STAN PRAWNY NA 21 SIERRPNIA 2020 Ocena pracy dyrektora bez kwalifikacji pedagogicznych Opracowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor zespołu szkół, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. Zaktualizował: Roman Lorens konsultant ds. organizacji i zarządzania oświatą, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, były długoletni dyrektor szkoły. Lider i koordynator doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej szkół. Autor licznych artykułów z zakresu zarządzania oświatą i publikacji książkowych Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282). Stosownie do zapisów Prawa oświatowego dyrektorem szkoły może zostać osoba niebędąca nauczycielem, czyli nieposiadająca kwalifikacji pedagogicznych. Najczęściej jest nią menedżer oświaty. Zgodnie z obowiązującym prawem menedżer oświaty wykonuje te same zadania co dyrektor z kwalifikacjami pedagogicznymi, z wyjątkiem sprawowania nadzoru pedagogicznego. W sprawowaniu nadzoru pedagogicznego może go zastąpić np. wicedyrektor, który posiada kwalifikacje pedagogiczne. Menedżer sprawuje kontrolę prawną i wspiera nauczycieli w ich pracy. Warto wiedzieć, że kandydat na dyrektora bez uprawnień pedagogicznych musi posiadać pięcioletni staż pracy – w tym dwa lata na stanowisku kierowniczym. Zarówno jeden, jak i drugi staż może dotyczyć dowolnego zawodu wykonywanego przez kandydata. Do dyrektora niebędącego nauczycielem stosuje się przepisy Ustawy o pracownikach samorządowych, Kodeksu pracy oraz aktów wykonawczych tych ustaw. Podobnie jak pracownik samorządowy, tak i kierownik jednostki podległej, a więc dyrektor, podlega ocenie pracy. W sytuacji, gdy dyrektorem jest nauczyciel, jego ocena pracy wynika z zapisów Karty nauczyciela, natomiast ocena pracy dyrektora bez kwalifikacji pedagogicznych podlega zapisom Ustawy o pracownikach samorządowych. Stosownie do zapisów art. 27 tej Ustawy kierownik podległej samorządowi jednostki jest oceniany nie rzadziej niż raz na dwa lata i nie częściej niż raz na sześć miesięcy. Ocena dokonywana jest na piśmie przez wójta/burmistrza/prezydenta i dotyczy wywiązywania się pracownika samorządowego z obowiązków wynikających z zakresu czynności na zajmowanym stanowisku. Bezpośredni przełożony ma obowiązek dostarczyć ocenę pracy niezwłocznie po jej ustaleniu. Pracownikowi samorządowemu, w tym dyrektorowi szkoły przysługuje odwołanie od dokonanej oceny do kierownika jednostki, w której pracownik jest zatrudniony, w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia oceny. W przypadku dyrektora szkoły odwołanie od oceny następuje bezpośrednio do wójta/burmistrza/prezydenta. Odwołanie rozpatruje się w terminie 14 dni od dnia wniesienia. W przypadku uwzględnienia odwołania ocenę zmienia się albo dokonuje się jej po raz drugi. W przypadku uzyskania przez pracownika samorządowego oceny negatywnej, ponownej jego oceny dokonuje się nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia zakończenia poprzedniej oceny. Uzyskanie ponownej negatywnej oceny skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę, z zachowaniem okresów wypowiedzenia. Zasady dokonywania ocen Warto zwrócić uwagę na fakt, że to wójt/burmistrz/prezydent w drodze zarządzenia ustala zasady dokonywania ocen i ich procedury. Najczęściej zasady te przyjmują formę regulaminu okresowych ocen pracowników. Określenie kryteriów oceny następuje na podstawie art. 24 ust. 1 i 2 oraz art. 25 ust. 1 Ustawy o pracownikach samorządowych i są to: • dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli, • przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa, wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie, • udzielanie informacji organom, instytucjom i osobom fizycznym oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu jednostki, w której pracownik jest zatrudniony, jeżeli prawo tego nie zabrania, • dochowanie tajemnicy ustawowo chronionej, • zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami, • zachowywanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim, • stałe podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych, • sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonego. Szczegółowe kryteria Ocena pracy dyrektora niebędącego nauczycielem dokonywana przez wójta/burmistrza/prezydenta może być oceną pozytywną lub negatywną. W zależności od wewnętrznych ustaleń regulaminu na ocenę pozytywną mogą składać się oceny cząstkowe, np. bardzo dobra, dobra czy zadowalająca. Biorąc pod uwagę specyfikę pełnionej funkcji kierownika jednostki podległej samorządowi, a więc funkcję dyrektora szkoły, należałoby ustalić szczegółowe kryteria oceny pracy, które odnosiłyby się do dyrektora nieposiadającego kwalifikacji pedagogicznych. Bezwzględnie najbardziej istotnymi kryteriami powinny być: • sumienność, • przestrzeganie prawa i umiejętność jego stosowania, • bezstronność, • planowanie i organizowanie pracy, • sprawność, • postawa etyczna. Kryteriami alternatywnymi mogłyby być np.: • zdobyta wiedza pracownika, • znajomość języków obcych, • dążenie do podnoszenia kwalifikacji, • umiejętność komunikowania się i negocjowania, • dzielenie się informacjami, • znajomość technologii komunikacyjno-informacyjnej, • zarządzanie personelem, • wprowadzanie innowacji, zmian oraz nowości, • umiejętność podejmowania decyzji, • radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych, • umiejętność pracy w zespole, • zarządzanie zasobami, • samodzielność, • kreatywność, • myślenie strategiczne, • inicjatywa i odwaga, • rzetelność i sumienność, • umiejętność gospodarowania środkami finansowymi, • oszczędność. Arkusz spełniania wybranych kryteriów oceny Kryteria oceny pracy dyrektora powinny być wcześniej przedstawione zainteresowanemu, a dokonywana ocena powinna przede wszystkim służyć motywowaniu do pracy. Głównym zadaniem oceny pracy powinno być skłonienie ocenianej osoby do refleksji dotyczącej własnego rozwoju zawodowego. Osoby przeprowadzające ocenę pracy mogą ją poprzedzić rozmową z dyrektorem. Dobrze przygotowana i przeprowadzona rozmowa, zgodnie z przyjętym zakresem i kryteriami oceny pracy, prowadzi do jej rzetelności i obiektywności. Rozmowa powinna być przeprowadzona według wypracowanego, jednoznacznego arkusza i najlepiej wspólnie przez przedstawiciela organu prowadzącego i nadzorującego. Poza tym, dokonując oceny pracy dyrektora niebędącego nauczycielem, należy przygotować wcześniej odpowiednie narzędzia, np. arkusze wywiadu, ankiety, arkusze przeglądu dokumentacji, obserwacji. Przykładem może być poniższy arkusz spełniania wybranych kryteriów oceny. Kryterium ogólne Opis kryterium Oceny cząstkowe – poziomy Uwagi Myślenie strategiczne 1. Tworzenie koncepcji pracy szkoły i planów pracy szkoły 2. Dokonywanie analizy SWOT przy planowaniu strategicznym 3. Tworzenie wizji i misji szkoły 4. Określanie celów i priorytetów w pracy szkoły 5. Umiejętność modyfikowania i ewaluowania planów i koncepcji pracy szkoły Bardzo dobry Dobry Zadowalający Negatywny Myślenie strategiczne 1. Tworzenie koncepcji pracy szkoły, planów pracy szkoły 2. Dokonywanie analizy SWOT przy planowaniu strategicznym 3. Tworzenie wizji i misji szkoły 4. Określanie celów i priorytetów pracy szkoły 5. Umiejętność modyfikowania i ewaluowania planów i koncepcji pracy szkoły Umiejętność pracy w zespole 1. Doradztwo i merytoryczna pomoc udzielana pracownikom 2. Umiejętność wspólnego realizowania celów 3. Wzbudzanie zaufania, wzajemny szacunek, słuchanie innych Zarządzanie personelem 1. Motywowanie pracowników, zachęcenie do podejmowania inicjatyw 2. Prawidłowy, jasny i precyzyjny przekaz informacji 3. Umiejętność komunikowania o stawianych kryteriach wymagań 4. Przygotowanie regulaminów i procedur, ich zasadność i przestrzeganie, 5. System zatrudniania i wspierania rozwoju pracowników 6. Bezstronność, obiektywizm i sprawiedliwość w ocenie pracy pracowników Komunikatywność i umiejętność negocjacji 1. Przestrzeganie zasad kodeksu etycznego w kontaktach z pracownikami 2. Umiejętność wysłuchania drugiej strony, zrozumienia jej potrzeb, okazywanie zainteresowania 3. Umiejętność przedstawiania swoich racji, argumentowanie 4. Umiejętność wyboru najlepszych propozycji 5. Stymulowanie otwartymi dyskusjami, rozwiązywanie konfliktów 6. Umiejętność osiągania kompromisu Podane powyżej kryteria są tylko przykładem wybranych wymagań stawianych dyrektorowi podczas dokonywania oceny jego pracy. Mogą być wykorzystane podczas wywiadu z samym zainteresowanym lub z jego pracownikami (nauczycielami, kadrą zarządzającą lub pracownikami obsługi i administracji). Mogą również posłużyć do przeprowadzenia wywiadu lub ankiety z rodzicami czy innymi podmiotami współpracującymi ze szkołą. Dokonując oceny pracy dyrektora-menedżera, należy pamiętać, że nie powinna to być kontrola jego pracy, ale ocena mająca przede wszystkim wartość motywującą. Skutki negatywnej oceny pracy dyrektora bez kwalifikacji pedagogicznych Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2017 r. (II PK 309/16) uzyskanie negatywnej oceny okresowej skutkuje odwołaniem takiego dyrektora ze stanowiska. Sąd Najwyższy stwierdził, że stosownie do zapisów w art. 5d Ustawy o systemie oświaty, status prawny pracowników niebędących nauczycielami zatrudnionych w szkołach lub placówkach samorządowych określają przepisy o pracownikach samorządowych. Zatem do niebędących nauczycielami dyrektorów szkół i placówek nie mają zastosowania przepisy art. 6a Karty nauczyciela i akty wykonawcze do tej Ustawy, lecz jako do pracowników samorządowych zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach urzędniczych – stosuje się do nich system ocen przewidziany w art. 27 Ustawy o pracownikach samorządowych. Przez sam fakt powierzenia stanowiska kierowniczego w szkole lub powołania na to stanowisko, jednostka samorządu terytorialnego nie staje się pracodawcą dyrektora. Ten ostatni jest bowiem pracownikiem szkoły, którą kieruje. Organ jednostki samorządu terytorialnego będącej organem prowadzącym przejmuje natomiast z tego tytułu pewną funkcję przełożonego służbowego w stosunku do dyrektora szkoły, zyskując m.in. prawo do udzielania urlopu bezpłatnego, czy też wymierzania dyrektorowi kar porządkowych w trybie określonym w Kodeksie pracy. Z mocy art. 38a ust. 1 Ustawy o systemie oświaty, do dyrektora szkoły lub placówki niebędącego nauczycielem, stosuje się odpowiednio art. 38 ww. Ustawy, a więc także ust. 1 pkt 1 lit. b, stanowiący o odwołaniu bez wypowiedzenia nauczyciela ze stanowiska kierowniczego przez organ, który powierzył nauczycielowi to stanowisko w szkole lub w placówce, w razie ustalenia negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonania zadań wymienionych w art. 34a ust. 1 w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli. Zdaniem Sądu Najwyższego, „odpowiednie” zastosowanie tych przepisów ma aspekt podmiotowy (oznacza zastosowanie art. 38 Ustawy do innego niż wymieniony w nim kręgu podmiotów, bo nie nauczycieli, którym powierzono kierownicze stanowisko w szkole lub placówce, lecz do powołanej na stanowisko dyrektora osoby niebędącej nauczycielem), ale i przedmiotowy. Odwołanie dyrektora niebędącego nauczycielem w trybie art. 38 ust. 1 pkt 1 lit. b w związku z art. 38a ust. 1 Ustawy o systemie oświaty następuje nie na skutek negatywnej oceny pracy nauczyciela sporządzonej zgodnie z art. 6a KN, ale z uwagi na negatywną ocenę okresową wystawioną w trybie art. 27 Ustawy o pracownikach samorządowych.