Wakacyjny odpoczynek dzieci – o jego wpływie na proces uczenia się Opracowała: Paulina Szymańska, absolwentka japonistyki, tłumaczka, autorka wielu publikacji, pasjonatka podróży i pilotka wycieczek Odpoczynek jest istotnym, a wręcz kluczowym elementem efektywnej nauki. Wakacje natomiast to nie tylko czas wolny od zajęć szkolnych, ale przede wszystkim czas na regenerację i pobudzanie dziecięcej aktywności, kreatywności i rozwoju psychospołecznego. Relaks i robienie przerw na regenerację mają ogromne znaczenie w procesie przyswajania nowych informacji – w normalnym trybie nauki zaleca się robienie co najmniej jedną kilkuminutową lub kilkunastominutową przerwę na każdą godzinę nauki. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych. Wakacje z kolei dają możliwość pełnej regeneracji po intensywnym dla dzieci roku szkolnym. Błędem jest natomiast przekonanie, że gwarancją wartościowego odpoczynku dla dziecka jest luz i zupełne lenistwo. Spędzanie całych dni przed ekranem komputera, telewizora czy smartfona może być dla dziecka nie tylko otępiające, ale wręcz uzależniające, a niestety są to coraz bardziej powszechne formy spędzania czasu wolnego wśród dzieci i młodzieży. Nauka w symbolicznych dawkach Tak jak w przypadku osób dorosłych, istotą wartościowej regeneracji wśród dzieci i młodzieży jest dodanie do odpoczynku elementów aktywnych i kreatywnych. Wakacje to świetny czas na rozpoczęcie nowego hobby, uprawianie aktywności fizycznej czy naukę języka na koloniach językowych. Tego typu zajęcia nie pozwalają na nudę i jednocześnie wspomagają rozwój psychiczny, intelektualny i ruchowy podczas wakacji. Jeżeli dziecko miało w roku szkolnym problemy w nauce, to warto wykorzystać czas wakacyjny na spokojne przerobienie niektórych tematów i szczególne skupienie się na wplataniu zajęć edukacyjnych w codzienny harmonogram dnia. „Na przekór wakacyjnej beztrosce warto zastanowić się, czy nie jest to dobry czas właśnie na naukę. Uczenie się trochę innymi metodami niż zwykle w szkole może okazać się szansą na podciągnięcie się w tym, co w szkole wychodziło kiepsko. Są uczniowie, którzy na przerwę w nauce nie mogą sobie właśnie z tych względów pozwolić. Warto wtedy zafundować im w wakacje naukę w symbolicznych dawkach” – radzi psycholog dziecięcy Justyna Pokrzywka. Cenne rezultaty wypoczynku Co o wypoczynku mówi nauka? Mózg człowieka pracuje intensywnie w każdej sytuacji – podczas nauki, odpoczynku czy podczas snu. Odpoczynek to czas, w którym nasz mózg intensywnie przerabia i syntetyzuje zdobywane w ciągu dnia informacje. Jest to szczególnie ważne dla dzieci i osób uczących się – kiedy mózg ma czas na odpoczywanie, ma możliwość „zorganizowania” nowych informacji we własne kategorie i na budowę nowych połączeń nerwowych pozwalających na zapamiętywanie. Brak snu i odpoczynku u dzieci powoduje problemy behawioralne, rozdrażnienie i pobudzenie, co również może prowadzić do antyspołecznych zachowań w szkole i w domu. Dziecko, które nie jest wypoczęte, ma problemy ze skupieniem swoich myśli, produktywnością i szybkim przyswajaniem nowych informacji. Jest również bardziej narażone na zaburzenia psychiczne i doświadczanie traum. Nie ulega zatem wątpliwości, że odpoczynek wspiera proces uczenia się. Jednak jak pokazują niektóre badania, stwierdzenie to dotyczy głównie krótkich przerw, podczas których dziecko może się wyciszyć i nabrać sił do dalszej nauki. Co zatem z kilkutygodniową przerwą wakacyjną? Dłuższa przerwa od nauki Wielu rodziców i edukatorów jest zdania, że dwumiesięczna przerwa od nauki jest za długa, a dziecko w tym czasie zbytnio zaniedbuje pozytywne nawyki wypracowane w roku szkolnym. Większość uczniów rzeczywiście rozleniwia się w wakacje, a po powrocie do szkoły potrzebuje co najmniej kilku tygodni na nadrobienie straconych umiejętności. Według pedagog dr Anety Czerskiej wakacje nie sprzyjają rozwojowi inteligencji dziecka: „W trakcie roku szkolnego rozwijamy dzieci intelektualnie, ucząc czytania, matematyki, poszerzając ich wiedzę, zapisując na dodatkowe zajęcia z angielskiego lub szachów. Z każdym dniem stają się one sprawniejsze w tym, czego się uczą. Ale podczas wakacji proces ten nie tylko ulega zatrzymaniu, ale wręcz dziecko ulega uwstecznieniu”. W 1996 r. opublikowano wyniki analizy 39 badań dotyczących wpływu przerwy wakacyjnej na wyniki testów wiedzy. Badania te pokazują, że uczniowie wypadają o wiele gorzej na testach przeprowadzonych po przerwie wakacyjnej w porównaniu z testami realizowanymi przed wakacjami – po 12-tygodniowej przerwie dziecko traci wiedzę odpowiadającą nawet jednemu miesiącowi nauki w roku szkolnym. Największy spadek dotyczył dziedzin matematycznych i literowania, mniej problematyczna natomiast była zdolność czytania. Co ciekawe, im uczeń był starszy, tym wyniki testów pokazywały większe zaległości w materiale. Badacze stawiają tezę, że wyniki egzaminów po wakacjach są w dużej mierze uzależnione od możliwości powtarzania materiału szkolnego przez wakacje. Dodają przy tym, że nie bez znaczenia jest również sytuacja socjoekonomiczna uczniów, m.in. dlatego, że dzieci lepiej sytuowane mają przez wakacje łatwiejszy dostęp do materiałów naukowych, do zajęć czy kolonii edukacyjnych. Różnica poziomu edukacji pomiędzy uczniami z rodzin o wyższych dochodach a uczniami z rodzin biedniejszych może być równa aż trzem miesiącom nauki. Mając to na uwadze, powinniśmy szczególną troską otoczyć dzieci z rodzin o niższych dochodach i tych, które już w roku szkolnym mają problemy ze zrealizowaniem materiału – wakacje uwypuklają bowiem istniejące różnice poziomowe i prowadzą do kolejnych zaległości. Harmonogram wakacyjny Aby dziecko rozwijało się intelektualnie i poznawczo również w trakcie wakacji, należy zadbać o zróżnicowanie aktywności, jakie w tym czasie wykonuje. Wakacje to oczywiście świetny czas na kontakty z rówieśnikami i na nabywanie umiejętności społecznych poprzez zabawę z innymi dziećmi, ale równie ważne jest wprowadzenie do codziennego harmonogramu elementów edukacyjnych. Najlepiej byłoby, gdyby elementy te nie przypominały zajęć szkolnych – dziecko ma prawo się zdystansować od szkoły i szkolnej dyscypliny. Według dr Anety Czerskiej przykładowymi zajęciami, które każdy rodzic może wprowadzić do codziennego harmonogramu wakacyjnego, są m.in.: • codzienne czytanie, • rozwiązywanie ciekawych zagadek matematycznych, • gry strategiczne, • dostarczanie dziecku ciekawostek o otaczającym je świecie, • gry pamięciowe, • zajęcia kreatywne (malowanie, zabawy manualne), • wycieczki do miejsc historycznych, muzeów i galerii itd. Tego typu aktywności pozwolą dziecku zaadaptować się i wrócić do normalnego rytmu szkolnego po powrocie z wakacji. Pozytywnym wnioskiem badań jest to, że większość dzieci stosunkowo szybko, bo w ok. siedem tygodni od rozpoczęcia roku szkolnego, potrafi nadgonić wakacyjne zaległości. Jednak warto poświęcić czas na wakacyjną edukację po to, by zamiast nadrabiać program przez pierwsze tygodnie nauki, dziecko już od pierwszego dnia szkoły zdobywało nową wiedzę i z większą pewnością siebie wkroczyło w nowy rok szkolny. Warto pamiętać, że poza wakacyjnym lenistwem istnieje również wypoczynek aktywny, który daje o wiele więcej satysfakcji i korzyści dla psychicznego czy też intelektualnego rozwoju dziecka. Bibliografia: • H. Cooper, B. Nye i in., The Effects of Summer Vacation on Achievement Test Scores: A Narrative and Meta-Analytic Review. „Review of Educational Research” 1996. • A. Czerska, Jak zapobiec obniżeniu inteligencji dziecka w wakacje, https://cudownedziecko.pl/jak-zapobiec-obnizeniu-poziomu-inteligencji-dziecka-w-wakacje/ (dostęp: 23.07.2020). • Czy wakacje to dobry czas na naukę – radzi psycholog z Kielc, https://echodnia.eu/swietokrzyskie/czy-wakacje-to-dobry-czas-na-nauke-radzi-psycholog-z-kielc/ar/10359444 (dostęp: 23.07.2020). • J. Shinwell, M.A. Defeyter, Investigation of Summer Learning Loss in the UK –Implications for Holiday Club Provision. „Front Public Health” 2017, nr 5.