Zgodnie z § 2 Rozporządzenia w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe ze środków na doskonalenie zawodowe mogą być pokryte koszty: • związane z podróżą służbową nauczycieli biorących udział w formach doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz osób organizujących i prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli, • koszty wynagrodzenia osób prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz działania w ramach wspomagania szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, • opłaty pobierane za formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, • koszty udziału nauczycieli w szkoleniach branżowych. Zadania doradców metodycznych Zadania doradców metodycznych zostały ogólnie określone w § 24 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli. Zgodnie z ww. przepisem do tych zadań należy wspomaganie nauczycieli oraz rad pedagogicznych w: • rozwijaniu umiejętności metodycznych, • planowaniu, organizowaniu i badaniu efektów procesu dydaktyczno-wychowawczego, z uwzględnieniem zróżnicowanych potrzeb uczniów, • opracowywaniu, doborze i adaptacji programów nauczania, • podejmowaniu działań innowacyjnych. Doradca metodyczny realizuje te zadania przez: • udzielanie indywidualnych konsultacji, • prowadzenie zajęć edukacyjnych, zajęć otwartych i zajęć warsztatowych, • organizowanie innych form doskonalenia wspomagających pracę dydaktyczno- -wychowawczą nauczycieli, • przygotowywanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dyrektorów szkół i placówek. Zgodnie z § 25 ust. 1 Rozporządzenia w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli zadania doradcy metodycznego powierza nauczycielowi kurator oświaty właściwy ze względu na siedzibę publicznej placówki doskonalenia, w której doradca ma być zatrudniony, w porozumieniu z dyrektorem tej placówki, po uzgodnieniu z dyrektorem szkoły lub placówki, w której nauczyciel jest zatrudniony. Zadania doradcy metodycznego są realizowane przez nauczyciela w ramach dodatkowej umowy o pracę w publicznej placówce doskonalenia prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego, zawieranej na okres, na który zostały mu powierzone zadania doradcy metodycznego. Kurator oświaty może powierzyć zadania doradcy metodycznego nauczycielowi zatrudnionemu w szkole lub placówce, który posiada: • kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w placówce doskonalenia, określone w przepisach w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, • stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, • co najmniej dobrą ocenę pracy, • udokumentowane osiągnięcia zawodowe, • kompetencje społeczne, interpersonalne i komunikacyjne, • umiejętności z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnej. Jak widać na podstawie wyżej przytoczonych regulacji, zadaniem doradcy metodycznego jest przede wszystkim udzielanie wsparcia w bieżącej pracy nauczyciela i pomoc w doborze odpowiednich metod nauczania. Wykonywanie tych zadań jest możliwe wyłącznie w przypadku posiadania przez doradcę odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Podnoszenie formalnych kwalifikacji Korzystanie z pomocy doradcy, a także z warsztatów metodycznych czy seminariów, niewątpliwie przyczynia się do wzrostu doświadczenia nauczycieli, ale nie wpływa na poziom ich formalnego wykształcenia. Podniesieniu formalnych kwalifikacji służą natomiast wszelkiego rodzaju wymienione na wstępie kursy kwalifikacyjne i doszkalające, a przede wszystkim kształcenie pobierane w szkołach wyższych i zakładach kształcenia nauczycieli. Umożliwienie nauczycielom korzystania z tych form doskonalenia oznacza jednak konieczność spełnienia przez dyrektora szkoły wymagań stawianych przez Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania. Należy zauważyć, że Rozporządzenie to obejmuje nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin w publicznych szkołach i placówkach oraz innych jednostkach organizacyjnych wymienionych w art. 1 ust. 1 KN, czyli zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych, jak również publicznych kolegiach pracowników służb społecznych. Wymienione w Rozporządzeniu uprawnienia przysługują nauczycielom zatrudnionym w tych jednostkach wyłącznie wtedy, jeżeli odbywają oni studia wyższe na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora. W przypadku braku takiego skierowania nauczyciel może podnosić kwalifikacje, studiując, lecz nie uzyskuje uprawnienia choćby do dodatkowego urlopu określonego w Rozporządzeniu. Nauczycielowi, który został skierowany na studia przez dyrektora, a więc w zgodzie z potrzebami kadrowymi szkoły, w której jest zatrudniony, przysługuje płatne zwolnienie od pracy na czas niezbędny do załatwienia formalności związanych z przyjęciem na studia i na przystąpienie do egzaminów wstępnych w wymiarze łącznie do sześciu dni roboczych. Ponadto nauczyciel odbywający studia zaoczne lub wieczorowe w szkole wyższej ma prawo do płatnych urlopów szkoleniowych w każdym roku studiów, przeznaczonych na udział w obowiązkowych zajęciach dydaktycznych oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów, w wymiarze: • na studiach zaocznych – 28 dni roboczych, • na studiach wieczorowych – 21 dni roboczych. W ostatnim roku studiów nauczycielowi przysługuje dodatkowo 21 dni roboczych płatnego urlopu na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) oraz przystąpienie do egzaminu magisterskiego (dyplomowego). Co istotne, nauczyciel, który nie zaliczył roku studiów, traci prawo do płatnego urlopu szkoleniowego oraz ulg i świadczeń przewidzianych w Rozporządzeniu podczas powtarzania roku. Dyrektor może jednak przyznać mu płatny urlop szkoleniowy oraz inne ulgi i pozostałe świadczenia, jeżeli nauczyciel powtarza rok z powodu choroby lub innych wypadków losowych. Czy rzeczywiście w danym wypadku mamy do czynienia ze zdarzeniem losowym, a więc od nauczyciela niezależnym, ocenia wyłącznie dyrektor, który decyduje, czy istnieją podstawy do przyznania urlopu nauczycielowi powtarzającemu rok, czy też nie. Jeśli nauczyciel zachoruje w czasie trwania urlopu szkoleniowego, urlop szkoleniowy przedłuża się o okres niezdolności do pracy. Można też udzielić nauczycielowi części urlopu szkoleniowego (niewykorzystanego z powodu niezdolności do pracy) w terminie późniejszym. Nauczycielowi przysługuje również zwrot kosztów przejazdu na obowiązkowe zajęcia i egzaminy oraz ryczałt na pokrycie kosztów zakwaterowania i wyżywienia w czasie obowiązkowych zajęć dydaktycznych, jeśli nauka odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania lub miejsce pracy nauczyciela. Za czas urlopu szkoleniowego oraz płatnego zwolnienia od pracy nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia. Godziny ponadwymiarowe, przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły i przypadające do realizacji w czasie urlopu szkoleniowego, traktuje się jak godziny rzeczywiście przepracowane.