STAN PRAWNY NA 7 SIERPNIA 2020 10 najczęściej popełnianych błędów podczas realizacji stopni awansu zawodowego Opracowała: Elżbieta Rzepecka-Roszak, dyrektor szkoły podstawowej, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli Podstawa prawna: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2018 r. poz. 1574 ze zm.), • Ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2000 r. Nr 19 poz. 239 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215). System awansu zawodowego nauczycieli funkcjonuje w Polsce od 6 kwietnia 2000 r., tj. od dnia wejścia w życie Ustawy o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Najnowszym obowiązującym aktem prawnym regulującym zasady awansu zawodowego nauczycieli jest Rozporządzenie w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli. Przez wiele lat nauczyciele zdobywali doświadczenie i wiedzę o realizacji wymagań na kolejne stopnie awansu zawodowego m.in. przez: uczestnictwo w różnych formach doskonalenia zawodowego, lekturę publikacji poświęconych awansowi zawodowemu, wyszukiwanie materiałów i informacji na stronach internetowych. Mimo wielu możliwości, które mieli i mają do dyspozycji nauczyciele, nadal podczas rozmów odbywanych przed komisjami kwalifikacyjnymi czy egzaminacyjnymi zauważa się wiele uchybień lub brak zrozumienia wymagań, które nakładają na nauczycieli przepisy oświatowe. Najczęściej popełnianie błędy: Brak umiejętności rozróżnienia analizy od sprawozdania Stosownie do § 9 ust. 2 pkt 1 Rozporządzenia dokumentacja nauczyciela mianowanego starającego się o kolejny stopień awansu zawodowego powinna zawierać opis i analizę sposobu realizacji jednego z wymagań zawartych w § 8 ust. 3 pkt 1–3, czyli: • umiejętność wykorzystania w pracy metod aktywizujących ucznia oraz narzędzi multimedialnych i informatycznych sprzyjających procesowi uczenia się, • umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, m.in. przez prowadzenie zajęć otwartych, w szczególności dla nauczycieli stażystów i nauczycieli kontraktowych, prowadzenie zajęć w ramach doskonalenia zawodowego lub innych zajęć dla nauczycieli, • rozszerzenie zakresu działań placówki, w szczególności dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Dołączone opis i analiza dotyczą również jednego z wymagań zawartych w § 8 ust. 3 pkt 4 Rozporządzenia, czyli: • opracowanie i wdrożenie programu, innowacji lub innych działań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych, lub innych działań/aktywności związanych z oświatą, powiązanych ze specyfiką poradni, w szczególności na rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, • wykonywanie zadań opiekuna stażu, opiekuna praktyk pedagogicznych, nauczyciela doradcy metodycznego, przewodniczącego zespołu nauczycieli, • uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie podstawowym, • opracowanie autorskiej pracy z zakresu oświaty lub rozwoju dziecka opublikowanej w czasopiśmie branżowym lub w formie innej zwartej publikacji. Opis i analiza spełnienia tych wymagań powinny w odpowiedni sposób opisywać uzyskane w pracy efekty dla nauczyciela i poradni. Tymczasem zdarza się, że dokumentacja nie ma znamion opisu i analizy, a stanowi formę sprawozdania, w którym brakuje refleksji nauczyciela. Działania podejmowane podczas stażu muszą mieć precyzyjnie określone cele oraz powinny opisywać efekty podjętych działań. Często brakuje odpowiedniego opisu wyników pracy nauczyciela oraz wyraźnego sprecyzowania, jakie korzyści przyniosła ona uczniom, poradni czy samemu nauczycielowi. Będąc nauczycielem mianowanym, a więc doświadczonym pedagogiem z niemałym stażem pracy, należy wykazać się umiejętnością podjęcia refleksji na temat własnej pracy oraz dostrzegania celowości swoich działań. Jeśli nauczyciel decyduje się uczestniczyć w wybranym szkoleniu, musi wiedzieć, że szkolenie ma służyć przede wszystkim podniesieniu jakości pracy poradni i doskonaleniu warsztatu jego pracy. Należy zatem wykazać, że podjęcie określonych działań było efektem ukończenia danego szkolenia i wpłynęło na zdobycie nowych umiejętności oraz doświadczeń, które później wykorzystano w pracy z uczniami. Nieprecyzyjny opis wykorzystywania w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej Zarówno nauczyciel kontraktowy, jak i mianowany muszą wykazać się umiejętnością wykorzystywania w swojej pracy narzędzi multimedialnych i technologii informacyjnych (§ 7 ust. 2 pkt 8 i § 8 ust. 1 pkt 1 oraz § 8 ust. 3 pkt 1 Rozporządzenia). Najczęściej nauczyciele bardzo szczegółowo opisują wykorzystanie technologii informacyjnej, a więc to, że pracują z komputerem, korzystają z internetu oraz innego rodzaju sprzętu multimedialnego, np. projektorów multimedialnych. Na pytania komisji dotyczące technologii komunikacyjnej niejednokrotnie odpowiadają zdziwionym spojrzeniem albo milczą, nie rozumiejąc pytania. Warto pamiętać, że korzystanie z narzędzi multimedialnych i technologii komunikacyjnej jest wymaganiem, które należy precyzyjnie opisać w składanych do komisji dokumentach. Jedną z umiejętności pracy z technologią komunikacyjną i informatyczną może być wykorzystanie np. słowników, encyklopedii, leksykonów, plakatów, gazet, czasopism, a nawet podręczników, kart pracy, zeszytów ćwiczeń i innych. Bez nich nauczyciel nie mógłby w pełni realizować swoich zadań dydaktycznych czy diagnostyczno-badawczych. Należy także pamiętać o tym, że mówiąc/pisząc o technologii informacyjnej, nie opisuje się efektów pracy z komputerem. Nauczyciele, charakteryzując sposoby wykorzystywania narzędzi multimedialnych, często wymieniają np. projektowanie dokumentów tekstowych oraz tekstowo-graficznych, co w tej chwili jest jedną z podstawowych umiejętności. Warto skoncentrować się na opisie innych sposobów korzystania z technologii informatycznej, np. tworzenie i wykorzystywanie w pracy prezentacji, tworzenie gier dydaktycznych, testów, filmów, quizów itp. Wszystkie tego typu działania mają wspomagać proces diagnozowania uczniów, poszukiwania rozwiązań w sytuacji problemów dydaktyczno- -wychowawczych, dając efekty w postaci poprawy jakości pracy poradni oraz nauczyciela. W czasie pandemii i nauczania zdalnego narzędzia multimedialne i komunikacyjne otrzymały wyższą rangę i ich rola wzrosła. Zdecydowana większość nauczycieli bardzo szybko wzbogaciła warsztat pracy o nowoczesne metody pracy zdalnej, tym samym rozwijając umiejętności posługiwania się technologią informacyjną i komunikacyjną. Niewłaściwe umieszczenie działań przyporządkowanych określonym wymaganiom W opisie i analizie spełniania wymagań z Rozporządzenia opisy wszystkich działań powinny znaleźć się na właściwym miejscu. Zgodnie z planem rozwoju zawodowego nauczyciel realizuje zadania, które wybrał na początku ścieżki kariery, przyporządkowane określonym w Rozporządzeniu wymaganiom. Często zdarza się, że nauczyciele niewłaściwie je interpretują. Przykładem może być „dzielenie się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami” (§ 8 ust. 3 pkt 2 Rozporządzenia). Ten punkt Rozporządzenia i jednocześnie wymóg do spełnienia precyzyjnie określa, iż adresatami dzielenia się wiedzą i umiejętnościami są inni nauczyciele. Tymczasem często nauczyciele umieszczają w opisie informacje o odbywanych w szkole czy w poradni praktykach studenckich. Ta informacja jest ważna, ponieważ nauczyciel ma za zadanie być mentorem dla młodszych stażem kolegów i koleżanek, ale tego typu opis winien znaleźć się w analizie działań zawartych w § 8 ust. 3 pkt 4b Rozporządzenia dotyczących rozszerzania zakresu działań placówki, w szczególności – zadań dydaktycznych, wychowawczych. Umieszczanie opisów podjętych działań w nieodpowiednich miejscach i przy nieodpowiednich wymaganiach opisanych w Rozporządzeniu jest wielokrotnie pojawiającym się uchybieniem. Oprócz tego często popełnianym błędem jest również brak opisu działań np. przewodniczącego zespołu nauczycieli lub opisu zajęć otwartych zorganizowanych dla innych nauczycieli. W tym wymaganiu mowa jest też o prowadzeniu np. szkoleń dla nauczycieli lub rad szkoleniowych. Kopiowanie materiałów z internetu i plagiat Internet i łatwy dostęp do różnych materiałów metodycznych nie zawsze są pomocne dla nauczycieli ubiegających się o kolejny stopień awansu zawodowego. Korzystanie z bogatych zasobów sieci może prowadzić do przestępstwa – łamania praw autorskich. Wykrycie lub podejrzenie plagiatu rodzą konsekwencje w postaci przerwania procedury awansu i pozbawienia nauczyciela możliwości zdobycia kolejnego stopnia awansu zawodowego. Nie chodzi tu tylko o przypisanie sobie własności materiałów metodycznych, ale również o dokumentację awansową – choć na szczęście nie zdarza się to często. Mylenie programu z planem pracy, brak wdrożenia programu W § 8 ust. 3 pkt 4a Rozporządzenia wymaga się od nauczyciela opracowania i wdrożenia programu, innowacji lub innych działań dydaktycznych, wychowawczych lub innych działań czy aktywności związanych z oświatą, powiązanych ze specyfiką placówki, w szczególności na rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wybierając spełnienie tego wymagania, nauczyciel musi mieć wiedzę pozwalającą mu wyraźnie rozróżnić program od planu czy projektu. W dokumentacji często zdarzają się błędy w interpretacji i rozumieniu tego wymogu. Program jest określony w konkretnych wytycznych, musi bowiem zawierać m.in. cele ogólne i szczegółowe, procedury osiągania celów, treści nauczania, ewaluację i inne. Nauczyciele nie do końca rozumieją jego istotę. Zdarzają się sytuacje, w których zamiast programu w dokumentacji awansu znajduje się plan działań pedagoga. W tej sytuacji komisja nie zalicza spełnienia wymagania, co może zaważyć na decyzji o akceptacji komisji. Poza tym procedura wdrożenia programu nie zawsze jest właściwie rozumiana. Należy pamiętać, że wdrożenie programu polega na zdobyciu pozytywnej opinii np. doradcy metodycznego lub zespołu przedmiotowego nauczycieli. Program powinien być przedstawiony na posiedzeniu rady pedagogicznej i wpisany do zestawu programów poradni, z jednoczesnym nadaniem numeru w tym zestawie. Trzeba również dokładnie zapoznać się z pojęciem innowacji, przykładami innowacyjnych rozwiązań metodycznych lub organizacyjnych. Niestety tutaj też pojawiają się błędy interpretacyjne. Nie zawsze i nie wszystko jest innowacją. Podejmowane przez nauczyciela działania będą innowacyjne, jeśli staną się nowatorskim rozwiązaniem programowym lub metodycznym i znacząco wpłyną na poprawę jakości pracy poradni. Proponowane rozwiązania mają być w danej placówce nowe, niestosowane wcześniej. W tej chwili obowiązkiem nauczycieli jest podejmowanie działań, które wpłyną na jakość pracy samego nauczyciela i placówki. Nieumiejętność udzielenia konkretnej odpowiedzi na zadane pytanie Komisja egzaminacyjna lub kwalifikacyjna po analizie dokumentacji przygotowuje pytania do nauczyciela ubiegającego się o kolejny stopień awansu zawodowego. W przypadku nauczyciela kontraktowego są to pytania egzaminacyjne. Rozporządzenie wyraźnie określa zakres wiedzy i umiejętności, który powinien posiąść, aby ubiegać się o stopień awansu na nauczyciela mianowanego (§ 7 ust. 2 pkt 1–8). Podobnie nauczyciele stażysta i mianowany, przystępując do procedury awansowej, powinni przygotować się do odpowiedzi na pytania komisji kwalifikacyjnej. Często zdarza się jednak, że egzaminowani nauczyciele nie odpowiadają na zadane pytania konkretnie, lecz odbiegają od tematu. Być może nadmiernie się stresują lub nie słuchają uważnie pytań. Ważne, by najpierw wysłuchać pytania, w razie potrzeby poprosić o jego powtórzenie i dopiero wtedy odpowiedzieć. Odpowiedź powinna być zwięzła, konkretna i rzeczowa. Gdy nie będzie ona wyczerpująca, wówczas komisja zada pytania dodatkowe. Należy pamiętać, że udzielane odpowiedzi stanowią drugą, ważną część procedury egzaminacyjnej i kwalifikacyjnej. Niekiedy właśnie ta część ma decydujący wpływ na wystawioną przez komisję ocenę spełniania wymagań na kolejny stopień awansu zawodowego nauczyciela. Błędy językowe, użycie języka potocznego, błędy ortograficzne Szczególnie ważne dla awansującego nauczyciela jest przygotowanie dokumentacji w poprawny sposób. Niestety często zdarzają się błędy językowe, w tym nawet ortograficzne. W opisie i analizie pojawiają się kolokwializmy, błędy stylistyczne i interpunkcyjne. To niedopuszczalne, aby nauczyciel popełniał takie błędy. Podobne sytuacje mają także miejsce podczas rozmowy kwalifikacyjnej czy egzaminu, gdy język odpowiadającego pozostawia wiele do życzenia. Warto pamiętać o wnikliwym przeanalizowaniu dokumentacji pod kątem poprawności językowej, zanim trafi ona przed komisję. Nauczyciel powinien zadbać o własną wypowiedź, kontrolować się i wypowiadać poprawnie. Chaos edycyjny – różne czcionki, brak wyjustowania tekstu, niepotrzebne spacje Kolejną kłopotliwą kwestią w dokumentacji jest jej estetyka. Warto przygotować dokumentację spełnienia wymagań w taki sposób, by każdy opis i analiza znalazły się w odrębnej teczce, odpowiednio posegregowane i uporządkowane. Ponadto należy zwrócić uwagę na dobór czcionki i wyróżnienie istotnych elementów w opisie pogrubieniem czy podkreśleniem tekstu. Ważne są wyjustowanie tekstu i niepozostawianie na końcu wersu spójników. Innym zauważalnym błędem w dokumentacji jest nadużywanie spacji. Wymienione nieprawidłowości są rażące, gdy zwrócimy uwagę na fakt, że jednym z wymagań jest znajomość i umiejętność posługiwania się technologią informacyjną. Nauczyciel musi zatem wykazać się tą umiejętnością, m.in. przez poprawne przygotowanie dokumentacji. Trudności w poprawnym formułowaniu przepisów prawa oświatowego Często pojawiającą się nieprawidłowością jest niepoprawne formułowanie odwołań do przepisów prawa, np. pomylenie ustaw z rozporządzeniami. Jest to rażący błąd i świadczy o nieznajomości prawa oświatowego. Zdarzają się sytuacje, w których nauczyciel powołuje się na nieodpowiedni lub nieaktualny przepis albo wykazuje się nieznajomością treści konkretnego rozporządzenia czy ustawy, np. podaje, że informacje o awansie zawodowym znajdują się w Ustawie o systemie oświaty zamiast w Karcie nauczyciela. Przystępując do stażu na kolejny stopień awansu zawodowego, nauczyciel ma obowiązek dokładnie zapoznać się z przepisami prawa oświatowego. Przy często zmieniającym się prawie oświatowym należy być szczególnie czujnym i uważnym oraz śledzić na bieżąco zmiany, zwłaszcza te dotyczące awansu zawodowego. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, by ustawa czy rozporządzenie, na które się powołujemy, były aktualne również w zakresie odpowiednich Dzienników Ustaw i Dzienników Urzędowych. Powtarzalność działań w kilku wymaganiach Bardzo częstym błędem jest powtarzanie tych samych działań w kilku wymaganiach. Zazwyczaj nauczyciel specjalizuje się w określonej dziedzinie, np. opracowuje narzędzia diagnostyczne, scenariusze zajęć, metody pracy z uczniami. Działania, które w związku z tym podejmuje, przewijają się w kilku wybranych wymaganiach – np. podaje, że prowadzi badania diagnostyczne, odbył szkolenie w tym zakresie, otrzymał za swoją działalność nagrody i wyróżnienia. Wszystkie wymienione czynności oscylują wokół jednego zadania, jakim jest przeprowadzenie badań diagnostycznych, dlatego należałoby je opisać, np. w ramach § 8 ust. 1 pkt 2 lub w § 8 ust. 3 pkt 3, pokazując, że były przemyślane i dobrze zaplanowane. Najpierw nauczyciel zdiagnozował środowisko uczniowskie, co dowiodło potrzeby przeprowadzenia działań wspierających pracę innych nauczycieli. Następnie odbył szkolenie celem poznania nowych metod pracy z uczniami. Z kolei spośród bogatego wachlarza metod wybiera te, które będą miały zastosowanie dla konkretnego ucznia. Może również opracować zestaw takich metod z możliwością wykorzystania ich przez innych nauczycieli. Komisja z łatwością zauważy pomysłowość nauczyciela, jego zdolność do przemyślanych działań. Reasumując, należy unikać sytuacji, które wywołują niesmak zarówno u członków komisji, jak i u samego nauczyciela. Popełnianie błędów jest rzeczą ludzką, ale warto oszczędzić sobie takich sytuacji i dołożyć wszelkich starań, by dokumentacja i prezentacja przed komisją były nienaganne. W tym celu warto, żeby dyrektor zorganizował spotkania nauczycieli ubiegających się o kolejne stopnie awansu np. z ekspertem ds. awansu zawodowego lub z doświadczonym nauczycielem dyplomowanym. Dyrektor może również poinstruować zainteresowanych, w jaki sposób przygotować dokumentację i wystąpienie przed komisją egzaminacyjną czy kwalifikacyjną. Jako członkowi tych komisji jemu także powinno zależeć, by nauczyciel reprezentujący placówkę jak najlepiej przedstawił swój dorobek zawodowy. Zdarza się, że dyrektor nie może uczestniczyć w posiedzeniach komisji ze względu na inne obowiązki zawodowe. Wówczas wskazane jest, by oddelegował do prac w komisjach wicedyrektora lub inną upoważnioną osobę. Należy pamiętać, by osoba zastępująca dyrektora posiadała stosowne upoważnienie. Nieobecność dyrektora czy osoby go zastępującej nie wstrzymuje procedury awansu, jednak dla komfortu psychicznego nauczyciela oraz dla wizerunku placówki lepiej byłoby, żeby na posiedzeniu komisji pojawił się przedstawiciel jej kierownictwa. Awans zawodowy nauczycieli to nie tylko ich osobista sprawa, ale także ważny element w podnoszeniu jakości pracy poradni.