STAN PRAWNY NA 17 LIPCA 2020 Ubezpieczenia zbiorowe dzieci – obowiązki dyrektora szkoły Opracowała: Joanna Swadźba, prawnik. Zaktualizował: Michał Łyszczarz, prawnik, główny specjalista w Wydziale Oświaty w Urzędzie Miasta w Dąbrowie Górniczej, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty oraz wielu publikacji z zakresu prawa oświatowego Podstawa prawna: • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 2001 r. Nr 135 poz. 1516 ze zm.). Na początku roku szkolnego w większości szkół zawierane są umowy ubezpieczenia. We wrześniu towarzystwa ubezpieczeniowe przygotowują specjalne oferty obejmujące ochroną ubezpieczeniową dzieci uczęszczające do szkół, a dyrektorzy i rady rodziców zastanawiają się nad wyborem najkorzystniejszej z nich. Najpopularniejszym ubezpieczeniem zawieranym w szkołach jest ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. Mimo tego, że umowy ubezpieczenia są zawierane od wielu lat, w praktyce ciągle wiele kwestii z tym związanych budzi sporo wątpliwości. Najważniejszym aspektem jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy zawierane umowy ubezpieczenia są dobrowolne, czy obowiązkowe. Ubezpieczenie dobrowolne czy obowiązkowe? Umowy ubezpieczenia dzieci od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), chociaż zawierane masowo, są ubezpieczeniami dobrowolnymi. Oznacza to, że nie istnieje żaden przepis prawa nakazujący zawieranie tego typu umów. Rodzice powinni mieć świadomość dobrowolności składek na ubezpieczenie. Z innej strony – powinni zostać poinformowani o korzyściach płynących z zawarcia umowy ubezpieczenia. Od tych zasad istnieje tylko jeden wyjątek, uregulowany w § 7a pkt 2 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Stosownie do zapisów w tym przepisie szkoła ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia na rzecz osób biorących udział w wycieczce, o ile obowiązek zawarcia takiej umowy nie wynika z odrębnych przepisów. Istotne jest, że obowiązek ten dotyczy tylko i wyłącznie wycieczek zagranicznych. Żadna inna aktywność szkoły, w tym wycieczki krajowe, nie nakłada na rodziców obowiązku zawierania umów ubezpieczenia. Przedmiot i zakres ubezpieczenia NNW Ubezpieczenie NNW dzieci w szkole jest ubezpieczeniem osobowym. Ogólne zasady zawierania ubezpieczeń uregulowane są w Kodeksie cywilnym. Ich szczegółowy przedmiot i zakres określa umowa ubezpieczenia, jednak postanowienia umowy, które są sprzeczne z regulacją wynikającą z przepisów Kodeksu cywilnego, są nieważne z mocy prawa. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków dotyczy w szczególności uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku. Nieszczęśliwy wypadek definiuje się najczęściej jako zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, w efekcie którego ubezpieczony, niezależnie od swej woli, doznał uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub zmarł. Definicja nieszczęśliwego wypadku zawsze zawarta będzie w treści umowy ubezpieczeniowej i – w zależności od ubezpieczyciela – może być ona różnie określona. Ochrona związana z ubezpieczeniem jest zależna od treści umowy. Może obejmować wypadki, na jakie dzieci są narażone w szkole, w drodze do i ze szkoły, ale może również uwzględniać wypadki na wycieczkach szkolnych i zielonej szkole. Ze względu na to, że zakres ochrony ubezpieczeniowej będzie wynikał z warunków umowy, bardzo ważne jest dokonanie szczegółowej oceny oferty przed podpisaniem dokumentu. Przy dokonywaniu wyboru oferty ubezpieczeniowej istotne z punktu widzenia interesu szkoły mogą być dodatkowe postanowienia umowy ubezpieczenia, takie jak zwolnienie z obowiązku opłacenia składki części ubezpieczonych z przyczyn socjalnych bądź przekazanie przez ubezpieczyciela darowizny na rzecz ubezpieczającego, w tym przypadku szkoły lub rady rodziców. By uzyskane świadczenie stanowiło konkretną rekompensatę i rzeczywistą pomoc dla ubezpieczonego, warto wybrać ofertę z odpowiednio wysoką sumą ubezpieczenia. Wysokość uzyskanego świadczenia jest ściśle powiązana z wysokością składki. Z jednej strony zbyt wysoka składka może zniechęcić rodziców do zawarcia umowy ubezpieczenia, z drugiej – zbyt niskie świadczenia przy niewielkiej składce nie będą atrakcyjne i z pewnością nie będą stanowiły godnej rekompensaty doznanej krzywdy. Wybór oferty zawsze będzie kompromisem podyktowanym możliwościami finansowymi rodziców i ich oczekiwaniami. Podstawowymi świadczeniami związanymi z zawartą umową ubezpieczenia są świadczenia wypłacane z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu oraz śmierci. Świadczenia te wypłacane są w wysokości 100 proc. sumy ubezpieczenia. Coraz częściej w umowach określone są tabele rodzajów uszczerbków na zdrowiu. Kwota ubezpieczenia wypłacana ubezpieczonemu przy częściowym uszczerbku na zdrowiu wyliczana jest w ten sposób, że suma ubezpieczenia mnożona jest przez ustalony w tabeli procent trwałego uszczerbku na zdrowiu. W ubezpieczeniach dzieci uczęszczających do szkoły dominują niskie sumy ubezpieczenia NNW, co ma bezpośredni wpływ na wysokość przyznanych świadczeń. W takich przypadkach wypłata przyznanych świadczeń z ubezpieczenia nierzadko prowadzi do rozczarowań, np. przy sumie ubezpieczenia w wysokości 6000 zł świadczenie z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu na poziomie 2 proc. wynosi 120 zł. Ponadto w praktyce przyczyną niezadowolenia rodziców z wybranej oferty często stają się ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Jak wspomniano wyżej, najczęściej uszczerbki na zdrowiu są ujęte w tabelach. Oznacza to, że obrażenia nieujęte w tabelach będących częścią umów ubezpieczenia nie są objęte ochroną ubezpieczeniową. Taką ochroną może być objęte np. złamanie kończyny, ale zwichnięcie już nie. Często obrażenia wewnętrzne, które przy wypadkach mogą okazać się groźne, także nie są objęte ochroną ubezpieczeniową. Warto wiedzieć, że z każdego z ubezpieczeń NNW ubezpieczony ma prawo otrzymać należne świadczenie. W przypadku ubezpieczeń osobowych dopuszczalna jest kumulacja świadczeń. Oznacza to, że jeśli ubezpieczony zawarł kilka umów ubezpieczenia NNW, to w przypadku zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem ma prawo otrzymać świadczenie z każdej z zawartych umów. Kolejną istotną kwestią jest fakt, że otrzymanie przez ubezpieczającego świadczenia z tytułu ubezpieczenia NNW nie zwalnia osoby ponoszącej odpowiedzialność cywilną z zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę, ponieważ są to świadczenia z różnych tytułów. Jeśli zatem wypadek zdarzył się w szkole, to ubezpieczone dziecko ma prawo do świadczenia z tytułu objęcia go ubezpieczeniem NNW, zaś jego opiekun prawny może wystąpić z roszczeniem przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność za bezpieczeństwo dziecka. W podobnej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy, stwierdzając, że odszkodowanie z tytułu zawarcia dobrowolnej umowy ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków nie podlega zaliczeniu na poczet zadośćuczynienia za krzywdę, przysługującego od osoby ponoszącej odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną podczas wypadku przy pracy, ponieważ są to świadczenia z różnych tytułów (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2001 r., sygn. akt I PKN 241/00). Wybór oferty i podpisanie umowy ubezpieczenia NNW Skoro zawarcie umowy ubezpieczenia jest dobrowolne i pozostaje w interesie przede wszystkim rodziców dzieci uczęszczających do szkoły, to najwłaściwszymi osobami dokonującymi wyboru oferty ubezpieczenia są rodzice. Trudno jednak sobie wyobrazić, by wszyscy opiekunowie brali czynny udział w wyborze oferty ubezpieczenia, natomiast możliwe jest, aby dokonała tego rada rodziców. W praktyce przyjęło się, że ofertę ubezpieczenia wybiera samodzielnie dyrektor szkoły, co nie jest dobrym rozwiązaniem – biorąc pod uwagę fakt, że ubezpieczenie dzieci pozostaje w interesie rodziców, to przedstawiciele rodziców powinni mieć decydujący głos w wyborze najwłaściwszej i najkorzystniejszej oferty ubezpieczenia. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby dyrektor szkoły podpisał umowę ubezpieczenia. Umowa zostanie wówczas zawarta pomiędzy ubezpieczycielem a dyrektorem szkoły (ubezpieczającym) na cudzy rachunek (na rzecz dzieci – ubezpieczonych). Ponadto sam fakt, że umowa ubezpieczenia została zawarta przez dyrektora, nie wpływa na ograniczenie dostępu ubezpieczonych do informacji o warunkach obowiązującej umowy ubezpieczenia. Uregulowania Kodeksu cywilnego w zapisach art. 808 § 4 przewidują, że w przypadku, gdy ubezpieczający zawrze umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek, ubezpieczony może żądać, by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunkach ubezpieczenia w zakresie dotyczącym praw i obowiązków ubezpieczonego. Oznacza to, że ubezpieczyciel nie może odmówić dostępu do zapoznania się przez ubezpieczonego z warunkami umowy. W przypadku, gdy rodzic ubezpieczonego dziecka zwraca się do dyrektora szkoły (a także do ubezpieczyciela) o udostępnienie mu warunków umowy ubezpieczenia, dyrektor (oraz ubezpieczyciel) ma obowiązek je udostępnić. Termin początkowy objęcia ubezpieczeniem W praktyce wyboru oferty ubezpieczenia dokonuje się najczęściej we wrześniu, na początku roku szkolnego, a podpisanie umowy następuje pod koniec września lub nawet na początku października. W związku z tym rodzi się pytanie, z jaką datą dzieci zostają objęte ochroną ubezpieczeniową. Zgodnie z postanowieniem art. 814 § 1 k.c. odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się w umówionym terminie, a jeśli nie dokonano takich ustaleń – z dniem następującym po dniu zawarcia umowy, nie wcześniej jednak niż następnego dnia po zapłacie przez ubezpieczającego składki. Strony umowy mogą zatem przewidzieć w umowie inny termin objęcia ochroną ubezpieczeniową. Aby ustalić termin początkowy obowiązywania umowy, należy najpierw zapoznać się z jej treścią. Jeśli umowa nie będzie stanowiła o dacie, z którą ubezpieczeni zostają objęci ochroną ubezpieczeniową, to należy zastosować ogólne zasady wynikające z uregulowań Kodeksu cywilnego. Warto także wiedzieć, że roszczenia z tytułu ubezpieczenia przedawniają się z upływem trzech lat (art. 819 k.c.). Zapisy w statucie lub regulaminie rady rodziców Poza wyżej przywołanym przepisem § 7a pkt 2 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki żaden przepis Prawa oświatowego ani przepisy wykonawcze do niego nie traktują o obowiązku ubezpieczania dzieci od następstw nieszczęśliwych wypadków. W praktyce zdarza się natomiast, że próbuje się nadać charakter obowiązkowy takim ubezpieczeniom przez wpisanie w statutach szkół publicznych obowiązku rodziców opłacenia składki z tytułu ubezpieczenia NNW. Analizując charakter prawny statutów szkół, jednoznacznie należy stwierdzić, że zapisy takie nie znajdują potwierdzenia w obowiązującym stanie prawnym. Z całą pewnością nie jest to materia statutowa, a więc takie zapisy nie powinny znaleźć się w szkolnych przepisach. Warto wspomnieć, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby w regulaminie rady rodziców jako jedno z zadań wpisać wybór odpowiedniej oferty ubezpieczeniowej. Taki zapis nie naruszy dobrowolności ubezpieczenia, a dodatkowo zapewni przedstawicielom rodziców czynny udział w wyborze oferty ubezpieczenia.