Portret daty. Część I: 1918 Opracowała: dr Iwona Grodź, literaturoznawca, filmoznawca, historyk sztuki, muzykolog. Autorka książek: Synergia sztuki i nauki w twórczości Zbigniewa Rybczyńskiego, Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Jerzy Skolimowski. Interesuje się kulturoznawstwem, filozofią i psychologią, a także ideą korespondencji sztuk Przełom XIX i XX w. to w historii Polski czas licznych zmian. Zwykle periodyzacja tego momentu rodzimej historii wygląda w następujący sposób: • 1864–1914, a więc od powstania styczniowego do początku I wojny światowej, ze wskazaniem ważnych dla Europy i świata dat, takich jak rewolucja w Rosji w 1905 r., • 1914–1918 – I wojna światowa i odzyskanie przez Polskę niepodległości. Z perspektywy historyka i politologa istotna jest pamięć o tym, że Polska przez pierwsze lata XX w. ciągle pozostawała pod zaborami: rosyjskim, pruskim i austriackim. Jej mieszkańcy poddawani byli licznym procesom wynarodowiania. Kraj rozwijał się w różnym (w zależności od zaboru), zwykle spowolnionym tempie. Niemniej to właśnie w tym czasie, na bazie idei pozytywistycznych, kształtowała się sztuka o walorach utylitarnych. Z jednej strony tworzona „ku pokrzepieniu serc”, mająca podtrzymywać tożsamość narodową Polaków, z drugiej zaś obrazująca polską codzienność, kształtowanie się struktury politycznej i świadomości obywatelskiej. Stopniowe zmiany zaczęły następować po 1918 r., a więc w czasie, gdy Polska po latach odzyskała niepodległość. Z punktu widzenia historyka sztuki, filmu, muzyki czy literaturoznawcy, bardzo istotna okazuje się rola sztuki w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków w trudnych warunkach: zaborów, rewolucji i wojen. Artystą, który wyróżniał się swoją postawą w walce o polską niepodległość, a następnie stał się ważkim tematem dla filmu, był niewątpliwie Ignacy Jan Paderewski. Rok 1918 w sztuce polskiej okazał się początkiem długiej drogi do tzw. czasów humanistycznych, w których ważne stawały się kwestie związane z poczuciem nie tylko rzeczywistej (związanej z odzyskaniem państwowości), ale także wewnętrznej wolności. Mimo tego, że po I wojnie niemal wszystko trzeba było budować od podstaw, borykano się dodatkowo z problemami natury ekonomicznej, to i tak powstawało wiele inicjatyw kulturalnych, o których warto pamiętać w kontekście 100-lecia odzyskania niepodległości Polski. Należą do nich m.in. filmy patriotyczne na temat odrodzonego państwa polskiego, roli Legionów, marszałka Józefa Piłsudskiego. Inne dotyczyły wojno polsko-sowieckiej: Cud nad Wisłą (reż. Ryszard Bolesławski, 1920, informacje na temat filmu: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22170 [dostęp: 16 czerwca 2020]) czy Dla Ciebie, Polsko (reż. Antoni Bednarczyk, 1920, do naszych czasów zachowały się fragmenty: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22164 [dostęp: 16 czerwca 2020]). Ważnymi gatunkami filmowymi w tamtym czasie okazały się też melodramat polityczny (zob. Miłość przez ogień i krew, reż. Jan Kucharski, 1924, informacje na temat filmu: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22238 [dostęp: 16 czerwca 2020]) i rekonstrukcja historyczna (Huragan, reż. Józef Lejtes, 1928, informacje na temat filmu: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22293 [dostęp: 16 czerwca 2020]). Warto pamiętać też o Roku 1863 (reż. Edward Puchalski, 1922) i Mogiłę nieznanego żołnierza (reż. Ryszard Ordyński, 1927, informacje na temat filmu: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=222). Jak widać, w 1918 r. nastąpiło dopiero otwarcie drzwi… Ich przekroczenie w świecie sztuki ułatwiali przede wszystkim artyści. Działania edukacyjne związane z pierwszą lekcją na temat portretów polskich dat Temat: Portrety dat – rok 1918 Grupa wiekowa: uczniowie szkół podstawowych. Pytania (wybór): 1. Czy, twoim zdaniem, „sportretowanie” daty jest możliwe? Jak można zinterpretować sformułowanie: „portrety dat polskich”? 2. Czy potrafisz wskazać co najmniej trzy powody, dla których rok 1918 jest ważny w historii Polski i świata? 3. Czy pamiętasz/wiesz, czego dokładnie dotyczył Traktat Wersalski? 4. Czy potrafisz wskazać na mapie zmiany, które związane były z transformacjami polityczno-społecznymi w latach 1918–1919? 5. Czy potrafisz wskazać polskich pisarzy/poetów (pisarki/poetki), tworzących ok. 1918 r.? 6. Czy potrafisz wskazać polskich malarzy/malarki (artystów plastyków), tworzących ok. 1918 r.? 7. Czy wiesz, kim byli np. Józef Piłsudski czy Ignacy Jan Paderewski? 8. Czy znasz jakieś filmy (seriale) poświęcone tym postaciom? 9. Co chciałbyś, żeby następne pokolenia zapamiętały w związku z rokiem 1918? Może to być wydarzenie, postać, dzieło sztuki itp. Uzasadnij swoją odpowiedź. Przygotujcie (w grupach) mapę pamięci tego roku. Warto na zajęcia przygotować mapy, materiały wizualne i audiowizualne dotyczące omawianych postaci itp.