STAN PRAWNY NA 24 LIPCA 2020 Udostępnianie rodzicom danych o dziecku Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2086 ze zm.), • Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910). Rozwód rodziców jest wydarzeniem, którego konsekwencje mają szczególny wpływ na zasa-dy wykonywania przez przedszkole opieki nad ich dzieckiem. Jednostka systemu oświaty sta-je się często areną walki rozwodzących się lub też byłych małżonków o władzę rodzicielską oraz o inne kwestie, w tym również alimentacyjne. Rozwodzący się małżonkowie w rozmaity sposób próbują wywrzeć wpływ na pracowników przedszkola, zakazując np. udzielania in-formacji na temat dziecka drugiemu z rodziców, odmawiając mu prawa odbierania dziecka z placówki itd. Często też, już po rozwodzie, próbują pozyskać od przedszkola informację na temat sprawowania opieki przez drugą stronę, której sąd przyznał prawa rodzicielskie, ale w taki sposób, aby podważyć jakość tej opieki lub udowodnić, że nie jest ona prawidłowo sto-sowana. Aby przedszkole nie stało się stroną w istniejącym sporze, pracownicy placówki muszą być wyczuleni na zniuansowane zachowania rodziców i ich specyficzne żądania. Nie jest to łatwe zadanie. Właściwe rozpoznanie intencji kierujących rodzicami dziecka jest bardzo często niemożliwe. Niemniej można tu zwrócić uwagę na pewne podstawowe zasady, którymi należy się kierować w kontaktach z rozwodzącymi się rodzicami. Władza rodzicielska Istotne jest znaczenie podstawowego pojęcia „władzy rodzicielskiej”, określone w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 92 tego aktu dziecko pozostaje aż do peł-noletności pod władzą rodzicielską. Władza rodzicielska (art. 93) przysługuje obojgu rodzi-com, ale jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95). Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców for-mułowanych dla jego dobra. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymagają dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniej-szych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwalają, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Zgodnie z art. 96 Kodeksu rodzinnego i opiekuń-czego rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Zo-bowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotować je należy-cie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na treść art. 97 § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest zobowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzyga-ją wspólnie. W przypadku braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Każdy z rodziców ma więc pełnię władzy rodzicielskiej – nie połowę władzy dzielonej z drugim ro-dzicem, ale właśnie pełnię i może samodzielnie decydować o sprawach dziecka. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje, co należy rozumieć przez sprawy istotne dla dziecka, dlatego też w tej kwestii wielokrotnie wypowiadały się sądy. Można zauważyć, że zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem sprawą istotną jest wybór przedszkola. Jak postąpić w sytuacji, gdy matka decyduje samodzielnie o zapisaniu dziecka do przedszko-la, a jej decyzji sprzeciwia się ojciec, który nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej? Pro-blem ten może pojawić się w przedszkolu niepublicznym, którego osoba prowadząca samo-dzielnie ustala zasady rekrutacji i podpisuje umowę z reguły wyłącznie z jednym z rodziców. W takim wypadku sprzeciw drugiego rodzica, tym bardziej wyrażony już po podpisaniu umowy, niewiele zmienia. Umowa faktycznie wiąże strony, stanowiąc o treści stosunku prawnego, na podstawie którego dziecko uczęszcza do danego przedszkola. W efekcie drugi z rodziców, który nie zgadza się na uczęszczanie dziecka do danego przedszkola, może do-chodzić swoich praw wyłącznie na drodze sądowej. Obowiązujące przepisy nie wykluczają możliwości powstania tego rodzaju konfliktu w przed-szkolu publicznym. Regulacja art. 149 i 150 Prawa oświatowego określa podmioty, które mo-gą złożyć wniosek w postępowaniu rekrutacyjnym, oraz wskazuje dokumenty, jakie powinny zostać do tego wniosku dołączone. Jednocześnie przepisy te absolutnie nie wymagają, aby wniosek był podpisany przez oboje rodziców. W konsekwencji może się zdarzyć, że dyrektor przedszkola prowadzącego rekrutację nie będzie wiedział o tym, że istnieje konflikt między rodzicami, aż do czasu, gdy spotka się z żądaniem drugiego rodzica o wykreślenie dziecka z przedszkola, ponieważ ten nie zgadza się na uczęszczanie dziecka do tej jednostki. Podkreślić należy, że w żadnym z tych przypadków dyrektor nie jest osobą właściwą do roz-strzygania konfliktów między małżonkami. Wszystko zależy od momentu, w którym konflikt ten się ujawni. Jeżeli jeden z rodziców nie zgadza się na zapisanie dziecka do przedszkola, a drugi na to nalega, to należy powstrzymać się od podejmowania kroków w tej sprawie do czasu otrzymania orzeczenia sądu rozstrzygającego konflikt, nawet jeżeli oznacza to niezapi-sanie dziecka do przedszkola. Jeżeli jednak rekrutacja już się dokonała, to w przypadku gdy jeden z rodziców żąda wykreślenia dziecka, drugi zaś, posiadając pełnię władzy rodzicielskiej, zabrania wykreślenia, wówczas także należy powstrzymać się od podjęcia jakichkolwiek kroków w tej sprawie do czasu rozstrzygnięcia jej przez sąd. Warto zauważyć, że Sąd Apelacyjny w Warszawie w Wyroku z dnia 4 lipca 2018 r. (V ACa 484/17) do istotnych spraw dziecka, o których powinien rozstrzygnąć sąd, zaliczył publikację wizerunku dziecka. Sąd zauważył, że bezprawności rozpowszechniania wizerunku nie uchyla przyjęcie zapłaty za pozowanie przez jednego z rodziców, jeżeli przez drugiego został wyra-żony sprzeciw. W takiej sytuacji wizerunek dziecka można publikować, np. w mediach spo-łecznościowych czy na stronach danego przedszkola, wyłącznie wtedy, gdy oboje rodzice wy-rażą zgodę na taką publikację. Doktryna zwraca uwagę, że do istotnych spraw dziecka orzecznictwo zalicza m.in. „sprawy związane z miejscem pobytu dziecka”, przy czym „miejsce pobytu dziecka należy odróżnić od jego miejsca zamieszkania”, które wskazuje ustawodawca w art. 26 Kodeksu cywilnego, ponieważ unormowanie dotyczące miejsca zamieszkania nie wyłącza potrzeby konkretnego rozstrzygnięcia o miejscu pobytu dziecka. Rozstrzygnięcie o miejscu pobytu dziecka jest roz-strzygnięciem o istotnej sprawie rodziny. Ponadto sprawa o ustalenie miejsca pobytu dziecka – jak wskazuje orzecznictwo – nie jest sprawą o ograniczenie władzy rodzicielskiej. Orzeczenia te są więc także istotne dla przedszkola, zwłaszcza w kontekście informacji, jakich można udzielić rodzicom. Informacje o dziecku Jeżeli rozwód jest w toku i żaden z małżonków nie został do tej pory pozbawiony władzy ro-dzicielskiej, to nie ma formalnej podstawy do tego, aby odmawiać informacji o tym, jakie jest aktualne miejsce pobytu dziecka. Jeżeli jednak władza rodzicielska jednego z małżonków zo-stała ograniczona, np. wyłącznie do prawa do decydowania o wyborze przedszkola czy póź-niejszej realizacji obowiązku szkolnego, to taki rodzic nie ma prawa do informacji o dziecku, w tym informacji dotyczących adresu zamieszkania. Często zdarza się, że jeden z rodziców, również za pośrednictwem adwokata, żąda bardzo szczegółowych informacji o dziecku, np. o tym, jak zachowuje się ono w grupie, czy jest przyprowadzane do przedszkola codziennie i punktualnie, kto przyprowadza dziecko i je od-prowadza oraz w jakich godzinach itd. Tego typu żądania powinny zwrócić szczególną uwagę dyrektora. Z reguły informacja, jaką rodzic chce otrzymać, ma znaczenie ze względu na proces rozwodowy. Rodzic chce np. w ten sposób udowodnić, że opieka nad dzieckiem jest sprawowana nieprawidłowo, w związku z czym uzyskane informacje o tym, że dziecka nigdy nie przyprowadza matka, że z reguły przebywa ono w przedszkolu dłużej niż czas zadeklaro-wany przy przyjęciu, mogą być wykorzystane w celu udowodnienia niedopatrzeń czy zanie-dbań, co może mieć wpływ na późniejsze przyznanie prawa do opieki nad dzieckiem. Z punktu widzenia dyrektora niezwykle istotne są szczegółowa analiza takich wniosków oraz kontakt z drugą stroną. Nie należy go nawiązywać w celu uzyskania zgody na udzielenie informacji, lecz ze względu na samodzielne ustalenie, czy w ogóle można tej informacji udzie-lić. Wszystkie wymienione dane rodzic interesujący się dzieckiem ma prawo otrzymać, ale wyłącznie wtedy, gdy ma pełnię władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska została w jakiś sposób ograniczona, to dla dyrektora ważne jest, aby wiedzieć, na czym to ograniczenie polega. Dlatego w pierwszej kolejności należy dowiedzieć się, czy druga strona dysponuje orzecze-niem sądu rodzinnego dotyczącym zakresu władzy rodzicielskiej. Zdarza się, że matka lub ojciec – ze względu na brak takiego obowiązku – nie informują przedszkola o rozwodzie lub też o ograniczeniu władzy rodzicielskiej. Żądanie może wówczas stanowić sygnał, że orze-czenie takie istnieje, a jeśli nie, to trzeba pamiętać, że dyrektor nie jest organem właściwym do rozstrzygania konfliktów między małżonkami i żądanej informacji może udzielić. Jeśli powstanie z tego powodu konflikt między rodzicami, to mogą oni rozstrzygać go ponownie na drodze sądowej. Jeżeli orzeczenie sądu zostaje przez drugą stronę dostarczone, należy wówczas wczytać się w wyrok i ustalić: • czy władza rodzicielska jednego z małżonków została ograniczona oraz • jaki jest zakres tego ograniczenia. Jeśli np. rodzic ma jedynie prawo do współdecydowania o sposobie realizacji nauki dziecka, to w udzielaniu informacji trzeba ograniczyć się tylko do tego zakresu. Możemy poinformo-wać rodzica, że dziecko uczęszcza do danego przedszkola, ale już wysokość czesnego nie sta-nowi informacji, która mieści się w prawie rodzica. Oczywiście niuansów, jakie mogą wystąpić w sytuacji konfliktu między rodzicami, jest nie-skończenie wiele, niemniej powinno się pamiętać o zasadzie podstawowej, która mówi, że przedszkole i jego dyrektor nie są powołani do rozstrzygania sporów między małżonkami. W razie wątpliwości należy ściśle kierować się wyrokiem sądu rodzinnego, a jeżeli taki nie istnieje lub po prostu nie został dyrektorowi przekazany, wówczas nie ma podstaw do odmo-wy udzielenia informacji na temat dziecka żadnemu z rodziców.