STAN PRAWNY NA 31 LIPCA 2020 Organizacja nauczania indywidualnego Opracowała: Marta Bobrowska, dyrektor zespołu szkół, ekspert ds. awansu zawodowego, specjalista ds. zarządzania, pedagog socjalny. Zaktualizowała: Jagna Niepokólczycka-Gac, pedagog, socjoterapeuta, wieloletni kurator społecznego sądu rodzinnego i dla nieletnich Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 910), • Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2014 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U. z 2014 r. poz. 1157 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U z 2017 r. poz. 1616), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowe) z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. 2017 r. poz.1743), • Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374 ze zm.). System oświaty w Polsce przewiduje nie tylko sposobność, ale wręcz konieczność dostosowania metod i sposobów pracy do możliwości rozwojowych uczniów oraz kształtu i formy do indywidualnych potrzeb jednostki. Stworzono wiele rozwiązań, które wychodzą naprzeciw oczekiwaniom uczniów i ich rodziców. W przypadku uczniów niepełnosprawnych lub o specjalnych potrzebach edukacyjnych istnieje możliwość odroczenia obowiązku szkolnego, zwolnienia z nauki drugiego języka obcego, przedłużenia okresu nauki, zakupu lub zamówienia podręczników dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności. W przypadku uczniów wybitnie zdolnych szkoła zobowiązana jest do wnikliwego rozpoznania uzdolnień i zaproponowania zajęć dodatkowych lub, jeżeli będzie to celowe, zorganizowania indywidualnego toku nauki, który w praktyce najczęściej kojarzony jest ze skróceniem okresu nauki w danej szkole. W przypadku uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych istnieje możliwość realizacji obowiązku szkolnego w szkole specjalnej, placówce specjalistycznej lub w klasie integracyjnej. W przypadku dzieci chorych, którym choroba uniemożliwia uczęszczanie do szkoły, rozwiązaniem może być nauczanie indywidualne. Przepisy oświatowe Nauczanie indywidualne zagwarantowane jest w art. 127 ust. 2 Prawa oświatowego, a w Rozporządzeniu MEN w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, opisane są zasady jego organizacji. Wskazuje, kto i jak długo może korzystać z takiego rozwiązania, kto jest uprawniony do prowadzenia tego typu zajęć, ilu nauczycieli powinno pracować z dzieckiem, gdzie prowadzi się to nauczanie, jakie treści należy realizować, określa wymiar godzin nauczania, dopuszczając możliwość jego zwiększania lub zmniejszania, nakłada obowiązek objęcia dziecka zajęciami rewalidacyjnymi lub z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz opisuje warunki, pod którymi dyrektor zaprzestaje organizowania nauczania indywidualnego. W przypadku choroby uniemożliwiającej lub utrudniającej tradycyjną realizację obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, rodzice ucznia zobowiązani są do niezwłocznego ubiegania się u lekarza prowadzącego lub lekarza specjalisty o zaświadczenie, które opisuje chorobę zgodnie z aktualnie obowiązującą Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD). Przedstawia wynikające ze złego stanu zdrowia ograniczenia w funkcjonowaniu dziecka, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają mu uczęszczanie do szkoły. Na podstawie przeprowadzonych badań lekarz wystawia stosowny dokument. W przypadku, gdy przewidywany czas choroby jest dłuższy niż trzydzieści dni, a tym samym zaleci on nauczanie indywidualne, ważne jest, aby określił on możliwości kontaktów dziecka ze społecznością szkolną, które będą służyły przeciwdziałaniu wykluczeniu ucznia i umożliwiały mu uczestniczenie np. w uroczystościach szkolnych. Kolejny krok także należy do rodziców. Z otrzymanym od lekarza zaświadczeniem udają się oni do właściwej, rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Tam składają zaświadczenie, wraz z wypełnionym w formie papierowej wnioskiem, dostępnym na stronie internetowej poradni. Wniosek zawiera: • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu zgody na przetwarzanie jego danych osobowych, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu zgody lub niewyrażeniu zgody, na uczestnictwo w zespole orzekającym na wniosek przewodniczącego: o nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, prowadzących zajęcia z dzieckiem lub uczniem w szkole, ośrodku lub placówce, o asystenta nauczyciela lub osoby niebędącej nauczycielem lub asystenta wychowawcy świetlicy, o innych osób, w szczególności psychologa, pedagoga, lekarza lub specjalisty; • wniosek o udział innych osób, w szczególności psychologa, pedagoga, lekarza lub specjalisty wskazanego przez rodzica, • oświadczenie wnioskodawcy, że jest on rodzicem sprawującym władzę rodzicielską nad dzieckiem lub jego prawnym opiekunem, • oświadczenie wnioskodawcy o wyrażeniu zgody albo jej niewyrażeniu na doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Ponadto jeżeli złożenie wniosku poprzedzały badania/obserwacje prowadzone przez pracowników poradni, odpowiednie ich wyniki zostają dołączone do składanych dokumentów, po uprzednim poinformowaniu o tym rodziców / opiekunów prawnych dziecka. W przypadku ucznia uczęszczającego do szkoły, która prowadzi kształcenie zawodowe, jeżeli członkowie zespołu, po zapoznaniu się z przedstawioną dokumentacją uznają to za zasadne, do wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego, wnioskodawca zobligowany zostaje do dołączenia zaświadczenia wydanego przez lekarza medycyny pracy, które określa możliwość dalszego kształcenia w zawodzie, w tym warunki realizacji praktycznej nauki zawodu. Zespół do spraw orzekania funkcjonujący przy poradni psychologiczno-pedagogicznej wydaje odpowiednie orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego, którego czas trwania jest nie krótszy niż trzydzieści dni, w nie przekraczalnym terminie czternastu dni, licząc od dnia złożenia wniosku. Otrzymane orzeczenie jest dla rodziców podstawą złożenia wniosku do dyrektora szkoły o zorganizowanie nauczania indywidualnego. Rozporządzenie nie precyzuje, czy wniosek ten ma mieć formę pisemną, ale ponieważ organizacja nauczania indywidualnego niesie za sobą konsekwencje finansowe, w praktyce wyrażenie przez rodziców woli na piśmie jest bardziej uzasadnione i staje się dla dyrektora podstawą do prowadzenia uzgodnień z organem prowadzącym. Na tym etapie postępowania rozpoczyna się praca dyrektora. Obowiązki dyrektora Po wnikliwym zapoznaniu się z otrzymanym orzeczeniem o potrzebie nauczania indywidualnego dyrektor szkoły niezwłocznie ustala tygodniowy wymiar godzin nauczania indywidualnego. Zgodnie z Rozporządzeniem dla uczniów klas I–III szkoły podstawowej wynosi on od 6 do 8 godzin; dla uczniów klas IV–VI szkoły podstawowej od 8 do 10 godzin; dla uczniów klas VII i VIII szkoły podstawowej od 10 do 12 godzin; dla uczniów szkół ponadpodstawowych od 12 do 16 godzin. Trzeba pamiętać, że za zgodą organu prowadzącego można ten wymiar zwiększyć lub – na wniosek rodzica, przy bardzo złym stanie zdrowia dziecka – zmniejszyć. Jednak w przypadku zmniejszenia ilości godzin, musi być bezwzględnie uwzględniona realizacja podstawy programowej. Powyższy wymiar godzin w przypadku uczniów klas I-III, musi być realizowany w przeciągu co najmniej dwóch dni tygodnia, a w klasach starszych w co najmniej w przeciągu trzech dni. W następnej kolejności dyrektor szkoły wyznacza nauczyciela lub nauczycieli, którzy będą realizować zajęcia nauczania indywidualnego. Dyrektor zobowiązany jest również do ścisłego odniesienia się do zapisów Rozporządzenia, które mówią, że zajęcia nauczania indywidualnego realizowane są przez jednego lub kilku nauczycieli szkoły, z tym, że w klasach I–III oraz zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego, prowadzone są najwyżej przez dwóch nauczycieli. W uzasadnionych przypadkach prowadzenie tych zajęć można powierzyć nauczycielom spoza danej szkoły. Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego oraz zajęcia indywidualnego nauczania prowadzone są w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem. Chyba, że inne szczególne przepisy np. związane z pandemią przewidują inną, zdalną formę nauczania. Nauczanie indywidualne prowadzone jest w miejscu zamieszkiwania dziecka. Po ustaleniu wymiaru nauczania indywidualnego oraz osób, które będą realizować zajęcia, dyrektor przystępuje do omówienia szczegółów organizacyjnych. Po pierwsze, wspólnie z nauczycielami i rodzicami określa formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Po drugie, zaleca obserwację dziecka, której celem jest określenie możliwości włączenia go w działania podejmowane przez społeczność szkolną. Jeżeli obserwacja oraz stan zdrowia umożliwia dziecku włączanie do grupy rówieśników, dyrektor po uzgodnieniu z rodzicami ucznia, podejmuje działania umożliwiające jego kontakt z innymi dziećmi w oddziale przedszkolnym lub szkolnym. Jeżeli ze względów zdrowotnych dziecko nie może uczęszczać do szkoły, dyrektor stara się zapewnić mu uczestniczenie w życiu placówki przez udział w uroczystościach i imprezach szkolnych, zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia oraz udział w wybranych zajęciach edukacyjnych. Warto wspomnieć, że zgodnie z prawem uczniowie objęci nauczaniem indywidualnym, realizują przysługujące im zajęcia w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć rewalidacyjnych oraz doradztwa zawodowego, poza tygodniowym wymiarem godzin. Po trzecie, dyrektor ustala plan zajęć ucznia oraz wyznacza godziny poszczególnych zajęć. Jednocześnie prowadzi nadzór nad pracą nauczycieli, którym powierzono nauczanie indywidualne, dbając, aby jak najlepiej zapoznali się oni z sytuacją edukacyjną danego dziecka oraz jego potrzebami i możliwościami rozwojowymi. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, aby określili oni, czy możliwe jest zrealizowanie wszystkich treści zawartych w podstawie programowej. Jeśli nie jest to możliwe, dyrektor może zezwolić na odstąpienie od realizacji niektórych treści nauczania, ale tylko na pisemny wniosek nauczyciela, po zasięgnięciu opinii rodziców ucznia. Następnym etapem działania dyrektora jest sporządzenie dokumentu, w którym opisana jest cała organizacja nauczania indywidualnego dla danego ucznia. Przedstawia się go do akceptacji organowi prowadzącemu, który nie może takiej zgody odmówić. Obie strony – zarówno dyrektor, jak i organ prowadzący – podpisują wspomniany dokument, który staje się załącznikiem do zarządzenia dyrektora w sprawie organizacji indywidualnego nauczania. Kopie tego zarządzenia przekazuje się wszystkim zainteresowanym stronom. W bieżącej pracy szkoły nauczanie indywidualne musi być uwzględnione w prowadzonym przez dyrektora nadzorze pedagogicznym. W praktyce nie oznacza to jednak, że dyrektor obserwuje zajęcia, lecz że monitoruje towarzyszące temu procesowi zjawiska, np. sprawdza punktualność nauczyciela, nadzoruje realizację podstawy programowej, kontroluje poprawność prowadzonej przez nauczycieli dokumentacji przebiegu nauczania czy też bada frekwencję ucznia. Warto zwrócić uwagę, że zajęcia oraz frekwencję ucznia odnotowuje się w dzienniku zajęć nauczania indywidualnego, ale uczeń wpisany jest również do dziennika lekcyjnego danej klasy, gdzie umieszczane są jego oceny śródroczne i roczne oraz stosowna informacja o nauczaniu indywidualnym. Nauczanie indywidualne ustaje wraz z zakończeniem okresu, na który zostało przyznane, lub wcześniej na wniosek rodziców poparty stosownym zaświadczeniem lekarskim, z którego jasno wynika, że stan zdrowia dziecka umożliwia mu uczęszczanie do szkoły. Dyrektor szkoły, zaprzestając organizacji nauczania indywidualnego ma obowiązek powiadomienia o tym fakcie właściwej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zastosowanie nauczania indywidualnego nie wyklucza wykorzystania innych rozwiązań, które pomogą dziecku rozwijać się zgodnie z jego aktualnymi potrzebami i możliwościami. Przykładem może być wydłużenie etapu edukacyjnego lub zwolnienie z niektórych zajęć edukacyjnych. Oczywiście, zwalniając ucznia z zajęć należy pamiętać o stosownej procedurze, ale też o tym, aby nadmiernie nie ograniczyć uczniowi zajęć. Uczniowie, którzy korzystają z tej formy nauczania, na koniec drugiego, trzeciego i czwartego etapu edukacyjnego zobowiązani są przystąpić do egzaminów zewnętrznych. Dyrektor szkoły, organizując nauczanie indywidualne, musi zapewnić właściwe przygotowanie ucznia do tych egzaminów. Nauczyciele prowadzący zajęcia, którzy zdecydują się na odstąpienie od realizacji niektórych treści nauczania, muszą posiadać świadomość spoczywającego na nich obowiązku właściwego przygotowania ucznia do sprawdzianów i egzaminów. Dyrektor szkoły może zastosować też kolejne, opisane w procedurach ich organizowania, dostosowania do potrzeb uczniów. Nauczyciele prowadzący zajęcia w ramach nauczania indywidualnego nie muszą posiadać specjalnych kwalifikacji do ich prowadzenia. Wystarczą kwalifikacje właściwe dla danego typu szkoły i rodzaju prowadzonych zajęć edukacyjnych. Pobierając wynagrodzenie, nie otrzymują specjalnych dodatków. Godziny nauczania indywidualnego mogą wchodzić do etatu nauczyciela lub być godzinami ponadwymiarowymi. Nieobecność dziecka na zajęciach nie powoduje utraty wynagrodzenia, bez względu na to, jakie to są godziny. Ważnym elementem nauczania indywidualnego jest miejsce, w którym prowadzone są zajęcia. Szkoła nie ma wpływu na warunki, w jakich zajęcia będą się odbywać, powinny one jednak zarówno dziecku powierzonemu opiece, jak i nauczycielowi zapewniać swobodną pracę. Najlepiej jeżeli zajęcia odbywają się w oddzielnym pomieszczeniu, gdzie nikt nie zakłóca ich prowadzenia. Dziecko posiada odpowiednio zorganizowane stanowisko pracy, biurko oraz krzesło dostosowane do jego potrzeb oraz potrzebne pomoce dydaktyczne. Dyrektor szkoły powinien jednak zwracać się do rodziców i wprost określać, jakie są w tym zakresie oczekiwania. Rozważając kwestię obowiązujących przy organizacji nauczania indywidualnego terminów, trzeba podkreślić, że większość czynności dyrektor szkoły musi wykonać niezwłocznie, czyli zaraz po otrzymaniu stosownych dokumentów. Sprawy tej nie zostawia się do przemyślenia czy rozstrzygnięcia. Należy pamiętać, że nawet jeżeli rodzice bardzo nalegają lub bardzo szkoda nam dziecka, które znalazło się w trudnej sytuacji, to pewnych spraw nie da się przyspieszyć. Dla dyrektora zgłoszenie się rodziców do poradni nie jest jeszcze wiążącym ustaleniem i wszelkie naciski na wcześniejsze podjęcie decyzji powinny być bezcelowe. Nauczanie indywidualne jest niejednokrotnie jedynym rozwiązaniem, które umożliwia choremu dziecku realizację obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki. Niesie ze sobą wiele korzyści, ale też zagrożenia. Ich świadomość może pomóc w niwelowaniu pojawiających się skutków. Niewątpliwie najważniejszą korzyścią jest opcja dostosowania się do potrzeb i możliwości danego dziecka i wspólnej pracy – ucznia i nauczyciela – nad sukcesami edukacyjnymi. Warto jednak podkreślić, że nauczanie indywidualne jest też sposobem na zapewnienie dziecku bezpieczeństwa, tak ważnego dla sprawnego funkcjonowania zarówno w życiu szkolnym, jak i prywatnym. Niestety, obok tak ważnych zalet pojawia się też wiele wad. Wśród nich należy wskazać izolację społeczną, brak możliwości odczuwania i zrozumienia wielu sytuacji społecznych. Praca wychowawcza z takim uczniem jest bardzo trudna, bo jego doświadczenia są nietypowe. Znacznie utrudnione jest wdrażanie do pracy zespołowej i współpracy z innymi uczniami. Mała, w porównaniu z uczniami realizującymi obowiązek w klasie szkolnej, liczba godzin powoduje, że uczeń, aby przyswoić i utrwalić treści nauczania, musi wykazać się dużą aktywnością własną. W przeciwnym wypadku pojawią się zaległości, braki lub niepewność co do posiadanych umiejętności. Organizując nauczanie indywidualne, dyrektor szkoły musi wykazać się starannością, dobrym rozpoznaniem sytuacji ucznia oraz zrozumieniem jego potrzeb, a czasami również potrzeb jego rodziców, dla których nietypowe rozwiązanie może stanowić problem. Kluczem jest jednak dobra znajomość przepisów oraz świadomość celu, jaki przyświeca temu rozwiązaniu.