STAN PRAWNY NA 21 SIERPNIA 2020 Współpraca z rodzicami Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców (Dz.U. z 2018 r. poz. 1478 ze zm.). Zapewnienie właściwej współpracy jednostki organizacyjnej systemu oświaty z rodzicami uczniów jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej realizacji zadań szkoły. Ta współpraca jest zresztą wymagana przez szereg przepisów Prawa oświatowego, począwszy od konieczności powstania organu społecznego reprezentującego rodziców, czyli rady rodziców, po szereg przepisów wskazujących na konieczność bezpośredniej współpracy z rodzicami, choćby z uwagi na organizowaną przez szkołę pomoc psychologiczno-pedagogiczną i realizację orzeczeń i opinii poradni psychologiczno-pedagogicznych. W okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania szkół prawidłowa realizacja tej współpracy napotkała szereg trudności natury praktycznej, natomiast co istotne dla dyrektora, jednostki organizacyjne systemu oświaty nadal mają obowiązek realizacji większości swoich funkcji, a co za tym idzie, również współpraca z rodzicami powinna być kontynuowana. Wśród ogólnych przepisów nakazujących wprost konieczność stałej współpracy z rodzicami należy przytoczyć art. 44 Prawa oświatowego, który w ust. 1 wskazuje, iż szkoły i placówki podejmują niezbędne działania w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego. Zgodnie z kolei z ust. 2 art. 44 tej regulacji przywołane zadania dotyczą: • efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych, • organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki, • tworzenia warunków do rozwoju i aktywności, w tym kreatywności, uczniów, • współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym, • zarządzania szkołą lub placówką. Przepis wprost wymienia współpracę z rodzicami, natomiast, przepisów, które na konieczność wskazują takiej współpracy wskazują jest w przepisach oświatowych znacznie więcej. Można tu wskazać również przepis z art. 68 ust. 6 Prawa oświatowego, zgodnie z którym dyrektor szkoły lub placówki w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim. Można tu wymienić inne przepisy, szczególnie związane z realizacją obowiązku szkolnego. Zgodnie z art. 41 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół, a gmina kontroluje spełnianie obowiązku nauki przez młodzież zamieszkałą na terenie tej gminy, w tym odpowiednio kontrolują wykonywanie obowiązków o których mowa w art. 40 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 omawianej ustawy (związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły), a także współdziałają z rodzicami w realizacji obowiązków, o których mowa w art. 40 ust. 1 pkt 3 i ust. 3. Na podstawie tych regulacji rodzice są obowiązani do zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć, a rodzice dziecka realizującego obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą są obowiązani do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w zezwoleniu na naukę domową. Dyrektor powinien być w bezpośrednim kontakcie z rodzicami, oczywiście nie we wszystkich sprawach osobiście, ale za pośrednictwem wykonujących swoje obowiązki nauczycieli. W przypadku rodziców uczniów objętych nauką domową ten kontakt jest szczególnie istotny, skoro ma jednocześnie być formą kontroli dyrektora, czy uczeń ma zapewnione warunki do nauki i czy w związku z tym nie trzeba się obawiać o realizację podstawy programowej przez rodziców. Pytanie, jak w takim razie realizować te funkcje szkoły teraz, gdy praktycznie większość zwykłych sposobów kontaktowania się z rodzicami nie może być realizowana, z powodu ograniczenia funkcjonowania szkół, przedszkoli i pozostałych typów placówek? Szkoły w czasie swojego zwykłego funkcjonowania, gdy ich działalność nie jest w żaden sposób ograniczona, stosują różne formy kontaktów z rodzicami. Są to m.in.: • zebrania ogólne, które jednocześnie stanowią najpopularniejszą formę kontaktów, pozwalając na omówienie bieżących spraw na forum klasy, • dni otwarte, w czasie których rodzice maja możliwość m.in. zapoznania się ze stosowanymi przez nauczyciela metodami pracy, mają również możliwość poobserwować, jak ich dziecko zachowuje się w grupie rówieśniczej, • uroczystości szkolne takie, jak akademie, rocznice, konkursy, które umożliwiają wspólne spędzenie w szkole ważnych chwil dla danej społeczności, • spotkania indywidualne organizowane po to, aby rodzice mogli dokładnie zapoznać się z wynikami ucznia w nauce, z odczuciami nauczycieli dotyczącymi mocnych i słabych stron ucznia. W ten sposób są przekazywane wszystkie informacje, których nie można przekazać na forum danej klasy, i których omówienie z rodzicami jest niezbędne. W ten sposób rodzice nie tylko dowiadują się szczegółowo o zachowaniu ucznia w szkole, ale również nauczyciele mają możliwość dowiedzenia się o efektach które kształcenie i wychowanie wywołuje u ucznia szkoła, a które są widoczne wyłącznie w środowisku rodzinnym. Jak widać, większość z tych form nie jest dostosowana do obecnego ograniczenia funkcjonowania szkół i prowadzenia nauczania z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość. Nie można w ten sposób zorganizować uroczystości, z wyjątkiem małego spotkania online, co jednak nie ma nic wspólnego ze wspólnym przeżywaniem określonych momentów życia szkoły, jak choćby uroczystość na zakończenie roku szkolnego. Dni otwarte czy wywiadówki nie mogą być organizowane z uwagi na zagrożenie epidemiczne z jednej strony, a z drugiej z uwagi na fakt, że w szkole nie ma pedagogów, którzy uczą zdalnie, więc nawet umożliwienie rodzicom osobistej wizyty w szkole, przy zachowaniu wymaganej ostrożności, mija się z celem dni otwartych. Nadal można i należy organizować spotkania indywidualne, z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość, ale formy kontaktu, które były dla szkoły dostępne przed ich zamknięciem w związku z epidemią, jest nie do odtworzenia wyłącznie dzięki komunikacji na odległość, ponieważ w charakter niektórych z nich jest wpisana wizyta w szkole i udział w określonym zdarzeniu. Wydaje się, że nawet w przypadku, gdy wizyty i kontakty z nauczycielami online staną się stałym elementem działań szkoły po powrocie do stacjonarnej pracy, jednak szkoła musi przywrócić i uroczystości i możliwość zwykłych wizyt w budynku szkoły. Jak działać w okresie zawieszenia? Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wskazuje określone formy współpracy z rodzicami, które powinny się odbywać w czasie nauki zdalnej. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że obecnie na rodzicach spoczywa obowiązek organizowania zajęć opiekuńczych i to rodzice ponoszą odpowiedzialność za bezpieczeństwo ucznia w czasie nauki. Wiąże się to z faktem sprawowania osobistego nadzoru nad dzieckiem małoletnim, którego nie może obecnie sprawować nauczyciel, z uwagi na brak fizycznej obecności ucznia w szkole. Co za tym idzie mamy do czynienia z podziałem zadań szkoły między rodziców a nauczycieli, o ile nauczyciel przekazuje treści edukacyjne i to tak wspomniana opieka należy do rodziców, ewentualnie do innych osób, którym rodzice ją powierzą. Zgodnie z § 1 pkt 2 omawianego rozporządzenia to dyrektor koordynuje współpracę nauczycieli z uczniami lub rodzicami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów, w tym dzieci i uczniów objętych kształceniem specjalnym, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze. Tu należy zwrócić uwagę, że w ostatnich dniach kuratoria rozsyłają szczegółowe ankiety do szkół i przedszkoli, badając nie tylko realizację podstawy programowej i metody, jakie dana szkoła przyjęła w tym zakresie, ale również badając realizację właśnie zajęć rewalidacyjnych czy szeroko rozumianej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Kuratoria badają m.in. czy szkoła udziela wsparcia i pomocy psychologiczno-pedagogicznej przez psychologów i pedagogów oraz nauczycieli dzieciom i młodzieży przeżywającym kryzys, chorym psychicznie, borykającym się z problemami wynikającymi z obecnej sytuacji, czyli z odizolowaniem od rówieśników, czy sytuacją rodzinną związaną z kwarantanną. Szkoła powinna zadbać o to, aby uczniowie mieli możliwość kontaktu z psychologiem, pedagogiem szkolnym, w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb uczniów, a więc za pośrednictwem komunikatorów internetowych, lub z pomocą innych środków komunikacji, dostosowanych do indywidualnych potrzeb uczniów. Zgodnie z § 9 pkt 1 rozporządzenia dyrektor ma obowiązek zapewnić rodzicom możliwość konsultacji z nauczycielem prowadzącym zajęcia oraz przekazuje im informację o formie i terminach tych konsultacji. Rada rodziców Istotną formą współpracy z rodzicami, jest przekazywanie i wymiana informacji między szkołą a rodzicami za pośrednictwem organu społecznego zdefiniowanego w systemie oświaty, czyli rady rodziców. Rada rodziców działa na podstawie art. 83 Prawa oświatowego i zgodnie z ust. 1 tej regulacji reprezentuje ogół rodziców uczniów. Rada rodziców nie powstaje jednak we wszystkich szkołach, a te, w których to nie następuje są określone w Rozporządzeniu w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców. Zgodnie z § 1 tego aktu rad rodziców nie tworzy się w następujących rodzajach szkół publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego: • szkoły dla dorosłych, • branżowe szkoły II stopnia i szkoły policealne, • szkoły w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej, • szkoły w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, • szkoły przy zakładach karnych i aresztach śledczych. Należy zauważyć, że art. 84 ust. 1 Prawa oświatowego przyznaje radzie rodziców kompetencje dwojakiego rodzaju: kompetencje w zakresie wnioskowania we wszystkich sprawach dotyczących szkoły lub placówki oraz kompetencje w zakresie opiniowania tych spraw. Warto tu zwrócić uwagę na dwie sprawy – pierwsza to nieograniczony zakres przedmiotowy spraw, którymi może zajmować się rada rodziców, ponieważ przywołana regulacja wprost mówi o „wszystkich” sprawach dotyczących szkoły. Druga kwestia to szeroko określony krąg podmiotowy, adresatów opinii i wniosków wydawanych przez radę rodziców, bowiem organ może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Rada rodziców obligatoryjnie opiniuje również program i harmonogram poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki oraz projekt planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły. Wszystkie te kompetencje nie zostały wyłączone w okresie ograniczenia funkcjonowania szkół w związku z epidemią, zatem powinny być nadal wykonywane. Jak to zrobić? Otóż Rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 zawiera szczególną podstawę prawną odnoszącą się do sytuacji, w postaci § 11a. Zgodnie z tą regulacją w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty czynności organów tych jednostek określone w przepisach dotyczących funkcjonowania tych jednostek mogą być podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 Ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub za pomocą innych środków łączności, a w przypadku kolegialnych organów jednostek systemu oświaty, także w trybie obiegowym. Treść podjętej w ten sposób czynności powinna być utrwalona w formie odpowiednio protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób. Możliwości skorzystania z tej regulacji jest kilka. Można posiedzenie rady przeprowadzić z wykorzystaniem telekonferencji, ale można również w trybie obiegowym, np. wykorzystując pocztę elektroniczną, za pośrednictwem której można głosować nad uchwałami rady. Zadaniem dyrektora szkoły w tym wypadku jest współpraca z radą i wskazanie metod podejmowania czynności przez radę. Teraz nie wydaje się, aby telekonferencje czy obiegowy tryb podejmowania uchwał stał się na tyle wygodny, aby być podstawową metodą działania rady również po powrocie do zwykłej pracy szkoły. Może to być jednak mylące, bowiem akurat w tym wypadku jest szansa na to, że metody komunikacji zdalnej wypracowane przez radę rodziców w czasie epidemii mogą stać się jej zwykłym trybem działania. Powodem jest wygoda oraz brak czasu na wizyty w szkole i uczestnictwo w zebraniach. Rada może podjąć sprawnie uchwałę na odległość, bez konieczności udawania się rodziców do budynku szkoły, co czasach ogromnego zapracowania może być powodem wprowadzenia takiego trybu działania na stałe.