STAN PRAWNY NA 31 LIPCA 2020 Obowiązki dyrektora szkoły prowadzonej przez stowarzyszenie Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910), • Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 713 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2019 r. 1950 ze zm.), • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. z 2019 r. poz. 502). Prawo oświatowe zalicza stowarzyszenia do kategorii „innych osób prawnych”, o których mowa w art. 8 ust. 2 pkt 2 tej ustawy. Stosownie do zapisów w tym przepisie szkoła publiczna lub niepubliczna może być zakładana lub prowadzona przez inne niż jednostka samorządu terytorialnego osoby prawne. Należy przy tym podkreślić, że o ile samorząd może prowadzić wyłącznie szkoły publiczne, o tyle stowarzyszenie może być osobą prowadzącą zarówno dla szkół publicznych, jak i niepublicznych. Ograniczenie, które poczyniono w stosunku do JST w art. 8 ust. 3 Prawa oświatowego wynika z faktu, że szkoły niepubliczne nie realizują zasady powszechnej dostępności, o której mowa w art. 14 omawianej Ustawy oraz nie zapewniają bezpłatności oferowanych usług edukacyjnych i z tego powodu nie mogą zaspokoić potrzeb członków wspólnoty samorządowej. To ograniczenie nie może dotyczyć szkół prowadzonych przez inne niż JST osoby prawne, w tym stowarzyszenia, zatem mogą one być osobami prowadzącymi również szkoły niepubliczne. Zatrudnianie pracowników Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia ze szkołą samorządową, czy ze szkołą prowadzoną przez stowarzyszenie, podstawową rolą dyrektora jest wykonywanie obowiązków pracodawcy wobec zatrudnianych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych. Wynika to bezpośrednio z art. 68 ust. 5 Prawa oświatowego, zgodnie z którym dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami, decydując w szczególności w sprawach: • zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, • przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki, • występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki. Regulacja ta znajduje się w rozdziale 5 Prawa oświatowego, dotyczącym zarządzania szkołami i placówkami publicznymi, lecz nie ma przeciwwskazań do zastosowania jej wobec dyrektorów szkół niepublicznych prowadzonych przez stowarzyszenie, została powtórzona w art. 7 Karty nauczyciela. Zgodnie z tą z kolei regulacją szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej, jak również sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole. Podstawowym obowiązkiem dyrektora szkoły publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej prowadzonej przez stowarzyszenie jest zatrudnianie nauczycieli o odpowiednich kwalifikacjach. Te zostały z kolei określone w Rozporządzeniu MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Oprócz nauczycieli dyrektor szkoły prowadzonej przez stowarzyszenie zatrudnia również pracowników niepedagogicznych, przy czym ich status reguluje wyłącznie Kodeks pracy i w przeciwieństwie do pracowników administracji i obsługi zatrudnianych przez jednostki samorządu terytorialnego nie są oni pracownikami samorządowymi. Awans zawodowy Należy zauważyć, że Karta nauczyciela ma zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez inną niż jednostka samorządu terytorialnego osobę prawną, aczkolwiek w niepełnym zakresie. W zapisie art. 1 ust. 2 pkt 2 KN, nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego podlegają tej Ustawie w zakresie w niej określonym. Zakres ten ustala art. 91b KN. Stosownie do jego zapisów, bez względu na wymiar zatrudnienia nauczyciela, zastosowanie będą miały przepisy art. 11a i art. 63, a do nauczyciela zatrudnionego w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, w tym do nauczyciela zatrudnionego na stanowisku dyrektora, przepisy art. 6 (ocena pracy), art. 9–9i (wymagane kwalifikacje), art. 22 ust. 3 i 4 (zatrudnienie w kilku szkołach w ramach uzupełnienia pensum), art. 26 (zasady postępowania i zwolnienia dyscyplinarnego), art. 49 ust. 1 pkt 2 i 3 (fundusz na nagrody dla nauczycieli), art. 51 (zasady ubiegania się o Medal Komisji Edukacji Narodowej), art. 70a ust. 3, 4 i 6 (finansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli), art. 75–86 (odpowiedzialność dyscyplinarna), art. 88 (uprawnienia emerytalne) i art. 90 (dodatek do emerytury dla nauczycieli, którzy w czasie okupacji prowadzili tajne nauczanie). Do nauczyciela zatrudnionego w szkole publicznej prowadzonej przez inną niż JST osobę prawną czy osobę fizyczną ma zastosowanie m.in. przepis obejmujący go ochroną przewidzianą dla funkcjonariuszy publicznych. Do nauczycieli tych stosuje się również przepisy dotyczące wymagań kwalifikacyjnych, awansu zawodowego czy odpowiedzialności dyscyplinarnej zawartych w Karcie nauczyciela. Z kolei zapis w art. 11a dotyczy prawa nauczyciela do legitymacji służbowej, której wystawienia może się on domagać od dyrektora szkoły. Z punktu widzenia nauczyciela zatrudnionego w szkole prowadzonej przez stowarzyszenie jest istotne, że mają do niego zastosowanie przepisy dotyczące awansu zawodowego. Stosuje się je jednak z pewnymi zastrzeżeniami – przede wszystkim musimy mieć do czynienia ze szkołą publiczną lub niepubliczną, ale nauczyciel musi być zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 etatu. Zatem wnioskując a contrario (z przeciwieństwa), należy uznać, że nauczyciel zatrudniony w niższym wymiarze godzin nie może realizować awansu zawodowego. Z jego realizacją związane są z kolei ściśle określone obowiązki po stronie dyrektora szkoły prowadzonej przez stowarzyszenie: • dyrektor nadaje nauczycielowi stażyście stopień awansu zawodowego nauczyciela kontraktowego (art. 9b ust. 4 pkt 1 KN). Akt nadania stopnia awansu zawodowego zawiera w szczególności: nazwę komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, numer i datę wydania zaświadczenia o uzyskaniu akceptacji lub zdaniu egzaminu, stopień awansu zawodowego, a także informację o poziomie wykształcenia nauczyciela, • dyrektor szkoły może nauczycielowi kontraktowemu, który uzyskał awans w sposób określony w art. 9a ust. 3 i ubiega się o uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego, skrócić staż do roku i dziewięciu miesięcy. Zgodnie z przywołanym przepisem art. 9a ust. 3 nauczyciele akademiccy legitymujący się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole wyższej lub osoby posiadające co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy uzyskują z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole stopień nauczyciela kontraktowego, • nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu odbywającemu staż dyrektor szkoły przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych opiekuna (art. 9c ust. 4), • dyrektor powołuje też komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego, jak również wchodzi w jej skład jako przewodniczący (art. 9g ust. 1 pkt 1). Prawo do ochrony Przepis art. 63 przyznaje nauczycielowi prawo do ochrony – zgodnie z nauczyciel podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w Kodeksie karnym. Przepis ten nakłada jednocześnie na organ prowadzący szkołę i jej dyrektora obowiązek występowania z urzędu w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla niego uprawnienia zostaną naruszone. Konsekwencją tego obowiązku jest konieczność powiadomienia przez dyrektora policji o przypadku agresji ucznia wobec nauczyciela. Zrealizowanie tego wymogu nie wyłącza uprawnienia nauczyciela do złożenia doniesienia we własnym zakresie. Arkusz organizacji szkoły Arkusz organizacji szkoły jest aktem wewnętrznym regulującym szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym. W przypadku szkoły publicznej zasady jego sporządzania określa Rozporządzenie MEN w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Rozporządzenie to jest wydane na podstawie upoważnienia zawartego w art. 111 Ustawy Prawo oświatowe znajdującego się w rozdziale 5 tego aktu, zatytułowanym Organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych, nie ulega zatem wątpliwości, że jego przepisy mają zastosowanie do szkół publicznych niezależnie od tego, kto jest ich organem prowadzącym. Odnoszą się więc także do szkół publicznych prowadzonych przez stowarzyszenia. Dyrektor szkoły przekazuje arkusz organizacji szkoły zaopiniowany przez zakładowe organizacje związkowe, o których mowa w art. 110 ust. 2 albo 2a Prawa oświatowego, w terminie do dnia 21 kwietnia danego roku organowi prowadzącemu szkołę. Organ prowadzący szkołę, po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, zatwierdza arkusz organizacji szkoły w terminie do dnia 29 maja danego roku. Należy podkreślić, że przedstawione wyżej uwagi mają zastosowanie do szkół publicznych prowadzonych przez stowarzyszenia. Prawo oświatowe nie zawiera delegacji do określenia aktu zbliżonego do wskazanego wyżej Rozporządzenia w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, a odnoszącego się do szkół niepublicznych. Oznacza to, że organ prowadzący taką szkołę (stowarzyszenie) posiada dowolność co do zasad kreowania jej organizacji i nadając jej statut, może przyjąć dowolne rozwiązania dotyczące arkusza organizacji. Oznacza to, że zasady tworzenia arkusza organizacji szkoły niepublicznej zawierane są w statucie szkoły nadanym przez organ prowadzący i stanowiącym załącznik do zgłoszenia do ewidencji (art. 172 Prawa oświatowego). Dowolność zasad tworzenia arkusza organizacji oznacza choćby możliwość ustalenia innych terminów jego przedstawienia organowi prowadzącemu, co więcej, statut może również wcale nie przewidywać konieczności tworzenia arkusza. Taki akt jest przydatny, ponieważ stanowi podstawowy dokument określający zasady nauczania w danym roku, lecz w statucie szkoły niepublicznej równie dobrze może mu zostać nadana inna nazwa. Z reguły jednak statuty nakładają na dyrektora konieczność tworzenia arkusza, powielając rozwiązania z ramowych statutów, a zmiany ograniczają się do innego terminu jego opracowania. Także w przypadku szkół niepublicznych prowadzonych przez stowarzyszenia statut może przewidywać rozwiązanie, zgodnie z którym to zarząd stowarzyszenia zatwierdza arkusz.